Czym jest niewydolność serca?
Niewydolność serca to stan, w którym serce wskutek zaburzeń swojej budowy lub funkcji, nie jest w stanie pompować krwi w takiej ilości, by zaspokoić potrzeby organizmu. Efektem jest niedotlenienie tkanek oraz gromadzenie się krwi w narządach, co gwałtownie przekłada się na uciążliwe objawy. Warto od razu podkreślić, iż niewydolność serca nie jest tożsama z niewydolnością krążenia, choć te pojęcia bywają mylone.
Podział niewydolności serca
Przed omówieniem symptomów, trzeba zatrzymać się przy podziałach tej jednostki, bo te mają znaczenie zarówno diagnostyczne, jak i praktyczne. Wyróżnia się m.in.:Reklama
ostrą niewydolność serca - objawy pojawiają się nagle i gwałtownie narastają;przewlekłą niewydolność serca - rozpoznaje się u pacjentów, u których charakterystyczne dolegliwości utrzymują się przez przynajmniej miesiąc;przemijającą niewydolność serca - symptomy utrzymują się tylko przez krótki czas i ustępują, gdy przyczyna zostaje usunięta. Może to dotyczyć pacjentów, którzy potrzebują diuretyków wyłącznie w ostrej fazie zawału serca, albo osób z niewydolnością serca wywołaną tymczasową dysfunkcją skurczową mięśnia sercowego wskutek niedokrwienia, która znika po skutecznej rewaskularyzacji.
Kolejna klasyfikacja dotyczy tego, która część krążenia jest najbardziej obciążona - prawa komora (niewydolność prawokomorowa), lewa komora (lewokomorowa) czy obie jednocześnie (obukomorowa). Echokardiografia pozwala natomiast wyróżnić niewydolność z obniżoną, umiarkowanie obniżoną lub zachowaną frakcją wyrzutową, co odzwierciedla zdolność serca do skurczu i rozkurczu.
Podstawowe objawy niewydolności serca
Niewydolność serca objawia się przede wszystkim zespołem dolegliwości wynikających z niedostatecznego przepływu krwi i zastojów w narządach. Jednym z jej najbardziej charakterystycznych sygnałów jest duszność, która początkowo pojawia się przy wysiłku, a w zaawansowanym stadium może występować choćby w spoczynku. Kolejnym objawem jest poszerzenie żył szyjnych, widoczne jako wyraźne uwypuklenia w okolicy szyi, sygnalizujące przeciążenie prawej komory serca. W płucach mogą pojawiać się trzeszczenia, będące wynikiem gromadzenia się płynu w pęcherzykach płucnych. Typowe są także obrzęki kończyn, zarówno dolnych, jak i górnych, wynikające z zatrzymywania płynów w organizmie.
Choć omówione wyżej objawy są najbardziej charakterystyczne i łatwo rozpoznawalne, warto pamiętać, iż niewydolność serca może także dawać mniej oczywiste sygnały. Ich dostrzeżenie często pozwala na wcześniejsze rozpoznanie problemu i odpowiednią interwencję, zanim dojdzie do poważniejszych komplikacji. Zatem: jakie jeszcze symptomy mogą świadczyć o niewydolności serca?
Kaszel w nocy
Choć kojarzony głównie z infekcjami, kaszel może wskazywać na niewydolność serca. Zwykle ma charakter przewlekły i "mokry", często towarzyszy mu odkrztuszanie pienistej, czasem podbarwionej krwią plwociny. Niekiedy pojawia się także świszczący oddech, przyspieszone i spłycone oddychanie czy trudności z oddychaniem w pozycji leżącej. Szczególnie alarmujące są nocne napady kaszlu i duszności, kiedy chory budzi się z poczuciem „topienia się" - to klasyczny objaw napadowej duszności nocnej, związanej z gromadzeniem się płynu w płucach. Kaszel tego typu, określany niekiedy mianem "kaszlu sercowego", może oznaczać zaostrzenie niewydolności serca albo być skutkiem ubocznym stosowanej terapii.
Zmiana wyglądu palców
Niewydolność serca może dawać o sobie znać także poprzez zmiany w wyglądzie palców. Różne problemy kardiologiczne w tym niewydolność serca mogą prowadzić do tzw. "palców pałeczkowatych" (znanych też jako "palce dobosza"). To typowe pogrubienie końcowych części palców, wynikające ze zwiększonej gęstości i przepuszczalności naczyń włosowatych oraz zmian w tkance łącznej. Choć dokładny mechanizm powstawania tego zjawiska wciąż nie jest do końca poznany, wiadomo, iż ma ono związek z przewlekłym niedotlenieniem tkanek.
