Czym jest grupa krwi?
W ludzkich naczyniach krwionośnych krąży krew, składająca się z osocza i zawieszonych w nim elementów morfotycznych krwi - tzw. krwinek. Jedną z grup krwinek stanowią erytrocyty - czerwone krwinki, odpowiadające za transport tlenu i dwutlenku węgla w organizmie. Na powierzchni erytrocytów występują specyficzne antygeny - związki, zakotwiczone w błonie komórkowej erytrocyta, mające zdolność do interakcji z przeciwciałami i wywoływania przeciwko sobie odpowiedzi immunologicznej. Antygeny te zebrane są w różne zbiory, z których najważniejszy zbiór - układ grupowy krwi - tworzą antygeny AB0.Reklama
Układ grupowy AB0 to najważniejszy z układów grupowych krwi u ludzi. Cechuje się obecnością czterech różnych, polisacharydowych antygenów: A, B, AB i 0, stanowiących jednocześnie nazwy grup krwi. Co ciekawe, są one obecne nie tylko na erytrocytach, ale także na wszystkich rodzajach komórek, oprócz komórek układu nerwowego. Pojawiają się około 5.-6. tygodnia życia płodowego, ale do ich pełnej ekspresji na powierzchniach komórek dochodzi między 6. a 18. miesiącem życia dziecka. Właśnie z tego powodu oznaczenie grupy krwi dziecka tuż po porodzie może się jeszcze zmienić.
W układzie tym występują naturalne przeciwciała przeciwko antygenom nieobecnym na własnych erytrocytach. Tym sposobem, posiadacze antygenów wyłącznie A będą wytwarzać przeciwciała anty-B, posiadacze antygenów B - przeciwciała anty-A, natomiast posiadacze antygenów 0 - przeciwciała anty-A i anty-B. W najbardziej fortunnej sytuacji znajdują się posiadacze antygenów AB - nie wytwarzają przeciwciał (w dużym uproszczeniu). Z tego względu uniwersalnym dawcą krwi będą osoby z grupą krwi 0 Rh - (do układu Rh przejdziemy za chwilę), uniwersalnym biorcą zaś osoby z grupą AB Rh +.
Nie tylko AB0 - czyli co to jest Rh i dlaczego jest ważne?
Kolejnym, równie istotnym co AB0, układem grupowym krwi jest układ Rh. Swoją nazwę zawdzięcza makakowi, z łaciny Rhesus, u którego pierwszy raz wyizolowano erytrocyty z grupą krwi Rh+. W układzie Rh występują następujące antygeny grupowe: D, E, e, C, c, z czego najbardziej istotny klinicznie jest antygen D.
Antygen D decyduje o tym, czy grupa krwi jest Rh + (dodatnia), stanowi przez to najważniejszy z antygenów grupowych w układzie Rh. Osoby z dwoma allelami (wariantami genu) DD oraz osoby z allelami Dd są Rh-dodatnie (Rh+). Osoby nie posiadające allelu D określane są jako Rh-ujemne - ich erytrocyty nie reagują z surowicą krwi, zawierającą przeciwciała anty-D. Stanowią one mniejszość populacyjną.
Czynnik Rh jest jednym z dwóch najbardziej istotnych faktorów w wyborze dawcy krwi. Wszystkim osobom z Rh dodatnim można przetoczyć krew z Rh + i Rh - (pod warunkiem zgodności grupowej w układzie AB0), natomiast osoby Rh - muszą dostać krew Rh -, co czyni je trudniejszym "przypadkiem" w transfuzjologii. Wynika to z faktu, iż układ Rh również posiada przeciwciała naturalne. Co ciekawe, różnią się one od przeciwciał układu AB0 tym, iż nie pojawiają się od razu po porodzie, a jedynie po kontakcie z krwią dawcy, niezgodną pod względem czynnika Rh.
