Pogorszenie zdrowia psychicznego to częste zjawisko w środowisku akademickim. Najbardziej narażeni są osoby zaczynające dany etap edukacji lub pracy, a także kobiety. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zapowiada działania na rzecz poprawy dobrostanu osób studiujących i pracujących na uczelniach.
Na polskich uczelniach przez cały czas pracownicy i studenci przez cały czas funkcjonują w zhieharchizowanej przestrzeni, w której przecinają się drogi kilku pokoleń i grup zawodowych. Różnorodną społeczność akademicką tworzą studenci, doktoranci, pracownicy naukowi oraz pracownicy administracyjni. Wszystkich łączy powszechność różnych zaburzeń kondycji psychicznej.
Na zlecenie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego naukowcy z Uniwersytetu SWPS przygotowali raport„Analiza badań nad zdrowiem psychicznym i jakością życia w środowisku akademickim”. Publikacja powstała na podstawie wyników badań opublikowanych w latach 2018-2024, które dotyczyły dobrostanu psychicznego studentów, doktorantów, naukowców i pracowników administracji. Wyniki są niepokojące. Okazuje się, iż w środowisku akademickim wiele osób doświadcza silnego stresu, wypalenia zawodowego lub edukacyjnego, zaburzeń lękowych czy depresyjnych. Tego typu problemy najbardziej dotykają osoby dopiero zaczynające swój rozwój w ramach uczelni, oraz kobiety.
U studentów przyczyną złego samopoczucia psychicznego jest głównie niepewność związana z przyszłością zawodową. choćby połowa z nich zgłasza, iż codziennie towarzyszy im wysoki poziom stresu. Prawie co czwarty student spełnia kryteria rozpoznania zaburzenia depresyjnego, w tym 4 proc. osiąga wynik mogący wskazywać na występowanie ciężkiej depresji. Na stres i jego skutki bardziej narażone są studentki niż studenci. Oznaki wypalenia edukacyjnego przejawia 28 proc. studentów. U ponad połowy występują zaburzenia snu. Dużym problemem wśród studentów są używki, zwłaszcza alkohol. Do regularnego picia napojów alkoholowych przyznaje się aż 67 proc.
Część analizowanych wyników dotyczyła badań, które były prowadzone w okresie pandemii, dlatego studenci jako źródło stresu wskazywali często edukację zdalną. Najgorzej było podczas trzeciej fali, czyli wiosną 2021 roku, kiedy to 66 proc. studiujących doświadczyło silnego stresu, a 70 proc. zmagało się z zaburzeniami snu. Respondenci byli pytani o ewentualną pomoc w zakresie zdrowia psychicznego oferowaną przez ich uczelnię. 2/3 studentów stwierdza, iż nie jest ona efektywna. Aż 70 proc. nigdy nie skorzystało z tej formy wsparcia, choć 41 proc. wyraziło taką chęć.
Doktorantów obciąża przede wszystkim łączenie pracy naukowej z życiem prywatnym. Niski poziom życia psychicznego (silne objawy depresji, lęk, bezsenność czy problemy psychosomatyczne) dotyka aż 22 proc. tej grupy a 5 proc. doktorantów doświadcza myśli samobójczych. Podobnie jak w grupie studentów, problemy te występowały częściej u doktorantek niż doktorantów.
Na dobrostan psychiczny kadry akademickiej negatywny wpływ ma przede wszystkim wysokie ryzyko wypalenia zawodowego. Z badań wynika, iż pełnoobjawowe wypalenie zawodowe dotyka 20 proc. pracowników naukowych. To pociąga za sobą kolejne problemy ze zdrowiem psychicznym i odbija się na jakości pracy. Poziom doświadczanego stresu jest niższy u osób korzystających ze wsparcia, aktywnych fizycznie oraz tych, które opanowały metody relaksacji. Wyższy stres występuje natomiast m.in. u osób chcących poradzić sobie z własnymi emocjami przy pomocy substancji psychoaktywnych. Część wyników badań dotyczyła okresu pandemii. Wówczas to nauczyciele akademiccy, zwłaszcza po 60. roku życia, doświadczyli pogorszenia zdrowia psychicznego w związku z trudnościami w przystosowaniu się do nowych metod prowadzenia zajęć. Inną grupą, która silnie odczuła rzeczywistość szkolnictwa wyższego w tamtym czasie, były kobiety, co związane było najczęściej z koniecznością łączenia w jednym miejscu obowiązków domowych i zdalnego nauczania.
Ostatnią grupą, której dotyczył raport, są pracownicy administracyjni uczelni. Źródłem ich problemów z kondycją psychiczną jest odczuwana stale presja czasowa oraz poczucie niedoceniania ich pracy. Poziom stresu jest wyższy u młodych pracowników oraz nasila się w sytuacji, gdy praca wiąże się z bezpośrednią obsługą studentów. Pomimo to satysfakcja z pracy jest w tej grupie na dość wysokim poziomie. Na ich zdrowie psychiczne pozytywnie działa stabilność zatrudnienia, dopasowanie zadań do kompetencji oraz zachowanie równowagi pomiędzy pracą a życiem prywatnym.
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zapowiada korzystanie z doświadczeń innych państw w podjęciu działań, mających na celu poprawę sytuacji, taki jak:
- programy profilaktyczne i wsparcie psychologiczne dla studentów i pracowników uczelni,
- działania na rzecz poprawy równowagi między życiem zawodowym a prywatnym,
- promowanie aktywnych strategii radzenia sobie ze stresem,
- usuwanie barier systemowych, które wpływają na dobrostan społeczności akademickiej.
