Zębiniak, nazywany również kamieniem miazgowym, to zwapnienie powstające wewnątrz miazgi zębowej. Choć zwykle nie powoduje poważniejszych dolegliwości i wymaga jedynie obserwacji, w niektórych przypadkach może prowadzić do bólu i w takiej sytuacji niezbędne jest leczenia kanałowe. Czym dokładnie jest zębiniak, jakie są jego przyczyny, objawy oraz kiedy należy go usunąć? Sprawdź w naszym poradniku!
Zębiniak to zwyrodnienie miazgi zęba przyjmujące postać zwapnienia powstającego na skutek odkładania się soli mineralnych. Jego obecność nie zawsze daje się odczuć – w wielu przypadkach zębiniak zostaje wykryty przypadkowo podczas badania RTG. Niewielkie zębiniaki w zdecydowanej większości przypadków nie stanowią zagrożenia, większe mogą prowadzić do ucisku nerwów, dolegliwości bólowych oraz komplikacji podczas leczenia kanałowego.
Czym są zębiniaki?
Zębiniak – określany również mianem kamienia miazgowego – to zwapniała masa powstająca w miazdze, głównie w komorze zębów trzonowych oraz dolnych siekaczy, choć czasem pojawia się także w zębach mlecznych lub zatrzymanych. Może przybierać różne rozmiary – od mikroskopijnych cząsteczek, które nie dają żadnych objawów, po duże złogi wypełniające znaczną część, a choćby całą komory zęba.
Zębiniak powstaje w wyniku stopniowego zwapnienia miazgi zębowej, czyli odkładania się w niej soli mineralnych, głównie fosforanów wapnia i węglanu wapnia. W początkowej fazie w miazdze powstają mikroskopijne skupiska wapnia, zwane mikrokryształami. Są one najczęściej efektem przewlekłych stanów zapalnych, mikrourazów lub zmian degeneracyjnych w obrębie komórek miazgi. Mikrokryształy stanowią „jądro” przyszłego zębiniaka. W miarę upływu czasu kolejne sole mineralne odkładają się wokół mikrokryształów, tworząc coraz większe ogniska zwapnienia. Komórki miazgi mogą w tym procesie ulegać degeneracji, co sprzyja dalszemu odkładaniu soli.
Kiedy złogi soli mineralnych osiągną większe rozmiary, zębiniak zaczyna wypełniać znaczną część komory zęba lub rozwijać się w kanale korzeniowym. Struktura zębiniaka może być luźna lub zbita, w zależności od stopnia mineralizacji i ułożenia kryształów.
Tempo odkładania się soli mineralnych zależy od wielu czynników, takich jak przewlekłe stany zapalne, wcześniejsze leczenie endodontyczne, urazy zębów, a także naturalne procesy starzenia się organizmu.
Jakie są przyczyny powstawania zębiniaków?
Rozwój zębiniaków może być wynikiem wielu czynników. Do najczęściej wymienianych przyczyn należą:
- przewlekłe stany zapalne miazgi,
- urazy mechaniczne zębów,
- rozległe lub wielokrotne leczenie zachowawcze,
- obecność ognisk martwiczych w miazdze,
- choroby genetyczne, takie jak dysplazja zębiny, odontodysplazja (zatrzymanie rozwoju miazgi, szkliwa i zębiny) czy dziedziczna osteodystrofia Albrighta.
Niektóre badania naukowe wykazały, iż liczba i wielkość zębiniaków rośnie wraz z wiekiem, co sugeruje związek ich powstawania również z naturalnymi procesami starzenia się organizmu.
Rodzaje zębiniaków w stomatologii
Zębiniaki klasyfikowane są według kilku kryteriów – umiejscowienia, budowy anatomicznej oraz rozmiaru. W praktyce rodzaj zębiniaka nie ma znaczenia dla pacjenta, a jedynie dla lekarza dentysty, który na tej podstawie może zdecydować o konieczności podjęcia odpowiedniego leczenia.
Ze względu na położenie wyróżnia się:
- zębiniaki luźne – znajdują się w całości w miazdze i nie przylegają do ścian komory,
- zębiniaki przyścienne – częściowo związane ze ścianą komory zęba.
Ze względu na budowę rozpoznaje się:
- zębiniaki rzekome – składają się z przypadkowo zwapniałych komórek, o słabo wykształconej strukturze,
- zębiniaki prawdziwe – mają budowę zbliżoną do zębiny, często zawierają kanaliki zębinowe.
Ze względu na wielkość wyróżnia się:
- zębiniaki rozproszone – mikroskopijne, często występują w kanałach korzeniowych i są wykrywane jedynie histopatologicznie,
- zębiniaki zbite – widoczne na zdjęciach RTG, zwykle zlokalizowane w komorze zęba.
Zębiniak – objawy
W większości przypadków zębiniak rozwija się bezobjawowo. Małe zwapnienia są zwykle wykrywane przypadkowo – podczas zdjęcia RTG zęba wykonywanego w trakcie leczenia protetycznego lub endodontycznego. Mimo ich obecności, w badaniach miazga zęba reaguje prawidłowo na bodźce, np. zimno lub ciepło.
Większe zębiniaki mogą jednak uciskać na nerwy i naczynia krwionośne, wywołując dolegliwości bólowe. Ból ten bywa mylony z zapaleniem miazgi lub neuralgią nerwu trójdzielnego. W diagnostyce najważniejsze znaczenie ma więc badanie RTG, na którym widoczna jest zwapniała struktura wypełniająca komorę zęba.
Leczenie zębiniaków. Czy zawsze jest konieczne?
W przypadku małych i bezobjawowych zębiniaków leczenie nie jest konieczne – zaleca się jedynie regularne monitorowanie zmian podczas wizyt kontrolnych. jeżeli jednak zębiniak powiększa się i powoduje ból poprzez ucisk na nerwy lub naczynia krwionośne, konieczne jest leczenie endodontyczne (kanałowe). Polega ono na usunięciu miazgi i opracowaniu kanałów korzeniowych.
Należy pamiętać, iż obecność zębiniaka może utrudniać leczenie endodontyczne, ograniczając dostęp do dna komory i ujść kanałów, a także zwiększając ryzyko złamania narzędzia podczas opracowywania kanałów. Nowoczesne techniki endodontyczne, mikroskopy zabiegowe oraz specjalistyczne narzędzia umożliwiają jednak skuteczne i bezpieczne usunięcie choćby dużych złogów.
Zębiak a zębiniak – czym się różnią te zmiany?
Zębiniak dość często bywa przez pacjentów mylony z zębiakiem. Choć ich nazwy brzmią podobnie, to jednak są to zupełnie inne zmiany mogące rozwinąć się w obrębie tkanek zęba.
Jak już wyjaśniono, zębiniak to zwapnienie powstające wewnątrz miazgi zębowej – na skutek odkładania się soli mineralnych, prowadzącego do stopniowego stwardnienia miazgi. Z kolei zębiak to guz zębopochodny, czyli nowotwór łagodny, który rozwija się z tkanek tworzących ząb (np. szkliwa, zębiny lub miazgi).
Zębiniaki mają charakter nabyty i pojawiają się zwykle w wyniku procesów zapalnych, urazów lub starzenia się miazgi. Natomiast zębiaki to wady rozwojowe o podłożu genetycznym lub embriologicznym. W przeciwieństwie do zębiniaków, które rzadko dają objawy, zębiaki mogą powodować zaburzenia wyrzynania zębów, deformacje szczęki lub obrzęk tkanek.
Podsumowując: zębiniak jest zmianą zwapnieniową w miazdze, natomiast zębiak to łagodny guz nowotworowy. Obie zmiany wymagają dokładnej diagnostyki radiologicznej, ale ich pochodzenie, budowa i sposób leczenia są zupełnie odmienne.
Zębiniak to stosunkowo częste zjawisko w obrębie miazgi zębowej, które najczęściej przebiega bezobjawowo i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia pacjenta. Mimo to warto pamiętać, iż duże zwapnienia mogą powodować ucisk na nerwy, prowadząc do bólu oraz utrudniać leczenie kanałowe. Regularne wizyty kontrolne u stomatologa oraz diagnostyka RTG pozwalają wcześnie wykryć obecność zębiniaka i podjąć odpowiednie działania.
