Gruźlica - co to za choroba?
Gruźlica jest chorobą zakaźną i potencjalnie śmiertelną. Wywołana jest przez prątka gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis), który najczęściej atakuje płuca, jednak może prowadzić do zajęcia układu kostnego, nerwowego, limfatycznego, krwionośnego, moczowo-płciowego a także dotyczyć skóry.
Prątka gruźlicy odkrył Robert Koch, a wyniki prowadzonych na nim badań opublikował w 1882 roku. Szczepionkę przeciw chorobie odkryto i wprowadzono w 1921 roku.
Gruźlica stanowiła globalny problem zdrowotny, doprowadzając do śmierci wielu pacjentów. Wprowadzenie obowiązkowych szczepień pozwoliło opanować chorobę, jednak do dziś, w niektórych częściach świata, chorych przybywa z roku na rok, a to z kolei sprawia, iż problem zakażeń gruźliczych jest wciąż aktualny. Reklama
Tylko w 2023 roku wykryto 10 milionów nowych zakażeń gruźlicą. Najwięcej notuje się w Indiach, Indonezji, Chinach, Filipinach i Pakistanie.
W krajach Unii Europejskiej średnia zapadalność na chorobę wynosi 9,6 na 100 tys. mieszkańców, a do największej liczby zakażeń dochodzi w Rumunii, Litwie i Malcie. W Polsce zapadalność wynosi 13,9 na 100 tys. mieszkańców. W 2023 roku w naszym kraju zarejestrowano 4 231 przypadków gruźlicy, z czego 4 077 dotyczyło gruźlicy płuc, a pozostałe przypadki choroby miały postać pozapłucną.
Drogi przenoszenia gruźlicy. Czy łatwo się zarazić?
Gruźlica przenosi się drogą kropelkową, dlatego o zarażenie się nie jest trudno. Bakterie gruźlicy znajdują się w plwocinie osoby zakażonej, która gdy gdy kaszle lub kicha, uwalnia bakterie do powietrza. Osoba zdrowa, wdychając te bakterie, jest bezpośrednio narażona na zachorowanie.
Inaczej dochodzi do zarażenia, jeżeli nosiciel choroby ma postać pozapłucną. Gruźlica zlokalizowana w innych układach, niż układ oddechowy, przenosić może się na drugą osobę np. poprzez kontakt z krwią zakażonego.
Istnieje również możliwość zakażenia gruźlicą w formie utajonej. Oznacza to, iż bakterie Mycobacterium tuberculosis znajdują się w organizmie, ale nie powodują aktywnej choroby. Osoba z utajonym zakażeniem gruźlicą nie jest chora i nie może zarażać innych, ale ma większe ryzyko zachorowania w przyszłości.
Do rozwinięcia pełnoobjawowej choroby może dojść w przypadku spadku odporności, np. w przebiegu zakażenia HIV, leczenia immunosupresantami lub pod wpływem długotrwałego, silnego stresu. Szacuje się, iż ryzyko na rozwinięcie aktywnej choroby ma 10 proc. wszystkich chorych z utajonym zakażeniem, jednak ostatnie badania z 2024 roku przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych ujawniły, iż wśród Amerykanów aż 80 proc. przypadków gruźlicy rozwinęło się z utajonej, długo nieleczonej choroby.
Objawy gruźlicy. Czy zawsze są jednoznaczne?
Chorobę rozpoznaje się zwykle na bardzo późnym etapie, ponieważ początkowe objawy przypominają klasyczne zakażenie dróg oddechowych. U pacjentów występuje:
gorączka, suchy kaszel, ogólne zmęczenie.
Dopiero w zaawansowanym stadium choroby u pacjentów pojawia się spadek masy ciała, krwioplucie, nocne poty, nawracające stany podgorączkowe, duszność. Wówczas najczęściej mamy do czynienia z rozwiniętą gruźlicą.
W przypadku postaci pozapłucnej, objawy dotyczą konkretnych układów, które zajęła choroba. jeżeli gruźlica atakuje kości i stawy, u chorego pojawiają się bóle kręgosłupa i bóle stawów zajętych przez chorobę. W zaawansowanej chorobie może dochodzić do złamań kręgosłupa.
Zajęcie węzłów chłonnych powoduje ich powiększenie - są miękkie i niebolesne. Z czasem ich rozmiar powoduje tworzenie się przetoki, a choćby przebicie powłok skórnych, co tworzy sączące, ropne rany.
Ciężką postacią gruźlicy jest gruźlica mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych i najczęściej dotyczy ona dzieci. Początkowo objawia się uczuciem zmęczenia i sennością u dziecka. Mogą występować nawracające stany podgorączkowe. Wraz z rozwojem choroby, pojawiają się bóle głowy, nudności, wymioty, może dochodzić do porażenia nerwów czaszkowych a choćby zaburzeń świadomości.
