Choroby pneumokokowe wywołuje występująca w wielu odmianach bakteria Streptococcus pneumoniae, potocznie zwana pneumokokiem. Wyróżniamy jej postacie nieinwazyjne (np. zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego) i inwazyjne (np. posocznica, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). Te drugie mają ciężki przebieg i obarczone są wysoką śmiertelnością (nawet 50 proc. w przypadku wstrząsu septycznego) [3,4].
Dlatego profilaktyka chorób pneumokokowych może ochronić przed naprawdę poważnymi problemami zdrowotnymi i ich powikłaniami (np. ropniak opłucnej, głuchota, zaburzenia neurologiczne), zwłaszcza u małych dzieci [3,4,5]. A nie będzie ona skuteczna bez jej fundamentu, jakim są szczepionki. Przedstawiamy zatem w pigułce, co każdy rodzic powinien wiedzieć o szczepieniach przeciw pneumokokom.
Obowiązkowe szczepienia
Od 2017 roku szczepienia przeciw pneumokokom znajdują się na liście obowiązkowych szczepień ochronnych dzieci w Polsce [1,3]. Do włączenia ich do tego programu przyczyniły się m.in. rekomendacje Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) [5] i ekspertów krajowych oraz oczekiwania rodziców. Odsetek zaszczepionych dzieci w naszym kraju wynosi ponad 90 proc., co świadczy o szerokiej akceptacji tych szczepie [6].
Szczepienia a nosicielstwo
Nie każde zakażenie pneumokokami rozwija się w chorobę. Bakterie te są dość wszechobecne: choćby 60 proc. dzieci uczęszczających do żłobka lub przedszkola może być ich nosicielami w jamie nosowogardłowej. W tym stanie dzieci również mogą przenosić zakażenie na innych. Szczepienia przeciw pneumokokom nie tylko zapobiegają rozwojowi choroby, ale także zmniejszają nosicielstwo wśród dzieci [3].
Niejedna szczepionka
Program Szczepień Ochronnych w Polsce oferuje bezpłatnie dzieciom szczepionki przeciw pneumokokom różniące się zawartością serotypów (odmian bakterii wywołującej chorobę). Szerszą ochronę przed zakażeniami zapewnia ta, która zawiera większą ilość serotypów [1]. Według WHO wybór szczepionki powinien jednak bazować przede wszystkim na lokalnej epidemiologii oraz antybiotykooporności izolowanych szczepów [5].
Obecnie w naszym kraju za najwięcej zgonów w populacji ogólnej odpowiada serotyp 3, a za największą liczbę zachorowań na inwazyjną chorobę pneumokokową u małych dzieci – serotyp 19 A [2,7].
Terminowość szczepień
W przypadku profilaktyki zakażeń pneumokokowych najważniejszą zasadą, jaką należy przestrzegać, jest w ogóle wykonywanie szczepień, a w szczególności wykonywanie ich w terminie. Z badań epidemiologicznych wynika bowiem, iż liczba przypadków inwazyjnej choroby pneumokokowej spada jeżeli szczepi się dzieci [8.9].
Szczepienia a statystyki
Inwazyjna choroba pneumokokowa, której skutecznie zapobiegają szczepienia przeciw pneumokokom, rozpoznawana jest rocznie u około 1000-2000 pacjentów w Polsce w zależności od źródła. W okresie pandemii COVID-19 liczba zachorowań spadła, ale w tej chwili już powróciła do tej notowanej przed kryzysem wywołanym przez koronawirus, a choćby ją przekroczyła [2,6]. Najwyższe ryzyko zachorowania dotyczy zawsze skrajnych grup wiekowych (dzieci do 2. roku życia, seniorzy w wieku 65+) [4].
Konsultacja z lekarzem
Mnogość odmian pneumokoka powoduje, iż zakażenia nimi mają zróżnicowany przebieg. Różne serotypy wywołują choroby różniące się postacią, ciężkością przebiegu i zdolnością rozprzestrzeniania się [4]. Dlatego najlepszym rozwiązaniem z punktu widzenia rodziców chcących chronić dzieci przed zachorowaniem jest konsultacja z lekarzem w celu wyboru odpowiedniej szczepionki.
Przypisy:
1. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 28 października 2022 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2023.
2. Skoczyńska A, Gołębiewska A, Wróbel-Pawelczyk I, Kiedrowska M, Ronkiewicz P, Błaszczyk K, Kuch A, Hryniewicz W. Inwazyjna choroba pneumokokowa w Polsce w 2021 roku (dane KOROUN), 2022.
3. Szczepienia info; O chorobie; Czym jest zakażenie pneumokokowe?; https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/pneumokoki/?strona=2#czym-jest-zakazenie-pneumokokowe (data odczytu 04.2023).
4. A.Nogawka, I. Jatulewicz, Typy szczepionek i skuteczność szczepień ochronnych wykorzystywanych w profilaktyce zakażeń Streptococcus pneumoniae, „Chemistry Environment Biotechnology” 2012, t. 15, s.19-26.
5. WHO; Pneumococcal conjugate vaccines in infants and children under 5 years of age: WHO position paper – February 2019. Weekly epidemiological record, 2019; 8: 85-104.
6. Państwowy Zakład Higieny Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Meldunki epidemiologiczne: http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/index_p.html.
7. Skoczyńska A, Gołębiewska A, Wróbel-Pawelczyk I, Kiedrowska M, Ronkiewicz P, Błaszczyk K, Kuch A, Hryniewicz W. Inwazyjna choroba pneumokokowa w Polsce w 2022 roku (dane KOROUN), 2023.
8. Centers for Disease Control and Prevention. Pneumococcal Disease Surveillance and Reporting. Updated September 1, 2020. Dostęp listopad, 2022. https://www.cdc.gov/pneumococcal/surveillance.html.
9. Ben-Shimol et al., Vaccine, 32:3452-9, 2014.
