Bruksizm to coraz powszechniejszy problem zdrowotny, który może prowadzić do poważnych konsekwencji dla zębów, stawów skroniowo-żuchwowych i ogólnego samopoczucia pacjenta. Choć wiele osób kojarzy leczenie bruksizmu głównie z fizjoterapią, skuteczna terapia bardzo często wymaga podejścia interdyscyplinarnego. Na czym polega leczenie bruksizmu? Czy w Polsce możliwe jest leczenie bruksizmu na NFZ? Sprawdzamy!
Bruksizm – czyli patologiczne zaciskanie i zgrzytanie zębami – to bardzo powszechna dolegliwość, zaliczana przez niektórych badaczy do grona schorzeń cywilizacyjnych XXI wieku. Nie może to dziwić jeżeli weźmiemy pod uwagę fakt, iż jego etiologia jest wieloczynnikowa, a konsekwencje sięgają daleko poza jamę ustną i mogą dotyczyć całego układu mięśniowo-szkieletowego. Leczenie bruksizmu wymaga natomiast kompleksowego podejścia, obejmującego nie tylko działania objawowe, ale także pracę nad eliminacją przyczyn.
Czym jest bruksizm?
Bruksizm to niekontrolowana aktywność narządu żucia, polegająca na mimowolnym zgrzytaniu i/lub zaciskaniu zębów. Może występować zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy, przy czym to bruksizm nocny jest częstszy i często trudniejszy do samodzielnego wykrycia. Niektóre źródła wskazują, iż może dotyczyć choćby 10-15% populacji.
Etiologia bruksizmu jest złożona i nie do końca poznana. Wskazuje się na czynniki psychogenne (stres, depresję, zaburzenia lękowe), neurologiczne (np. nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu dopaminergicznego), anatomiczne (wady zgryzu, nieprawidłowa budowa stawu skroniowo-żuchwowego) oraz zewnętrzne (np. przyjmowanie niektórych leków).
Objawy bruksizmu nie tylko w jamie ustnej
Objawy bruksizmu bywają zaskakująco różnorodne, dlatego wiele osób przez długi czas nie kojarzy ich właśnie z tym schorzeniem. Do występujących najczęściej zalicza się:
• ścieranie zębów, skrócenie koron zębów, pęknięcia szkliwa, kruszenie się zębów,
• bolesność lub napięcie mięśni żucia (często symetryczne po obu stronach twarzy),
• sztywność żuchwy po przebudzeniu lub po dłuższym stresie,
• bóle głowy, zwłaszcza w okolicy skroni i potylicy (często mylone z migreną),
• bóle ucha, uczucie „zatkanego ucha” bez infekcji,
• szumy uszne i dzwonienie w uszach,
• trudności z szerokim otwarciem ust, przeskakiwanie stawu skroniowo-żuchwowego,
• nadwrażliwość zębów, zwłaszcza na zimno,
• bóle szyi, barków i górnej części pleców,
• uczucie napięcia w klatce piersiowej (wynik przewlekłego stresu i skurczu mięśni).
Jakie są konsekwencje nieleczonego bruksizmu?
Bruksizm, choć w pierwszej chwili może się wydawać niegroźny, niesie za sobą poważne zagrożenia dla zdrowia. Nieleczony prowadzi do:
• stopniowego ścierania szkliwa i zębiny,
• pękania i łamania zębów,
• recesji dziąseł oraz osłabienia przyzębia,
• przewlekłego przeciążenia i stanów zapalnych stawu skroniowo-żuchwowego,
• silnych bólów głowy, karku i ramion,
• przewlekłego zmęczenia związanego z zaburzeniami snu,
• pogorszenia jakości życia – psychicznej oraz fizycznej.
Dodatkowo, nieleczony bruksizm – poprzez zwiększanie poziomu stresu i napięcia – może prowadzić do komplikacji innych schorzeń, np. chorób autoimmunologicznych, depresji oraz refluksu.
Leczenie bruksizmu
Leczenie bruksizmu obejmuje różne metody – wybór tej odpowiedniej powinien być poprzedzony wnikliwą diagnostyką, w tym oceną stanu uzębienia, napięcia mięśniowego, ruchomości stawów i czynników psychologicznych. W praktyce najlepsze efekty przynosi najczęściej łączenie kilku metod terapeutycznych.
Szyny relaksacyjne
Stosowanie szyn relaksacyjnych jest w tej chwili jedną z podstawowych form leczenia bruksizmu nocnego. Szyna – wykonana na indywidualne zamówienie – to rodzaj nakładki, która stabilizuje zgryz, chroni zęby przed dalszym ścieraniem i redukuje napięcie mięśni żucia. Dobrze dopasowana szyna potrafi znacząco zmniejszyć objawy już po kilku nocach stosowania.
Botoks (toksyna botulinowa)
Zastrzyki z botoksu stają się coraz bardziej popularną metodą walki z bruksizmem, szczególnie u pacjentów z bardzo silnym napięciem mięśni żucia. Botoks działa poprzez zwiększenie progu pobudliwości nerwowo-mięśniowej, co skutkuje zmniejszeniem siły skurczu mięśni. Efekty leczenia bruksizmu botoksem pojawiają się zwykle w ciągu tygodnia i utrzymują przez około 4-6 miesięcy. Choć metoda ta nie jest trwała, w wielu przypadkach stanowi skuteczne uzupełnienie terapii.