Jak stwierdza się gruźlicę? Diagnostyka to podstawa
Opóźnienie w postawieniu diagnozy może być wynikiem opóźnienia diagnostyki obrazowej, czyli RTG płuc. W zdjęciu rentgenowskim gruźlica płucna ma postać grudek i guzków zlokalizowanych w tkance płucnej i już na podstawie tego badania lekarz może wysunąć podejrzenie choroby, choć konieczne są dodatkowe badania do ostatecznej diagnozy.
U chorych, u których podejrzewa się gruźlicę, konieczne jest wykonanie posiewu plwociny odkrztuszanej z drzewa oskrzelowego.
Innym badaniem diagnostycznym jest bronchoskopia z pobraniem popłuczyn oskrzelowych do badania.
Leczenie gruźlicy i jej długofalowe powikłania
W leczeniu choroby stosuje się kombinację czterech leków przeciwgruźliczych, a terapia trwa w fazie intensywnej dwa miesiące, a następnie przez cztery miesiące trwa faza kontynuacji, w której stosuje się zwykle dwa leki przeciwgruźlicze.
Leczenie zwykle obarczone jest występowaniem skutków ubocznych. U pacjentów może pojawiać się wysypka, bóle brzucha, złe samopoczucie, wymioty. U niektórych pacjentów może dojść do zaburzeń pracy wątroby.
Leczenie zawsze powinno odbywać się w warunkach szpitalnych, chyba, iż w plwocinie chorego nie wykryto prątków zakaźnych, wówczas leczenie może odbywać się w domu z zachowaniem odpowiednich zasad higieny chorego i pozostałych członków rodziny.
Mimo skutecznego leczenia, gruźlica może prowadzić do wielu powikłań, zwłaszcza jeżeli nie została ona w porę wykryta. Powikłania mogą dotyczyć zarówno układu oddechowego, jak i innych organów.
U chorych może dojść do niszczenia tkanki płucnej, jej bliznowacenia i włóknienia. Chorzy są też bardziej narażeni na nawracające infekcje dróg oddechowych.
Gruźlica może prowadzić także do przewlekłych stanów zapalnych stawów, złamań kręgosłupa, zaburzenia funkcji poznawczych czy problemów z koordynacją ruchową chorego.
Szczepienie przeciwko gruźlicy - na ile jest skuteczne?
W Polsce szczepionkę BCG przeciwko gruźlicy podaje się w pierwszej dobie życia dziecka. Szczepionka ta chroni przed najcięższą postacią gruźlicy układu nerwowego z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Z dostępnych badań wynika, iż nie chroni ona jednak przed ryzykiem zarażenia gruźlicą w przyszłości.
Działania niepożądane szczepionki występują niezwykle rzadko, a najczęstszym powikłaniem jest rumień w miejscu podania preparatu.
Co wpływa na wzrost liczby zachorowań w Europie?
Za wzrost liczby przypadków na terenie Europy wpływa przede wszystkim migracja i turystyka. Duża liczba osób przyjeżdżających z regionów o wyższym ryzyku zakażenia gruźlicą, czyli z państw Afryki, Azji i Wschodniej Europy, może prowadzić do wzrostu liczby przypadków choroby w krajach Europy. Osoby te mogą mieć utajone lub aktywne zakażenia, o których nie wiedzą i w ten sposób przyczyniają się do rozprzestrzeniania choroby.
Innym powodem, dla którego gruźlica wciąż jest niebezpieczną chorobą, jest jej lekooporność.
Wzrost przypadków gruźlicy opornej na leki jest realnym zagrożeniem, ponieważ te postacie choroby są trudniejsze do leczenia, wymagają kosztownej terapii i wiążą się z wyższym ryzykiem rozprzestrzeniania się infekcji. Oporność na leki wynika często z niewłaściwego leczenia lub nie zakończenia terapii.
Problemem w rozpoznawaniu i leczeniu choroby jest także dostęp do podstawowej opieki zdrowotnej i wykonywanie podstawowych badań diagnostycznych w kierunku gruźlicy (RTG płuc). Osoby o wysokim ryzyku zakażenia, czyli osoby w kryzysie bezdomności, uzależnione czy przebywające w zakładach karnych, rzadziej korzystają z wizyt lekarskich i tym samym trudniej o wczesne rozpoznanie choroby, co sprzyja wzrostowi liczby zakażeń.
Źródła:
Raport WHO: Gruźlica https://www.who.int/teams/global-programme-on-tuberculosis-and-lung-health/tb-reports/global-tuberculosis-report-2024https://www.cdc.gov/tb-data/latent-tb-infection-estimates/index.htmlhttps://www.who.int/news/item/29-10-2024-tuberculosis-resurges-as-top-infectious-disease-killer
CZYTAJ TAKŻE:
