Czynność tarczycy i przysadki są ze sobą ściśle związane ujemnym sprzężeniem zwrotnym, czyli zmniejszone stężenie hormonów tarczycy stymuluje zwiększoną produkcję hormonu przysadki, a duże stężenie hormonów tarczycy hamuje wydzielanie hormonu przysadki. Niedoczynność tarczycy jest zaburzeniem, w którym tarczyca produkuje zbyt małą ilość hormonów w stosunku do potrzeb organizmu.
Spis treści:
- Niedoczynność tarczycy – jakie są objawy?
- Rodzaje niedoczynności tarczycy
- Niedoczynność tarczycy – przyczyny
- Niedoczynność tarczycy – diagnostyka
- Czym jest śpiączka hipometaboliczna?
- Niedoczynność tarczycy – diagnostyka
- Leczenie niedoczynności tarczycy
Niedoczynność tarczycy jest najczęstszym zaburzeniem czynności tarczycy; występuje u około 5% dorosłych kobiet i u około 1% mężczyzn.
Niedoczynność tarczycy – jakie są objawy?
Objawy niedoczynności tarczycy mogą mieć różne nasilenie, od łagodnego do bardzo ciężkiego. Osoby z łagodną niedoczynnością tarczycy mogą nie zaobserwować żadnych objawów, ale jeżeli problem nie zostanie wykryty i leczony, choroba może podstępnie się rozwijać.
Wyróżnia się dwa typy niedoczynności tarczycy:
- subkliniczną – w badaniach stwierdzamy podwyższone stężenie TSH. Nie stwierdza się typowych objawów, ale mogą występować stany obniżonego nastroju, depresja, a w badaniach pomocniczych – zwiększone stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL w osoczu. Ryzyko rozwoju jawnej niedoczynności tarczycy jest 2-krotnie większe, o ile zwiększonemu stężeniu TSH towarzyszy zwiększone stężenie przeciwciał anty-TPO;
- jawną – wykazującą całą gamę objawów, z podwyższonym stężeniem TSH i obniżonym FT4, FT3.
Ogólne objawy niedoczynności tarczycy
Niedoczynność tarczycy to stan niedoboru hormonów tarczycy, który przejawia się m.in.:
- przyrostem masy ciała,
- osłabieniem,
- zmęczeniem i sennością,
- zmniejszoną tolerancją wysiłku,
- ogólnym spowolnieniem,
- uczuciem chłodu,
- łatwym marznięciem.
Zmiany skórne:
- skóra sucha, zimna, blada, o żółtawym zabarwieniu;
- zmniejszona potliwość;
- nadmierne rogowacenie naskórka (np. na łokciach);
- obrzęk podskórny (tzw. obrzęk śluzowaty) powodujący pogrubienie rysów twarzy, charakterystyczny obrzęk powiek i rąk;
- włosy suche, łamliwe i przerzedzone, niekiedy wypadanie brwi.
Zmiany w układzie krążenia:
- bradykardia;
- osłabienie tętna;
- ciche tony serca;
- powiększenie sylwetki serca;
- niskie ciśnienie tętnicze (rzadziej nadciśnienie).
Zmiany w układzie oddechowym:
- ochrypły, matowy głos (pogrubienie strun głosowych, powiększenie języka);
- spłycenie i zmniejszenie częstotliwości oddechów;
- objawy nieżytu górnych dróg oddechowych lub w ciężkich przypadkach objawy niewydolności oddechowej.
Zmiany w układzie pokarmowym:
- przewlekłe zaparcia, w ciężkich przypadkach niedrożność jelit;
- wodobrzusze (w zaawansowanej chorobie; zwykle płyn także w jamie osierdzia i jamie opłucnej).
Zmiany w układzie nerwowym:
- mononeuropatie (np. zespół cieśni nadgarstka);
- parestezje;
- osłabienie odruchów, niekiedy osłabienie słuchu.
Zmiany w układzie ruchu:
- zauważalne zmniejszenie siły mięśniowej i łatwa męczliwość;
- spowolnienie ruchowe;
- kurcze mięśni;
- bóle mięśniowe;
- obrzęk stawów, zwłaszcza kolanowych (pogrubienie błony maziowej i wysięk).
Zmiany w układzie moczowym:
- zmniejszone wydalanie wody.
Zmiany w układzie rozrodczym:
- u kobiet zaburzenia miesiączkowania (skrócenie długości cyklu, obfite miesiączki), niepłodność, poronienia;
- u mężczyzn osłabienie libido i niekiedy zaburzenia wzwodu.
Zaburzenia psychiczne:
- zmniejszenie umiejętności skupiania uwagi;
- zaburzenia pamięci;
- subkliniczna lub jawna depresja;
- niestabilność emocjonalna;
- niekiedy objawy choroby afektywnej dwubiegunowej lub psychozy paranoidalnej;
- w skrajnych przypadkach otępienie i śpiączka.
Rodzaje niedoczynności tarczycy
- pierwotna – skutek uszkodzenia miąższu tarczycy. Jej przyczyną może być: przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (najczęściej choroba Hashimoto), inne zapalenia tarczycy, całkowite lub częściowe wycięcie tarczycy, leczenie radiojodem, napromienienie okolicy szyi;
- wtórna – skutek niedoboru bądź braku wydzielania TSH spowodowanego niedoczynnością przysadki;
- trzeciorzędowa – skutek braku lub niedoboru tyreoliberyny (TRH) – hormonu wydzielanego przez podwzgórze, spowodowanego jego uszkodzeniem.
Niedoczynność tarczycy – przyczyny
- choroba Hashimoto – czyli przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Choroba wywołana produkowaniem własnych przeciwciał, które powoli niszczą miąższ tarczycy i uniemożliwiają produkcję wystarczającej ilości hormonów;
- stan po operacyjnym usunięciu tarczycy – z powodu nadczynności tarczycy czy raka tarczycy;
- stan po leczeniu jodem promieniotwórczym – leczenie jodem przeprowadza się najczęściej z powodu choroby Gravesa i Basedowa i wola guzkowego nadczynnego.
Czym jest śpiączka hipometaboliczna?
Stan zagrożenia życia w przebiegu nieleczonej, skrajnie ciężkiej niedoczynności tarczycy może być wywołany przez chorobę współistniejącą, np. sepsę. W takim przypadku występuje hipotermia (< 30°C, choćby do 24°C), a także znaczne zwolnienie czynności serca, niskie ciśnienie tętnicze, niedotlenienie, hipoglikemia, niski poziom sodu z objawami zatrucia wodnego, obrzęki, otępienie lub śpiączka oraz wstrząs. Dodatkowo napięcie mięśniowe jest zmniejszone, mogą wystąpić drgawki; odruchy ścięgniste są osłabione.
Mogą występować objawy chorób współistniejących (np. zapalenia płuc lub innych zakażeń, świeżego zawału serca, krwawienia z przewodu pokarmowego), które przyczyniły się do rozwoju śpiączki; czynnikiem wywołującym może być również przyjęcie niektórych leków (np. amiodaronu, litu, barbituranów).
Niedoczynność tarczycy – diagnostyka
W przypadku zauważenia u siebie powyższych objawów warto skonsultować się z lekarzem, który na podstawie wywiadu i badania określi prawdopodobieństwo niedoczynności tarczycy i może skierować na badania dodatkowe. Podstawowym badaniem jest oznaczenie TSH. o ile będzie nieprawidłowe, warto oznaczyć FT4 – tyroksynę.
Niedoczynność tarczycy rozpoznaje się na podstawie podwyższonego stężenia TSH oraz obniżonego stężenia FT4. o ile zachodzi podejrzenie choroby Hashimoto można wykonać badania dodatkowe: oznaczenie stężeń przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, a zwłaszcza przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) lub przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG).
Niedoczynność tarczycy – jakie badania?
- stężenie cholesterolu całkowitego i LDL oraz triglicerydów (może wystąpić zwiększenie ich stężeń),
- występowanie niedokrwistości,
- poziom sodu i wapnia (niekiedy występuje obniżony poziom sodu i nieznacznie podwyższony poziom wapnia).
Badania obrazowe w rozpoznaniu niedoczynności tarczycy
Lekarz może skierować również na badania obrazowe w zależności od stopnia zaawansowania choroby:
- USG tarczycy – obraz zależy od przyczyny niedoczynności tarczycy (gruczoł może być mały, prawidłowej wielkości lub powiększony, o niejednorodnym echogramie lub mogą występować ogniska o zmienionej gęstości akustycznej);
- USG jamy brzusznej – w zaawansowanej chorobie płyn w jamie otrzewnej;
- RTG klatki piersiowej – w zaawansowanej chorobie płyn w jamie opłucnej, powiększenie sylwetki serca;
- scyntygrafia tarczycy – jodochwytność zmniejszona lub prawidłowa.
Leczenie niedoczynności tarczycy
Niedoczynność tarczycy leczy się przyjmując regularnie brakujące hormony tarczycy. Wykorzystywana w tym celu lewotyroksyna produkowana syntetycznie jest identyczna i ma takie samo działanie jak hormon wytwarzany w tarczycy.
Monitorowanie leczenia
Stężenie TSH należy oznaczyć nie wcześniej niż 4 do 6 tyg. po ostatniej zmianie dawkowania tyroksyny.
Zwiększenie ustalonej wcześniej dawki substytucyjnej (pod kontrolą TSH) może być konieczne w przypadkach:
- zaburzeń wchłaniania lewotyroksyny podawanej doustnie np. z powodu stanu zapalnego błony śluzowej przewodu pokarmowego;
- konieczności równoczesnego stosowania leków ograniczających wchłanianie lewotyroksyny np. cholestyraminy, preparatów glinu, wapnia, związków żelaza z zachowaniem kilkugodzinnego odstępu pomiędzy podaniem tych leków;
- rozpoczęcia stosowania preparatów zawierających
- estrogeny (np. doustnych środków antykoncepcyjnych).
Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.
