2024 rok pod znakiem krztuśca i wirusa RSV. 2025 to dalsze wzrosty
Ponad 32 tys. zachorowań w ubiegłym roku, ponad 900 rok wcześniej. 2024 rok to był rok, w którym w Polsce rozszalał się krztusiec. Ponad 30-krotny skok wobec 2023 roku to coś, czego nie da się nie zauważyć i obok czego nie da się przejść obojętnie. Krztusiec wrócił i dziś, jak wskazują eksperci, jest jedną z najsłabiej kontrolowanych chorób zakaźnych, którym można zapobiegać dzięki szczepień. - Bez kompletu szczepień nie uzyskujemy odporności. Ona też mija 10 lat po ostatniej dawce, więc choćby dorośli powinni się doszczepiać regularnie - przypominała w rozmowie z Interią ZDROWIE lek. Katarzyna Bukol-Krawczyk, internistka. W pierwszych dwóch tygodniach stycznia zarejestrowano już ponad 1,2 tys. kolejnych przypadków krztuśca. Odpowiedzią na wzrost zachorowań ma być tzw. pakiet krztuścowy, nad którym pracuje Główny Inspektorat Sanitarny i Rada Sanitarno-Epidemiologiczna.Reklama
Ale nie tylko krztusiec "wybił". Dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego (NIZP) pokazują też ogromną liczbę zakażeń wirusem RSV. W 2024 roku stwierdzono ponad 41 tys. przypadków. Ponad 19 tys. dotyczyło dzieci do drugiego roku życia. A jak sytuacja wyglądała rok wcześniej? W 2023 roku zarejestrowano nieco ponad 12 tys. zakażeń, z czego ponad 5,5 tys. u najmłodszych. Od 1 do 15 stycznia 2025 roku odnotowano już ponad 3,5 tys. zakażeń, a ponad 1,4 tys. to te, które dotyczą dzieci do lat dwóch (jednocześnie jesteśmy w środku sezonu grypowego - tygodniowo grypę lekarze diagnozują u 45-50 tys. osób).
- Rekordowa liczba zakażeń wirusem RSV jest skutkiem kilku czynników. Po pandemii COVID-19 powróciliśmy do intensywnych kontaktów społecznych, co sprzyja przenoszeniu się wirusów. Ponadto, w trakcie restrykcji w poprzednich latach mieliśmy ograniczony kontakt z patogenami, dlatego w populacji mógł zwiększyć się odsetek osób podatnych na zakażenie. Dodatkowo poprawiła się dostępność szybkich testów, co przekłada się na większą liczbę wykrytych zakażeń - tłumaczy w rozmowie z Interią ZDROWIE prof. Ernest Kuchar, lekarz pediatra i ekspert chorób zakaźnych Grupy LUX MED.
Wirus RSV - co to za wirus?
Wirus RSV (z ang. respiratory syncytial virus) to syncytialny wirus oddechowy należący do grupy wirusów wywołujących zakażenia dróg oddechowych człowieka (pneumowirusów). Replikujący się wirus tworzy syncytia, czyli wielojądrowe struktury komórkowe, stąd nazwa. Może spowodować groźną niewydolność oddechową, która wymaga leczenia w szpitalu i nieraz zastosowania sztucznej wentylacji. Przenosi się głównie drogą kropelkową, gdy osoba chora kaszle, kicha lub mówi. Można też zarazić się, dotykając powierzchni, na której znajduje się wirus (np. klamki), a następnie dotykając twarzy nieumytymi rękami, lub wchodząc w bezpośredni kontakt z wirusem, np. całując po twarzy dziecko z RSV. Okres wylęgania się zakażenia wynosi od dwóch do ośmiu dni.
Wirus RSV to najczęstszy patogen wywołujący zapalenia oskrzelików i zapalenia płuc u dzieci do drugiego roku życia. Występuje powszechnie. Infekcje, za które odpowiada, mają charakter sezonowy. Sezon zakażeń trwa zwykle od jesieni do wiosny - wysoką liczbę zakażeń RSV obserwuje się w okresie od września do kwietnia. Szczyt zachorowań przypada najczęściej na styczeń i luty.
"Do drugiego roku życia ponad 90 proc. dzieci ulega zakażeniom RSV, połowa z nich ma objawy z dolnych dróg oddechowych. W grupie dzieci do trzeciego roku życia do wtórnego zakażenia dochodzi w ok. 70 proc. przypadków. Na całym świecie co roku RSV wywołuje 34 mln przypadków ostrej infekcji dróg oddechowych, 3 mln hospitalizacji i 50 tys. zgonów małych dzieci" - wskazują eksperci Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych (OPZCI).
RSV niebezpieczny nie tylko dla dzieci
RSV jest powszechnie kojarzony z infekcjami dróg oddechowych u dzieci, ale zakażenia występują w każdej grupie wiekowej. Można jednak wyróżnić pewne grupy, w których ryzyko ciężkiego przebiegu infekcji, a także hospitalizacji jest najwyższe.
- Najbardziej zagrożone ciężkim przebiegiem i ryzykiem rozwoju powikłań są: niemowlęta i małe dzieci (zwłaszcza do 2. roku życia), osoby starsze (przede wszystkim powyżej 60. roku życia), a także osoby z chorobami współistniejącymi (np. schorzenia układu krążenia czy oddechowego) - wymienia prof. Kuchar. I dodaje: - U osób w starszym wieku układ odpornościowy działa mniej efektywnie, a współistniejące liczne choroby przewlekłe - takie jak przewlekłe choroby układu oddechowego czy serca - dodatkowo zwiększają ryzyko zaostrzenia infekcji RSV. Wirus ten może prowadzić do rozwoju zapalenia płuc, a także zaostrzyć istniejące choroby, np. obturacyjną chorobę płuc (POChP).
