Ötzi, znany jako Człowiek Lodu, to doskonale zachowana mumia mężczyzny żyjącego około 5300 lat temu, którego ciało odnaleziono w 1991 r. na wysokości ponad 3000 m n.p.m. w Alpach Ötzalskich. Szczegółowe badania, w tym te prowadzone w ostatnich latach, dostarczyły wnikliwych informacji na temat jego stanu zdrowia, w tym zdrowia jamy ustnej, diety i genetyki, ujawniając obraz człowieka cierpiącego na liczne schorzenia znane także współczesnej medycynie.
Mumia Ötziego jest eksponowana w Muzeum Archeologicznym regionu Górna Adyga w Bolzano we włoskim Południowym Tyrolu.
Silne starcie zębów, zaawansowana próchnica, parodontoza
Badania uzębienia Ötziego, przeprowadzone z użyciem tomografii komputerowej, ujawniły stan, który naukowcy określili mianem „stomatologicznej klęski”. Mimo iż w chwili śmierci, w wieku około 40–50 lat, Człowiek Lodu miał wszystkie zęby, cierpiał na szereg poważnych dolegliwości jamy ustnej. Trójwymiarowe rekonstrukcje wykazały zaawansowaną chorobę przyzębia, szczególnie w okolicy zębów trzonowych. W jednym przypadku ząb był odsłonięty niemal do samego końca korzenia. U Ötziego zdiagnozowano też liczne zmiany próchnicze, w tym bardzo zaawansowane.
Jak się przyjmuje, rozwój próchnicy był bezpośrednio związany z dietą Człowieka Lodu, bogatą w skrobię i węglowodany. Chociaż mogła ona mechanicznie czyścić jego zęby, to jednocześnie powodowała ich zużycie. Zęby Ötziego nosiły ślady silnego starcia, co było prawdopodobnie wynikiem spożywania twardego pokarmu z drobinami kamieni z żaren. Jeden z jego zębów trzonowych był ukruszony, być może przez kamyk z jedzenia, a na jednym z siekaczy widoczne było wyraźne odbarwienie po urazie mechanicznym.
W menu mięso jelenia i podpłomyk z pszenicy
Analiza zawartości żołądka oraz badania genetyczne pozwoliły na precyzyjne odtworzenie diety i zrozumienie jej wpływu na zdrowie Człowieka Lodu. Ostatni posiłek Ötziego składał się z mięsa jelenia i kozicy alpejskiej, a także podpłomyka z pszenicy samopszy – powszechnego w neolicie zboża bogatego w węglowodany. Dietę uzupełniały owoce, korzenie roślin i nasiona. Do rozwoju próchnicy u mężczyzny prawdopodobnie przyczyniło się spożywanie produktów zbożowych, takich jak chleb czy kasze.
Zaawansowane badania genetyczne wykazały, iż Ötzi miał grupę krwi 0 i wrodzone predyspozycje do chorób sercowo-naczyniowych. Potwierdzeniem tego jest zdiagnozowana u niego zaawansowana miażdżyca (zwapnienie naczyń krwionośnych). Co ciekawe, naukowcy łączą skłonność do miażdżycy z parodontozą, sugerując, iż w jego przypadku obie dolegliwości mogły mieć podłoże dziedziczne.
Nowe informacje na temat Ötziego pozyskane w 2023 i 2024 r.
W sierpniu 2023 r. opublikowano wyniki nowej, znacznie dokładniejszej analizy genomu Człowieka Lodu, przeprowadzonej przez naukowców z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka oraz Instytutu Badań nad Mumiami Eurac Research. Potwierdzono, iż poprzednia analiza (z 2012 r.) okazała się częściowo zanieczyszczona współczesnym DNA.
W najnowszym badaniu wykazano, iż Ötzi miał ciemną karnację, ciemne oczy i zaawansowaną łysinę typu męskiego. Jest to sprzeczne z dotychczasowymi rekonstrukcjami, które przedstawiały go jako mężczyznę o jasnej skórze i gęstych włosach. Genom wykazał, iż Ötzi miał bardzo wysoki (92%) udział genów pochodzących od pierwszych rolników, którzy przybyli do Europy z Anatolii (dzisiejsza Turcja). Sugeruje to, iż żył w stosunkowo odizolowanej populacji w Alpach, która miała niewielki kontakt z innymi grupami genetycznymi Europy.
Analiza genomu dowiodła, iż Ötzi miał nietolerancję laktozy, co było powszechne u dorosłych w epoce neolitu, zanim mutacje genetyczne umożliwiły trawienie mleka w dorosłym życiu. Ötzi jest też najstarszym znanym przypadkiem człowieka chorego na boreliozę, chorobę przenoszoną przez kleszcze.
Z kolei badania z marca 2024 r. rzuciły nowe światło na 61 tatuaży zdobiących ciało Człowieka Lodu. Naukowcy stwierdzili, iż zostały one wykonane techniką manualnego nakłuwania skóry dzięki zaostrzonego narzędzia, a nie poprzez nacinanie, jak wcześniej sądzono. Jest to najstarszy znany dowód na stosowanie tej techniki.
Źródło: https://www.iceman.it/
https://www.acs.org/
Fot. Rekonstrukcja ciała w Narodowym Muzeum Górskim w Turynie, MOs810, wikipedia.org (CC-by-SA)