Fizjoterapia
Coraz więcej dowodów wskazuje, iż napięcie i dysfunkcja układu mięśniowego odgrywają kluczową rolę w powstawaniu i utrzymywaniu się bruksizmu. Specjalistyczna fizjoterapia może obejmować masaże mięśni twarzy, rozluźniające techniki manualne, kinesiotaping, terapię punktów spustowych oraz ćwiczenia relaksacyjne. Dobrze dobrany program terapeutyczny pomaga zmniejszyć ból, poprawić zakres ruchomości i wpłynąć pozytywnie na jakość snu.
Terapia behawioralna
Wielu pacjentów z bruksizmem cierpi na przewlekły stres, napięcie emocjonalne czy zaburzenia lękowe. Terapia poznawczo-behawioralna pozwala zidentyfikować szkodliwe schematy myślenia i zachowania, które mogą przyczyniać się do problemu. W trakcie terapii pacjent uczy się technik relaksacyjnych, samokontroli oraz świadomego rozluźniania mięśni żuchwy w ciągu dnia. Praca z psychoterapeutą może być kluczowa zwłaszcza w przypadkach, gdzie bruksizm jest objawem wtórnym zaburzeń psychicznych.
Leczenie farmakologiczne
Leki stosuje się przede wszystkim u osób, u których bruksizm ma podłoże neurologiczne lub psychiczne. Mogą to być środki zwiększające poziom neuroprzekaźników, leki zwiększające jakość snu, a także preparaty zwiększające tolerancję na stres. Niekiedy stosuje się zwiększające rozluźnienie mięśni leki zwiotczające. Terapia farmakologiczna powinna być zawsze nadzorowana przez lekarza neurologa lub psychiatrę.
Leczenie bruksizmu na NFZ. Czy jest możliwe?
Narodowy Fundusz Zdrowia nie refunduje leczenia bruksizmu jako odrębnej jednostki chorobowej. Bruksizm nie znajduje się na liście schorzeń, dla których przewidziano kompleksowe leczenie w ramach świadczeń gwarantowanych. Oznacza to, iż pacjent nie otrzyma finansowania na takie procedury jak ostrzykiwanie toksyną botulinową, specjalistyczne szyny relaksacyjne, zaawansowaną diagnostykę okluzji czy prywatną fizjoterapię stomatologiczną.
Refundacja możliwa jest jedynie pośrednio – w kontekście leczenia powikłań bruksizmu (np. ekstrakcje zębów, leczenie kanałowe, konsultacje neurologiczne czy psychiatryczne) lub w ramach ogólnej opieki stomatologicznej, która obejmuje podstawowe procedury. W praktyce oznacza to, iż większość skutecznych metod terapii pacjent musi finansować z własnych środków.
Leczenie stomatologicznych objawów bruksizmu
Choć najważniejsze w terapii bruksizmu jest zredukowanie napięcia mięśni żwaczy i zahamowanie odruchu zaciskania zębów, nie można zapominać o konsekwencjach, jakie ta dolegliwość zostawia w jamie ustnej. Uszkodzenia zębów, przyzębia czy stawu skroniowo-żuchwowego wymagają często leczenia stomatologicznego, które stanowi istotne uzupełnienie terapii przyczynowej.
Jednym z najczęstszych problemów jest starcie szkliwa, które może prowadzić do odsłonięcia zębiny i silnej nadwrażliwości. W takich przypadkach stomatolog może zaproponować odbudowy kompozytowe, które odtwarzają naturalny kształt zębów i zabezpieczają je przed dalszym ścieraniem.
W przypadku większych ubytków, złamań lub pęknięć konieczne może być leczenie protetyczne – najczęściej dzięki licówek lub koron. Dzięki nowoczesnym technikom możliwe jest odtworzenie uzębienia w estetyczny i funkcjonalny sposób. Czasem jednak nie wystarczy odbudowa – jeżeli ząb został silnie przeciążony i doszło do zapalenia miazgi, niezbędne może okazać się leczenie kanałowe.
U pacjentów z przewlekłym przeciążeniem stawu skroniowo-żuchwowego dentysta może również zlecić diagnostykę okluzji i wykonać korektę zgryzu. W bardziej zaawansowanych przypadkach stosuje się współpracę z protetykiem, chirurgiem szczękowym i fizjoterapeutą, aby przywrócić równowagę w całym układzie żucia.
Równie ważna jest profilaktyka – regularne kontrole stomatologiczne, nauka prawidłowej higieny jamy ustnej i stosowanie fluoryzacji, która wzmacnia szkliwo osłabione przez mechaniczne uszkodzenia. Leczenie stomatologiczne nie wyeliminuje bruksizmu jako zaburzenia, ale może znacząco poprawić komfort pacjenta i ograniczyć jego skutki uboczne.
Bruksizm to poważne, wieloczynnikowe zaburzenie, które zlekceważone może prowadzić do licznych powikłań. Dzięki postępom w diagnostyce i terapii możliwe jest skuteczne leczenie tego schorzenia. Kluczowa jest jednak świadomość pacjenta, szybka reakcja oraz kooperacja z zespołem specjalistów.