Zawroty głowy i omdlenia
Zawroty głowy, uczucie oszołomienia czy choćby omdlenia mogą być sygnałem, iż serce nie radzi sobie z dostarczaniem odpowiedniej ilości krwi do mózgu. Objawy te są szczególnie dokuczliwe, bo ograniczają codzienną sprawność i często budzą niepokój pacjentów. W przebiegu niewydolności serca mogą one wynikać m.in. z zaburzeń rytmu serca, gwałtownych spadków ciśnienia tętniczego czy niewystarczającej pojemności minutowej serca. Problem częściej dotyczy osób starszych, które dodatkowo przyjmują wiele leków obniżających ciśnienie, co potęguje ryzyko takich epizodów.
Depresja
Szacuje się, iż objawy depresyjne występują choćby u co piątego pacjenta z tą chorobą, a u części chorych spełniają kryteria pełnoobjawowej depresji. To znacznie częściej niż w populacji ogólnej. Obniżony nastrój, utrata energii, brak motywacji czy poczucie bezradności potrafią być równie uciążliwe jak dolegliwości fizyczne, a dodatkowo negatywnie wpływają na rokowanie. Depresja obniża skuteczność leczenia, bo chorzy rzadziej przestrzegają zaleceń, rezygnują z rehabilitacji czy nie przyjmują leków regularnie. Coraz więcej dowodów wskazuje też, iż zaburzenia nastroju nie tylko towarzyszą niewydolności serca, ale mogą przyspieszać jej rozwój poprzez mechanizmy biologiczne - nasilony stan zapalny, zaburzenia pracy układu autonomicznego czy niekorzystne zmiany w naczyniach krwionośnych.
Bezdech senny
Bezdech senny dość często współwystępuje z niewydolnością serca. Badania wskazują, iż ciężki bezdech jest niezależnie związane z 1,5-krotnie wyższym odsetkiem ponownych hospitalizacji pacjentów z niewydolnością serca w porównaniu z pacjentami, u których nie zdiagnozowano bezdechu. Każdy epizod zatrzymania oddechu to stres dla organizmu: spada poziom tlenu we krwi, wzrasta ciśnienie, serce bije szybciej. Powtarzane setki razy w ciągu nocy, takie epizody sprzyjają nadciśnieniu, zaburzeniom rytmu i dalszemu uszkadzaniu mięśnia sercowego. Co więcej, bezdech senny potęguje objawy niewydolności - nasila zmęczenie, senność w ciągu dnia, ogranicza tolerancję wysiłku i pogarsza jakość życia.
Inne objawy niewydolności serca
Wśród innych symptomów, które nie od razu przywodzą na myśl niewydolność serca wymienia się:
pajączki na skórze i świąd - efekt zastoju krwi w żyłach;świszczący oddech - łatwy do pomylenia z astmą, bywa objawem niewydolności serca;bendopnea - duszność pojawiającą się po pochyleniu ciała, np. przy zakładaniu butów;uczucie pełności w brzuchu lub brak apetytu - spowodowane zastojem krwi i powiększeniem wątroby;sinicę - siny odcień warg czy paznokci może świadczyć o niedotlenieniu, to objaw typowy dla niewydolności lewej komory;problemy z erekcją - zaburzenia przepływu krwi mogą utrudniać osiągnięcie wzwodu;nagły wzrost masy ciała (powyżej 2 kg w tydzień) lub spadek wagi w zaawansowanej chorobie - to wynik zatrzymywania płynów lub wyniszczenia;powiększenie wątroby i poszerzenie żył szyjnych - wyraźny znak niewydolności o charakterze zastoinowym;objawy przypominające przeziębienie - mdłości, bóle mięśni, nadmierne pocenie się mogą być skutkiem słabego przepływu krwi, a nie infekcji.
Źródła:
P. Ponikowski i in., Wytyczne ESC dotyczące diagnostyki i leczenia ostrej i przewlekłej niewydolności serca w 2016 roku, "Kardiologia Polska" 2016, tom 74, nr 10. Interna Szczeklika 2025, red. P. Gajewski, Kraków 2025. Celano CM, Villegas AC, Albanese AM, Depression and Anxiety in Heart Failure: A Review. Harv Rev Psychiatry. 2018 doi: 10.1097/HRP.0000000000000162. Javaheri S, Obstructive Sleep Apnea in Heart Failure: Current Knowledge and Future Directions. J Clin Med. 2022 Jun. doi: 10.3390/jcm11123458.
CZYTAJ TAKŻE:
