Racjonalizm jest nurtem filozoficznym, który zakłada, iż zdolność rozumowania jest głównym sposobem zdobywania wiedzy. Stanowisko to pojawiło się w Europie kontynentalnej w XVII i XVIII wieku, a jego założycielem jest René Descartes.
Twierdzenie, iż prawdziwa wiedza pochodzi ze zdolności rozumowania, oznaczało istotną zmianę w historii nurtów myślowych. Do tego czasu dominowało przekonanie, iż jedynymi źródłami wiedzy są wiara religijna i Słowo Boże.
W dzisiejszym artykule opowiemy, na czym polega racjonalizm i jak można go zastosować w codziennym życiu.
Czym jest racjonalizm
Racjonalizm narodził się podczas rewolucji naukowej, która naznaczyła wielką zmianę w sposobie myślenia społeczeństwa.
Geneza racjonalizmu miała miejsce podczas rewolucji naukowej XVII wieku. W tym kontekście problem wiedzy (jej pochodzenia i podstaw) został wprowadzony do ówczesnych debat filozoficznych. Stamtąd wyłoniły się dwa wielkie nurty filozoficzne: racjonalizm i empiryzm. Obydwa podzielają zaufanie do rewolucji naukowej, która miała miejsce w tym czasie, ale mają też wyraźne różnice.
Podczas gdy racjonalizm podkreśla rolę rozumu w zdobywaniu wiedzy, empiryzm podkreśla rolę doświadczenia i dowodów jako głównych źródeł wiedzy.
Założycielem racjonalizmu był francuski filozof René Descartes, który dążył do przekształcenia filozofii w dyscyplinę naukową i wyposażył ją w metodę, w której dominuje rola rozumu. Tak więc w swoim dziele Dyskurs o metodzie Kartezjusz zaproponował procedurę (popularnie znaną jako metoda kartezjańska) pozwalającą na dotarcie do prawdziwej wiedzy poprzez wątpliwość.
Metoda ta składała się z 4 zasad:
- Dowody: tylko to, co nie budzi wątpliwości, może być uznane za prawdziwe.
- Analiza: redukuje złożoność do prostszych części, aby ułatwić zrozumienie.
- Dedukcja: ma na celu zidentyfikowanie złożonych prawd na podstawie prostych, które są już znane.
- Weryfikacja: służy sprawdzeniu, czy to, co zostało odkryte z punktu widzenia rozumu, zostało znalezione zgodnie z wcześniej ustalonymi regułami.
Później tacy filozofowie jak Nicolas Malebranche, Baruch Spinoza i Gottlieb Leibniz sformułowali swoje racjonalistyczne stanowiska na temat pochodzenia wiedzy. Dlatego są również uznawani za niektórych z głównych przedstawicieli tego ruchu.
Sądzimy, iż spodoba Ci się również ten artykuł: Konfucjanizm: czego uczy nas doktryna Konfucjusza?
Cechy racjonalizmu
W ramach racjonalizmu istnieją różne stanowiska w sprawie wiedzy. Na przykład racjonalizm Kartezjusza nie jest tym samym, co racjonalizm Leibniza czy Spinozy.
Jednak wszystkie mają wspólne podstawowe cechy. Są to:
- Przekonanie, iż rozum jest głównym źródłem prawdziwej wiedzy i iż jest bardziej wiarygodny niż inne przykłady, takie jak wiara, autorytet, irracjonalne lub empiryczne doświadczenie.
- Przekonanie, iż istoty ludzkie przychodzą na świat z wrodzonymi ideami (na ogół umieszczonymi tam przez Boga lub boskość), tak iż akt poznania obejmuje identyfikację tych idei dzięki rozumu.
- Racjonalizm broni również założenia, iż zmysły są w stanie nas oszukać. Dlatego samo doświadczenie nie jest wiarygodnym źródłem dostępu do prawdy. Jest to twierdzenie, które odróżnia racjonalizm od empiryzmu.
- Priorytetowo traktuje metodę dedukcyjną w zdobywaniu wiedzy.
- Broni przekonania, iż rozum jest nieograniczony i jest źródłem wszelkiego postępu ludzkości.
Różne rodzaje racjonalizmu
Jak już powiedzieliśmy, istnieje wiele różnych stanowisk w ramach tego nurtu filozoficznego. Wśród nich wyróżniają się następujące:
- Racjonalizm teologiczny: broni tego, iż Bóg jest tym, który prowadzi ludzkość. Dlatego rozum jest najlepszym sposobem na dostęp do wiedzy dostarczanej przez boskość.
- Racjonalizm logiczny: twierdzi, iż jedynym źródłem wiedzy jest rozum.
- Racjonalizm immanentny: opiera się na oryginalnych pomysłach Kartezjusza.
- Racjonalizm transcendentny: twierdzi, iż świat doświadczeń zawsze się zmienia i dlatego nie można mu ufać.
Podoba Ci się ten artykuł? Możesz także przeczytać: Filozofia umysłu: związek między umysłem a mózgiem
Racjonalizm – przykłady w życiu codziennym
Wierzcie lub nie, ale zwykle używamy rozumu jako głównego źródła wiedzy w następujących scenariuszach:
- Podczas rozwiązywania dowolnego zadania matematycznego. Robimy wtedy wyłączny użytek z rozumu.
- Wydedukowanie, iż zmiana dnia i nocy jest spowodowana ruchem obrotowym Ziemi wokół własnej osi.
- Wiedza, iż powstawanie huraganów jest spowodowane naturalną metodą Ziemi na równoważenie temperatury, która występuje w niektórych obszarach planety, a w innych nie.
- Wydedukowanie, iż pływy są wytwarzane przez siłę grawitacji wywieraną przez Księżyc na Ziemię.
Jak widać, aby osiągnąć taką wiedzę, konieczne było ćwiczenie rozumu. W końcu mając same dowody pozostalibyśmy zachwyceni zjawiskami bez zagłębiania się w ich ostateczne przyczyny lub analizowania ich.
Racjonalizm- stanowisko, które przyczyniło się do rozwoju wiedzy
Racjonalizm był ruchem filozoficznym, który nie tylko umieścił problem wiedzy wśród głównych tematów dyskusji, ale także poruszył takie tematy, jak związek między ciałem a umysłem oraz natura pasji i wolności. W rzeczywistości debaty te nadal są przedmiotem interesujących refleksji filozoficznych.
Co więcej, broniąc samowystarczalności ludzkiego rozumu w wyjaśnianiu rzeczywistości, racjonalizm przyczynił się do uprzywilejowania podmiotu wobec władzy religijnej. Oznaczało to bardzo ważne i interesujące odejście od dominującego w średniowieczu sposobu myślenia.