Ile jest grup krwi?! - inne układy grupowe krwi człowieka
Do końca roku 2023 Międzynarodowe Towarzystwo Transfuzjologiczne rozpoznało aż 45 układów grupowych krwi człowieka. Należą do nich m.in. układy: Kell, Duffy, Kidd, Lewis, MNS czy P. Oznacza to, iż pełen zapis grupy krwi danej osoby powinien zawierać, oprócz układu AB0 i Rh, 43 inne układy grupowe krwi. Zwykle, w codziennej praktyce klinicznej, nie jest to potrzebne - poza układem AB0 i Rh oznacza się najczęściej grupę krwi w układzie Kell. Dzieje się tak ze względu na fakt, iż największe problemy (niezgodność dawca - biorca) w przypadku transfuzji krwi (np. po operacji czy zabiegu) powodują trzy układy: AB0, Rh i Kell, posiadające silne przeciwciała. Czasami - typowo dla pacjentów, którzy są leczeni transfuzjami - oznacza się antygeny kilkunastu innych układów grupowych, aby dopasować jak największą zgodność z krwią dawcy i tym samym uniknąć odczynów poprzetoczeniowych.
Dlaczego grupa krwi jest istotna?
Podczas transfuzji dochodzi do przetoczenia krwi lub jej składników między dawcą a biorcą. Dawca oddaje krew w punkcie krwiodawstwa, następnie taka krew, specjalnie przechowywana, transportowana jest do szpitala, zgłaszającego zapotrzebowanie. Biorca otrzymuje krew w procesie transfuzji, w podaniu dożylnym. jeżeli krew zgodna jest w układach grupowych, koniecznie w układzie AB0 i Rh, krew dawcy zaczyna krążyć w organizmie biorcy. W przypadku niezgodności grupowej AB0 i Rh, czasem również innych układów grupowych, dochodzi do reakcji przeciwciał we krwi biorcy z antygenami na krwinkach dawcy. Powoduje to wystąpienie odczynu poprzetoczeniowego, który stanowi potencjalne zagrożenie dla życia i zdrowia biorcy.
Odczyn poprzetoczeniowy to nagła, zagrażająca życiu reakcja, wynikająca z interakcji między krwią dawcy i krwią biorcy. W ramach takiej reakcji dochodzi do różnych powikłań, wśród których wyróżnia się, między innymi:
reakcję hemolityczną - klinicznie najistotniejszą z powodu swojego przebiegu: przeciwciała biorcy atakują krwinki dawcy, dochodzi do aglutynacji ("oblepienia") krwinek dawcy przeciwciałami biorcy; tak powstałe kompleksy immunologiczne powodują zatrzymanie pracy niektórych narządów i doprowadzają do nagłego, krytycznego spadku ciśnienia tętniczego; następuje hemoliza (rozpad) erytrocytów, w związku z czym spada poziom natlenowania krwi, istnieje realne zagrożenie życia;niehemolityczną reakcję gorączkową;reakcję alergiczną;ostre poprzetoczeniowe uszkodzenie płuc (TRALI);sepsę poprzetoczeniową;przeciążenie układu krążenia z hiperwolemią;oraz wiele innych.
Niektóre z tych powikłań są ostre - dochodzi do nich w ciągu kilku - kilkunastu minut do kilku godzin od momentu rozpoczęcia przetoczenia krwi. Inne powikłania są późne - może do nich dojść choćby do kilkudziesięciu dni po przetoczeniu krwi. Z tego względu tak istotne jest badanie grupy krwi, zwłaszcza dla pacjentów, podlegających leczeniu transfuzjami, leczeniu szpitalnemu i operacyjnemu.
Jak oznaczyć grupę krwi?
Badanie grupy krwi wykonać można zarówno prywatnie, w cenie kilkudziesięciu złotych, jak również na zlecenie lekarza NFZ. Krew można pobrać w dowolnym momencie, niezależnie od posiłków, leków itp. Aby oznaczenie było wiarygodne i brane pod uwagę w polskich placówkach medycznych, musi być wykonane dwukrotnie z dwóch niezależnych probówek krwi. Wyniki takiego oznaczenia to dwa osobne sprawozdania z badania, opatrzone podpisem diagnosty laboratoryjnego z pracowni serologii grup krwi, będące podstawą do honorowania oznaczenia grupy krwi we wszystkich podmiotach medycznych w kraju.
Źródła:
Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna, PZWL, Warszawa 2023
Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W., Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Edra Urban & Partner, Wrocław 2022.
Wytyczne w zakresie leczenia krwią i jej składnikami oraz produktami krwiopochodnymi w podmiotach leczniczych, wyd. II, Warszawa 2014.
CZYTAJ TAKŻE:
