Lidokaina od dziesięcioleci stanowi fundament skutecznego znieczulenia miejscowego – także w stomatologii. To substancja, która nie tylko łagodzi ból, ale również pozwala na precyzyjne i bezpieczne przeprowadzanie różnego rodzaju zabiegów. Jak działa lidokaina? W jakich dziedzinach medycyny znajduje zastosowanie? Czy lidokaina jest bezpieczna? Odpowiadamy na te i inne pytania!
Postęp w dziedzinie farmakologii w ostatnich dekadach doprowadził do opracowania leków, które skutecznie eliminują ból w trakcie zabiegów stomatologicznych, nie powodując przy tym poważniejszych skutków ubocznych. Jednym z takich środków jest lidokaina, która pozwala na miejscowe znieczulenie skóry i błon śluzowych.
Co to jest lidokaina?
Lidokaina (lignokaina) to syntetyczny lek o działaniu miejscowo znieczulającym, należący do grupy amidów. Została opracowana w 1943 r. przez szwedzkich chemików Nilsa Löfgrena i Bengta Lundqvista jako bezpieczniejsza i mniej toksyczna alternatywa dla kokainy, która była przez lata stosowana jako środek znieczulający. Jej mechanizm działania polega na stabilizacji błon komórkowych neuronów poprzez blokowanie kanałów sodowych, co uniemożliwia przewodzenie impulsów nerwowych, w tym bodźców bólowych.
Poza stomatologią, lidokaina znajduje szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach medycyny. W dermatologii stosuje się ją miejscowo w leczeniu otarć naskórka, oparzeń oraz innych dolegliwości skórnych, którym towarzyszy ból lub świąd. W proktologii lidokaina znajduje zastosowanie w leczeniu hemoroidów, gdzie stosowana miejscowo w postaci maści lub czopków łagodzi ból, świąd i pieczenie związane ze stanem zapalnym okolic odbytu. W anestezjologii jest wykorzystywana do znieczulenia nasiękowego, przewodowego i podpajęczynówkowego, a także do tłumienia odruchów gardłowych przed intubacją. W kardiologii podawana dożylnie może być używana jako lek antyarytmiczny.
Na czym polega znieczulające działanie lidokainy?
Mechanizm działania lidokainy opiera się na blokowaniu przewodnictwa nerwowego w komórkach nerwowych odpowiedzialnych za przesyłanie bodźców bólowych. W warunkach fizjologicznych bodziec (np. uszkodzenie tkanki) powoduje otwarcie kanałów sodowych i depolaryzację błony komórkowej, co jest niezbędne do przekazania sygnału bólu do mózgu. Lidokaina, poprzez wnikanie do wnętrza komórek nerwowych i blokowanie tych kanałów, uniemożliwia depolaryzację, a tym samym przekazywanie informacji bólowych. Znieczulenie występuje wyłącznie w miejscu podania, dlatego określana jest jako lek działający miejscowo.
Lidokaina ulega metabolizmowi głównie w wątrobie, gdzie przekształcana jest do nieaktywnych metabolitów wydalanych z moczem.
Czas działania. Jak długo utrzymuje się efekt znieczulenia?
Czas działania lidokainy zależy od kilku istotnych czynników, takich jak forma podania, dawka, miejsce aplikacji, a także obecność substancji obkurczającej naczynia krwionośne – najczęściej adrenaliny. Lidokaina podawana dożylnie działa bardzo szybko, ale jej działanie jest krótkotrwałe. W stomatologii najczęściej stosuje się ją w formie iniekcji, której efekt utrzymuje się od 60 do 90 minut. Dodatek adrenaliny może znacząco przedłużyć ten czas choćby do 2-3 godzin, co jest szczególnie przydatne w trakcie dłuższych zabiegów chirurgicznych. Z kolei preparaty w formie żeli i aerozoli stosowane na błonę śluzową działają krócej – zwykle od 15 do 30 minut. Ich działanie uzależnione jest również od pH środowiska i ukrwienia tkanek – w stanie zapalnym efekt może być mniej skuteczny.
Działania niepożądane
Mimo wysokiej skuteczności i szerokiego zastosowania, lidokaina – jak każdy lek – może powodować działania niepożądane. W przypadku stosowania zgodnie z zaleceniami ryzyko ich wystąpienia jest niskie, jednak należy mieć świadomość możliwych reakcji organizmu, zwłaszcza przy przedawkowaniu lub nadwrażliwości.
Najczęstsze działania niepożądane obejmują:
• reakcje alergiczne (rumień, pokrzywka, świąd, bardzo rzadko anafilaksja),
• objawy neurologiczne (drętwienie języka, zawroty głowy, metaliczny posmak w ustach, zaburzenia widzenia),
• objawy kardiotoksyczne (bradykardia, spadek ciśnienia tętniczego, zaburzenia rytmu serca),
• miejscowe podrażnienia (pieczenie, obrzęk, stan zapalny w miejscu podania),
• objawy ośrodkowe w przypadku przedawkowania (drgawki, depresja oddechowa, utrata przytomności).
Warto pamiętać, iż lidokaina wchodzi w interakcje z niektórymi lekami, np. beta-blokerami, lekami przeciwarytmicznymi czy inhibitorami MAO (stosowanymi m.in. w leczeniu depresji), dlatego każdorazowo jej stosowanie powinno być poprzedzone dokładnym wywiadem medycznym.
Lidokaina w stomatologii – zastosowanie
Lidokaina ma szerokie zastosowanie w stomatologii i należy do standardowego zestawu leków wykorzystywanych w codziennej praktyce dentystycznej. Dzięki szybkiemu działaniu i wysokiemu bezpieczeństwu stosowana jest w różnorodnych procedurach:
• znieczulenie nasiękowe lub przewodowe przed leczeniem kanałowym, ekstrakcjami i innymi zabiegami chirurgii stomatologicznej,
• znieczulenie powierzchniowe przed iniekcją lub zabiegami higienizacyjnymi,
• łagodzenie bólu i dyskomfortu w obrębie błon śluzowych (afty, owrzodzenia, poparzenia jamy ustnej),
• zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych przyzębia w postaci preparatów łączonych (np. z chlorheksydyną),
• jako składnik preparatów do leczenia bólu pooperacyjnego i zabiegowego w obrębie jamy ustnej.
W stomatologii dziecięcej szczególnie cenione są żele zawierające lidokainę, stosowane przed wkłuciem lub dla zmniejszenia lęku dziecka przed procedurą. Zastosowanie tej substancji w odpowiednich stężeniach umożliwia zachowanie komfortu choćby podczas bardziej inwazyjnych zabiegów.
Lidokaina do jamy ustnej – preparaty z lidokainą bez recepty. Wskazania
Na rynku farmaceutycznym dostępnych jest wiele preparatów zawierających lidokainę przeznaczonych do stosowania w jamie ustnej bez konieczności posiadania recepty lekarskiej. Zawierają one niższe stężenie substancji czynnej i mają postać żeli, sprayów, pastylek do ssania lub roztworów do płukania. Stosowane są najczęściej w łagodzeniu ostrych dolegliwości bólowych oraz przy stanach zapalnych błon śluzowych.
Wskazania do stosowania miejscowego tego typu preparatów obejmują głównie:
• ból i pieczenie przy aftach i nadżerkach,
• otarcia i mikrourazy spowodowane przez protezy zębowe lub aparaty ortodontyczne,
• podrażnienia po drobnych zabiegach stomatologicznych,
• ból gardła i podrażnienie krtani,
• ząbkowanie u niemowląt i małych dzieci.
Mimo iż wiele produktów z lidokainą dostępnych jest w aptekach bez recepty, ich stosowanie powinno być zgodne z zaleceniami zawartymi w ulotce. Nadużywanie lub zbyt częste stosowanie może prowadzić do działań niepożądanych, szczególnie u dzieci, osób starszych i pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego.
Stosowanie lidokainy w terapii bólu pourazowego i pooperacyjnego – nowe kierunki badań
W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania wykorzystaniem adekwatności znieczulających lidokainy w leczeniu przewlekłego bólu pooperacyjnego i pourazowego, również w kontekście stomatologicznym. Badania wskazują, iż lidokaina stosowana dożylnie w małych dawkach może mieć działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i antyhiperalgetyczne (zahamowanie nadmiernej wrażliwości na bodźce bólowe), co może być pomocne np. po rozległych zabiegach chirurgicznych w jamie ustnej lub przy leczeniu neuralgii nerwu trójdzielnego. w tej chwili realizowane są badania nad wykorzystaniem lidokainy w formie plastrów oraz żelów nowej generacji, co może otworzyć nowe możliwości terapeutyczne również poza stomatologią.
Lidokaina pozostaje jednym z najważniejszych środków znieczulających miejscowo w stomatologii – zarówno ze względu na swoją skuteczność, jak i bezpieczeństwo stosowania. Jej szerokie zastosowanie, łatwa dostępność i szybkie działanie sprawiają, iż znajduje miejsce zarówno w profesjonalnych gabinetach dentystycznych, jak i w domowej apteczce.