(Nie)groźne objawy
RSV wpływa na różne grupy wiekowe w odmienny sposób. Zakażenie może mieć łagodny przebieg (i zwykle tak właśnie jest), ale może wywoływać także poważne, w tym groźne dla życia, zachorowania. Warto podkreślić, iż wirus RSV może prowadzić choćby do śmierci.
- Typowe objawy zakażenia wirusem RSV u dzieci to katar, kaszel, czasem umiarkowana gorączka. W cięższych przypadkach mogą wystąpić: świszczący oddech, duszność i trudności z oddychaniem. U dorosłych zakażenie RSV zwykle ma łagodny przebieg, przypominający przeziębienie (katar, kaszel, ból gardła, uczucie rozbicia). Jednak u osób starszych oraz przewlekle chorych wirus RSV może zaostrzać choroby przewlekłe i prowadzić do poważniejszych powikłań. U dorosłych i seniorów najpoważniejszym powikłaniem jest zapalenie płuc, pogorszenie przebiegu istniejących chorób układu oddechowego oraz niewydolność oddechowa wymagająca intensywnej opieki medycznej. U dzieci natomiast wirus RSV może wywołać zapalenie oskrzelików, zapalenie płuc, a u niemowląt powodować groźną niewydolność oddechową - wskazuje w rozmowie z Interią ZDROWIE prof. Kuchar.
Kiedy, przy jakich objawach, należy szukać pomocy?
Jak tłumaczy ekspert, do lekarza POZ należy zgłosić się z uporczywą, przedłużającą się gorączką, nasilającym się kaszlem, bólem gardła lub ogólnym osłabieniem. Przy takich objawach jak duszność, sine zabarwienie skóry lub ust należy już dzwonić po pogotowie lub udać się na szpitalny oddział ratunkowy.
- Rozpoznanie zakażenia wirusem RSV opiera się na badaniach laboratoryjnych (testy antygenowe i PCR) wykrywających wirusa w wydzielinie z dróg oddechowych. Istnieją też domowe testy antygenowe (podobne do testów na COVID-19), ale ich dokładność jest zwykle niższa niż testów wykonywanych w laboratorium. Dlatego przy niejednoznacznym wyniku lub nasilających się objawach warto skontaktować się z lekarzem - zaznacza prof. Kuchar.
Nie ma leków na RSV
Nie istnieje leczenie przyczynowe zakażenia RSV - nie ma skutecznego leku, który mógłby pomóc łagodniej przechodzić zakażenie, dlatego leczenie ma zwykle charakter objawowy i obejmuje: odpowiednie nawadnianie, stosowanie leków przeciwgorączkowych, w razie potrzeby tlenoterapię (inaczej w przypadku grypy - są dostępne leki przeciwwirusowe). Powrót do zdrowia następuje zwykle po kilku dniach.
- W cięższych przypadkach, zwłaszcza u najmłodszych i seniorów, konieczna może być hospitalizacja w celu ciągłego monitorowania i leczenia powikłań (np. niewydolności oddechowej). Ważne jest również adekwatne leczenie współistniejących chorób oraz inhalacje, które mogą ułatwić oddychanie - mówi prof. Kuchar.
Przebycie zakażenia RSV nie daje trwałej odporności. Ponowne zakażenia występują przez całe życie. Te powtórne, u dzieci starszych, mają zwykle łagodniejszy przebieg.
Kto powinien się zaszczepić?
Najlepszą profilaktyką, jak w przypadku innych wirusów układu oddechowego, są szczepienia.
- w tej chwili dostępne są szczepionki przeciw RSV przeznaczone głównie dla osób powyżej 60. roku życia. Ich cena może sięgać ok. 1000 zł. Dla niemowląt istnieją przeciwciała monoklonalne (np. nirsewimab), podawane w celu ochrony przed ciężkim przebiegiem zakażenia. Szczepienia oraz podanie przeciwciał znacząco zmniejszają ryzyko ciężkiej infekcji i poważnych powikłań - podkreśla prof. Kuchar.
"Zgodnie z badaniami dotyczącymi skuteczności i bezpieczeństwa szczepionek przeciw RSV w populacji osób dorosłych profilaktyka szczepienna charakteryzuje się wysoką skutecznością. Około 95 proc. skuteczności w zapobieganiu ciężkim chorobom dolnych dróg oddechowych wywołanym przez RSV u osób ≥ 60. roku życia oraz osób z co najmniej jedną chorobą współistniejącą" - czytamy w komunikacie ekspertów Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych.
Szczepienia zaleca się osobom w wieku 60 lat i starszym, osobom w wieku od 50 do 59 lat ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na chorobę wywoływaną przez RSV, a także kobietom w ciąży.
Po podaniu szczepionki matce w czasie ciąży przeciwciała wygenerowane w odpowiedzi na szczepionkę przenikają przez łożysko do płodu, chroniąc dziecko przez okres do sześciu miesięcy po urodzeniu, czyli kiedy jest ono najbardziej bezbronne. "Skuteczność tej profilaktyki w badaniach wykazuje ok. 90 proc." - wskazuje prof. dr hab. n. med. Terasa Jackowska, prezes Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, cytowana w komunikacie OPZCI.
CZYTAJ TAKŻE:
Cicha epidemia. Coraz więcej dzieci w szpitalach z "zespołem białych płuc"
"Kasuje" odporność na lata. Zapomniany wirus wraca do Polski
To najlepsza dieta dla płuc. Produkty spożywcze, które wpływają na zdrowie układu oddechowego
