Wojna, która w 2022 r. ogarnęła znaczną część terytorium Ukrainy, całkowicie zmieniła funkcjonowanie tamtejszego systemu ochrony zdrowia – również w zakresie stomatologii. W realiach długotrwałego konfliktu zbrojnego dostęp do dentysty, zaopatrzenie w materiały, praca gabinetów oraz kształcenie przyszłych lekarzy stały się nie tylko kwestią zdrowia publicznego, ale także poważnym wyzwaniem organizacyjnym i humanitarnym.
Na terenach przyfrontowych, gdzie działania zbrojne realizowane są już od 2014 r., wiele gabinetów zostało zniszczonych lub zamkniętych. Brakuje tam zarówno sprzętu, jak i personelu, a pacjenci nierzadko pozostają bez jakiejkolwiek pomocy. Leczenie ogranicza się do interwencji w stanach nagłych, często prowadzonych w prowizorycznych warunkach – przez wolontariuszy lub mobilne zespoły medyczne.
W odpowiedzi na te potrzeby pojawiło się wiele inicjatyw mobilnych gabinetów dentystycznych. Projekty takie jak „Mobile Dental Office Project”, „Lifeline Ukraine”, „P2P DZIVA” czy dentobusy Planmeca docierają dziś do miejscowości niemal pozbawionych opieki zdrowotnej. Ich działalność możliwa jest dzięki wsparciu organizacji pozarządowych, zagranicznych fundacji, firm i ukraińskich stomatologów-wolontariuszy. Ci ostatni często pracują w ekstremalnych warunkach – przy braku prądu, w zniszczonych budynkach, nierzadko pod ostrzałem.
Zachód kraju ostoją normalności
Nieco lepiej wygląda sytuacja w zachodnich i centralnych regionach Ukrainy. W miastach, takich jak Lwów, Iwano-Frankiwsk czy Tarnopol, prywatne praktyki funkcjonują względnie normalnie, choć zmagają się z rosnącymi kosztami. Dostępność materiałów dentystycznych ograniczają przerwy w łańcuchach dostaw, wzrost cen importowanych produktów i problemy logistyczne. Wielu lekarzy skarży się na opóźnienia w dostawach, a część sprzętu wymaga napraw lub wymiany, co w obecnych realiach jest wyjątkowo trudne. Pomimo to sektor prywatny utrzymuje się – ceny wzrosły, ale wciąż pozostają niższe niż w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce.
Obciążona publiczna opieka dentystyczna
System publicznego lecznictwa stomatologicznego w Ukrainie, działający w ramach „Programu gwarantowanych świadczeń medycznych” (Програма медичних гарантій), już przed wojną miał ograniczony zakres. Państwowe gabinety oferowały podstawowe zabiegi – przeglądy, wypełnienia, ekstrakcje i protezy z najtańszych materiałów. Po 2022 r. sytuacja uległa dalszemu pogorszeniu. w tej chwili leczenie w niewielkim zakresie przysługuje pacjentom do 18. roku życia, a dorośli mogą liczyć wyłącznie na interwencje w stanach nagłych.
Państwo, ograniczone finansowaniem działań obronnych i pomocą humanitarną, nie jest w stanie zapewnić szerokiej refundacji leczenia dentystycznego. Wprowadzono jednak specjalne programy wsparcia dla żołnierzy, weteranów i ofiar działań wojennych. Około 300 klinik i gabinetów uczestniczy w tej chwili w rządowym programie bezpłatnego leczenia stomatologicznego i protetycznego dla tych grup. Pacjenci korzystają z usług w ramach określonych limitów refundacji – dla wielu z nich to jedyna szansa na odbudowę zdrowia po ciężkich urazach szczękowo-twarzowych.
Kolejni lekarze stomatolodzy kształceni w kraju i za granicą
Nie mniej istotnym elementem systemu jest edukacja przyszłych dentystów. Największe ośrodki akademickie – w Kijowie, Połtawie czy Lwowie – wciąż prowadzą zajęcia, choć w zmienionej formie. Teoretyczne wykłady w większości przeniesiono do trybu online, natomiast zajęcia kliniczne realizowane są – w miarę możliwości – w działających klinikach uniwersyteckich lub w partnerskich gabinetach w mniej zagrożonych regionach. W przypadku studentów z uczelni położonych bliżej linii frontu, część praktyk realizowana jest za granicą, we współpracy z uczelniami europejskimi. Mimo trudności ukraińskie szkoły medyczne starają się utrzymać standardy nauczania i nie przerywać procesu kształcenia nowych kadr.
Wyzwania i sukcesy
Poważnym wyzwaniem pozostaje niestabilna infrastruktura energetyczna. Przerwy w dostawach prądu, uszkodzenia sieci i brak stabilnych źródeł energii utrudniają pracę w wielu klinikach. W odpowiedzi wiele gabinetów zainwestowało w generatory, a mobilne kliniki korzystają z systemów zasilania awaryjnego.
Pomimo obiektywnych przeciwności, ukraińska stomatologia wykazuje się niezwykłą odpornością i zdolnością adaptacji. Wielu lekarzy przeniosło praktyki do bezpieczniejszych regionów, uczestniczy w akcjach pomocowych i organizuje bezpłatne badania profilaktyczne dla osób przesiedlonych. Wsparcie międzynarodowych organizacji pozwala kontynuować leczenie oraz rozwój nowych form opieki – w tym telemedycyny i konsultacji online.
Stomatologia w Ukrainie, choć poddana ekstremalnej próbie, przetrwała dzięki elastyczności, solidarności i pomocy z zagranicy. Wojna przyspieszyła rozwój telemedycyny, szkoleń online i zdalnego konsultowania przypadków klinicznych. W dłuższej perspektywie te doświadczenia mogą pomóc w budowie nowoczesnego systemu opieki dentystycznej, lepiej przygotowanego na sytuacje kryzysowe.
Źródła: https://dental-almanac.org/
https://sci-conf.com.ua/
https://doaj.org/
