Nieswoiste zapalenia jelit (NZJ) obejmują dwie główne jednostki chorobowe: wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG), chorobę Leśniowskiego-Crohna (ch. L-C) oraz nieokreślone nieswoiste zapalenie jelita grubego (NNZJG). Coraz więcej danych z szeroko zakrojonych badań genetycznych wskazuje, iż im wcześniej ujawnia się NZJ, tym większa jest rola czynników genetycznych, a w przypadkach ujawniających się poniżej drugiego roku życia dziedziczenie może być choćby mono(jedno)genowe. Im bliżej okresu dorastania i dorosłości, tym częściej mamy do czynienia z predyspozycją wielogenową i coraz silniejszym wpływem czynników środowiskowych.
Wśród czynników środowiskowych wymienić należy liczne, wielokrotnie zbędne antybiotykoterapie w wieku do dwóch-trzech lat, zanieczyszczenia środowiska (także powierza) oraz czynniki związane z szeroko rozumianym odżywianiem (liczne dodatki do żywności, odżywianie „monotematyczne”, mało zróżnicowane, spożywanie żywności znacznie przetworzonej). Wszystkie te czynniki prowadzą do dysbiozy, jednego z ważnych czynników odpowiedzialnych za rozwój NZJ u osób z predyspozycją genetyczną, jak i zespołu jelita drażliwego, na który cierpi około 20 proc. w ogólnej populacji niechorującej na NZJ.
Dysbioza to pojęcie mówiące o ilościowych i jakościowych zaburzeniach w składzie mikrobioty jelitowej, mogących mieć niekorzystny wpływ na nasze zdrowie i odpowiadać za obserwowane na przestrzeni ostatnich 30 lat gwałtowne narastanie częstości tzw. chorób cywilizacyjnych, do których należą: otyłość, zespół metaboliczny, cukrzyca, nowotwory oraz różne choroby autoimmunizacyjne, w tym NZJ.
Dysbioza jest także jednym z czynników odpowiedzialnych za rozwój niektórych tzw. czynnościowych chorób przewodu pokarmowego, do których należy zwłaszcza zespół jelita drażliwego (IBS), często współistniejący z NZJ i nękający chorych z NZJ także w okresie remisji klinicznej i histopatologicznej. Objawy IBS w postaci biegunki (bez krwi), bólów brzucha, dyskomfortu w jamie brzusznej imitować mogą zaostrzenie NZJ i być źródłem znacznego niepokoju chorych. Najnowszy przegląd piśmiennictwa z metaanalizą z 2020 r., przeprowadzony przez zespół pod kierunkiem Fairbrassa, wskazuje na bardzo częste współistnienie NZJ (zwłaszcza ch.L-C) z IBS. Wśród 3169 pacjentów z NZJ w okresie remisji objawy typu IBS obserwowano prawie u jednej trzeciej pacjentów. Częstość występowania była mniejsza, gdy remisję definiowano na podstawie oceny endoskopowej (23,5 proc.) lub oceny histologicznej (25,8 proc.), niż gdy oceny dokonywano na podstawie klinicznego wskaźnika aktywności choroby (33,6 proc.) i wyższy w chorobie Leśniowskiego-Crohna niż we WZJG o 5 pkt. proc. Wyniki analizujące lęk były istotnie wyższe wśród osób zgłaszających objawy typu IBS, niż wśród osób, które ich nie zgłaszały. Analiza wyników wykazała, iż zaburzenia lękowe i depresyjne występowały znacznie częściej u osób zgłaszających objawy typu IBS, niż wśród osób, które ich nie zgłaszały.
Trzeba podkreślić, iż w jednym i drugim schorzeniu mamy do czynienia z zapaleniem na poziomie jelita, jednak w przypadku izolowanego IBS z zapaleniem minimalnym, trudnym do stwierdzenia i np. niewpływającym na stężenie kalprotektyny.
Koncepcja wpływu dysbiozy na rozwój zarówno NZJ, jak i IBS bierze się z pojęcia, określanego mianem mózgu jelitowego albo drugiego mózgu lub z funkcjonowania tzw. osi jelito-mózg i odwrotnie. Najlepiej ilustruje to zjawisko poniższa rycina.
Zaburzenia ilościowe, jak i jakościowe w mikrobiocie jelitowej drażnić mogą bezpośrednio i pośrednio zakończenia nerwowe (nie tylko bólowe) i wywoływać niekorzystne doznania psychofizyczne w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN), ponadto bezpośrednio wpływać mogą na miejscową (jelitową) i ogólnoustrojową odpowiedź odpornościową wraz z korzystnymi, jak i niekorzystnymi jej efektami. Wtórnie do dysbiozy zaburzony jest także tzw. metabolom (czyli stężenie różnego typu metabolitów produkowanych przez bakterie), który wpływać może bezpośrednio na OUN. Stąd m.in. zaburzenia nastroju, a także odczuwanie jako bolesnej choćby normalnej perystaltyki jelit, co jest charakterystyczne jest dla ZJD, ale także często obserwowane i odczuwane przez chorych z NZJ. Z ryciny wynika także, iż stan naszego OUN może mieć wpływ, zarówno korzystny, jak i niekorzystny, na szeroko rozumianą funkcję przewodu pokarmowego, a także skład jakościowy i ilościowy, jak i funkcję mikrobiomu jelitowego. Stąd wynika niekiedy bardzo pozytywny wpływ modyfikacji mikrobioty jelitowej na przebieg obu tych schorzeń. Oczywiście najlepsze efekty uzyskuje się drogą transplantacji mikrobioty jelitowej (FMT), jednak nie jest to postępowanie rutynowe i na co dzień sięgać możemy po sprawdzone probiotyki, najlepiej takie, które mogą korzystnie wpływać na NZJ, jak i IBS.
W obu schorzeniach pozytywne wyniki zaobserwowano np. po zastosowaniu 8-składnikowego probiotyku (oryginalnej formuły probiotycznej profesora Claudio de Simone) o handlowej nazwie Vivomixx®. Wykazano jej korzystne działanie w IBS zarówno u dzieci (Guandalini s. 2010), jak i dorosłych (Wong RK. 2015). Preparat ten znalazł się także w oficjalnych wytycznych ESPEN – 2017 (Europejskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego i Metabolizmu), ECCO – 2017 (Europejska Organizacja do spraw ch. Crohna i Colitis), WGO – 2017 (Światowa Organizacja Gastroenterologii) w terapii i zapobieganiu zapalenia woreczka kałowego we WZJG, a także w indukcji i podtrzymywaniu remisji we WZJG.
Prof. dr hab. n. med. Piotr Albrecht
Piśmiennictwo:
Fairbrass KM, et al. Prevalence of irritable bowel syndrome-type symptoms in patients with inflammatory bowel disease in remission: a systematic review and meta-analysis.The Lancet Gastroenterology & Hepatology. 2020;5(12):1053-1062.
Guandalini S, et al. VSL#3 improves symptoms in children with irritable bowel syndrome: a multicenter, randomized, placebo-controlled, double-blind, crossover study. J Pediatr Gastroenterol Nutr, 2010; 51(1): 24-30.
Wong RK, et al. Melatonin regulation as a possible mechanism for probiotic (VSL#3) in irritable bowel syndrome: a randomized double-blinded placebo study. Dig Dis Sci 2015;60:186–94.
Connell M, et al. Systematic Review and Meta-analysis: Efficacy of patented probiotic, VSL#3, in Irritable Bowel Syndrome. NeurogastroenterolMotil. 2018;30(12):e13427. doi:10.1111/nmo.13427.
