Dolegliwości w jamie ustnej, m.in. afty, oparzenia czy podrażnienia błony śluzowej, znacząco utrudniają jedzenie, mówienie i codzienne funkcjonowanie. W zależności od przyczyny mogą być wynikiem urazów mechanicznych, infekcji, reakcji alergicznych czy zaburzeń odporności. Jak skutecznie łagodzić te dolegliwości? I kiedy konieczna jest pogłębiona diagnostyka?
Możliwe przyczyny dolegliwości w jamie ustnej
Dolegliwości bólowe i podrażnienia wewnątrz jamy ustnej mogą wynikać z wielu czynników. W praktyce klinicznej często spotyka się:
- oparzenia termiczne i chemiczne (np. gorące napoje, drażniące płyny);
- afty i nadżerki o podłożu immunologicznym lub idiopatycznym;
- urazy mechaniczne spowodowane protezami, aparatem ortodontycznym czy przypadkowym przygryzieniem;
- infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze;
- reakcje alergiczne i podrażnienia wywołane przez leki, kosmetyki lub materiały stomatologiczne.
Leczenie przyczynowe a łagodzenie objawów
W przypadku dolegliwości w jamie ustnej warto odróżnić leczenie przyczynowe od działań mających na celu wyłącznie złagodzenie objawów. Leczenie przyczynowe polega na eliminacji źródła problemu, np. na terapii infekcji wirusowej lub grzybiczej, usunięciu czynnika drażniącego (ostrego brzegu zęba, źle dopasowanej protezy) czy wdrożeniu leczenia ogólnoustrojowego w przypadku aft nawracających.
Łagodzenie objawów skupia się z kolei na zmniejszeniu bólu, dyskomfortu i przyspieszeniu gojenia. W tym celu stosuje się preparaty miejscowe o działaniu przeciwzapalnym, znieczulającym lub regenerującym błonę śluzową.
Środki farmakologiczne stosowane miejscowo
Jednym z podstawowych sposobów łagodzenia dolegliwości w jamie ustnej są preparaty miejscowe. Najczęściej stosuje się żele i maści o działaniu znieczulającym lub przeciwzapalnym, które przynoszą szybką ulgę w bólu, a także płukanki wspomagające gojenie błony śluzowej i ograniczające rozwój drobnoustrojów.
Jedną z nich jest octenisept® oral mono – pierwszy lek bez recepty w formie płynu z oktenidyną przeznaczony do stosowania w jamie ustnej. Wykazuje działanie przeciwbakteryjne, a już po jednorazowym użyciu zmniejsza liczbę bakterii obecnych w jamie ustnej. Preparat można stosować w celu czasowego ograniczenia rozwoju płytki nazębnej, zwłaszcza w sytuacjach, gdy nie ma możliwości dokładnego szczotkowania zębów. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko rozwoju stanów zapalnych dziąseł i chorób przyzębia.
Po wcześniejszej konsultacji lekarskiej preparat można stosować również u kobiet w ciąży, stanowi więc bezpieczne rozwiązanie dla osób wymagających szczególnej ostrożności.
Niefarmakologiczne metody łagodzenia dolegliwości
Nie zawsze konieczne jest sięganie po leki. Wiele łagodnych dolegliwości w jamie ustnej można złagodzić metodami niefarmakologicznymi. Ich celem jest stworzenie sprzyjających warunków do regeneracji błony śluzowej oraz zmniejszenie narażenia na czynniki drażniące.
Istotne znaczenie ma prawidłowa higiena jamy ustnej. Regularne, ale delikatne szczotkowanie oraz stosowanie płukanek bezalkoholowych pomaga utrzymać środowisko sprzyjające gojeniu. Należy unikać past wybielających i silnie abrazyjnych, które mogą dodatkowo podrażniać zmiany.
Pomocne mogą być również domowe sposoby, np. płukanki z rumianku lub szałwii, znane z łagodnego działania przeciwzapalnego i kojącego. Ponadto ważne jest wyeliminowanie czynników dodatkowo podrażniających błonę śluzową, takich jak żucie twardych przedmiotów, palenie papierosów czy nadmierne spożywanie alkoholu.
Kiedy konieczna jest dalsza diagnostyka?
W większości przypadków dolegliwości w jamie ustnej ustępują samoistnie lub reagują na leczenie miejscowe. Istnieją jednak sytuacje, w których stomatolog powinien rozważyć skierowanie pacjenta na dalszą diagnostykę.
Alarmujące są przede wszystkim zmiany przewlekłe i nawracające, które nie goją się mimo stosowania standardowych metod łagodzenia objawów. Powtarzające się afty, uporczywe owrzodzenia czy przewlekłe stany zapalne mogą wskazywać na choroby ogólnoustrojowe, zaburzenia odporności lub niedobory pokarmowe.
Konieczne jest także zwrócenie uwagi na nietypowy wygląd zmian – asymetrię, nieregularne brzegi, nadmierne rogowacenie czy obecność owrzodzeń, które nie ulegają poprawie po 2–3 tygodniach. W takich przypadkach należy wykluczyć choroby nowotworowe lub przednowotworowe.
Dodatkową wskazówką do poszerzonej diagnostyki jest współwystępowanie objawów ogólnych, takich jak gorączka, utrata masy ciała czy powiększone węzły chłonne. Konieczna może być wówczas kooperacja ze specjalistami z zakresu medycyny ogólnej, laryngologii czy onkologii.
Rola stomatologa w edukacji pacjenta i profilaktyce
Łagodzenie dolegliwości w jamie ustnej to nie tylko kwestia stosowania odpowiednich preparatów czy metod domowych. Równie ważne jest uświadamianie pacjentów, iż nawracające lub nietypowe zmiany wymagają kontroli lekarskiej i nie powinny być bagatelizowane.
Stomatolog odgrywa istotną rolę w edukacji pacjenta – od wyjaśnienia zasad prawidłowej higieny i diety, przez wskazanie bezpiecznych preparatów wspomagających, aż po czujność onkologiczną i skierowanie na dalszą diagnostykę w razie potrzeby.
Dzięki takiemu podejściu możliwe jest nie tylko skuteczne łagodzenie bieżących dolegliwości, ale także zapobieganie ich nawrotom oraz wczesne wykrywanie chorób, które mogą dawać pierwsze objawy właśnie w jamie ustnej. Edukacja i profilaktyka stają się zatem integralną częścią codziennej praktyki stomatologicznej.
Bibliografia:
- A. Haładyj, Afty nawracające – etiopatogeneza, obraz kliniczny oraz możliwości terapeutyczne, “Stomatologia po Dyplomie” 2022, nr 2.
- M. Nowak, R. Górska, Aftozy, [w:] R. Górska (red.), Choroby błony śluzowej jamy ustnej. Podręcznik dla studentów i do LDEK, Edra URBAN & PARTNER, Wrocław 2023, s. 67-76.
