Świetlik lekarski (euphrasia officinalis) należy do rodziny Scrophulariaceae (trędownikowate) i obejmuje ok. 450 gatunków roślin zielnych. Jego nazwa pochodzi od greckiego słowa euphrosyne, co oznacza „dobry nastrój”. Znany jest też pod innymi nazwami ludowymi, takimi jak: świeczki, świecznik, ptasie oczka. Nazwy te odnoszą się do charakterystycznego wyglądu koron kwiatowych, które są białe i mają żółtą plamkę przypominającą oko lub płomyk świecy.
Świetlik jest jednoroczną rośliną zielną występującą na terenach podmokłych, torfowiskach, pastwiskach, na obszarach nizinnych i w górach. Rośnie w Polsce i całej Europie. Roślina ta osiąga 50 cm wysokości.
Pozyskiwany z natury
Surowiec pozyskiwany w lecznictwie stanowi ziele Euphrasia officinalis (świetlik lekarski) oraz Euphrasia rostkoviana (świetlik łąkowy). Ziele pozyskuje się wyłącznie ze stanu naturalnego, praktycznie nie występuje w uprawie hodowlanej, ze względu na to, że jest półpasożytem traw. Zbiera się go w okresie kwitnienia, ale przed wytworzeniem torebek nasiennych.
Działanie lecznicze świetlika lekarskiego
Główne związki czynne zawarte w surowcu to flawonoidy (galaktozydy, apigeniny, luteoliny, kwercetyna, rutozyd). Obecne są też garbniki, kwasy fenolowe, lignany oraz glikozydy irydoidowe. Uważa się, iż związki te w głównej mierze odpowiadają za działanie farmakologiczne surowca, zwłaszcza aukubina o działaniu przeciwzapalnym. Surowiec stanowi też bogate źródło soli mineralnych – zwłaszcza miedzi i magnezu, oraz żywice i substancje woskowe.
Dobry dla oczu
Świetlik wykorzystywany był już w starożytności w chorobach oczu, dolegliwościach skórnych, leczeniu alergii i kaszlu. W czasach średniowiecznych stosowano go jako środek wzmacniający osłabiony wzrok oraz działający ściągająco i tonizująco.
Mało przebadany i mało popularny
Do chwili obecnej świetlik był jednak przedmiotem niewielu badań naukowych. Jedne z badań klinicznych dotyczyły skuteczności homeopatycznych kropli do oczu. Wyniki tych badań sugerują, iż mogą być one stosowane z dobrym skutkiem w przypadku alergicznego zapalenia spojówek oraz podrażnień oczu wywołanych przez czynniki zewnętrzne np.wiatr czy pyłki.
Bezpieczeństwo stosowania wywarów ze świetlika nie było do tej pory poddane wielu badaniom, dlatego zaleca się stosowanie świetlika nie dłużej niż 2 dni.
Napary i krople do oczu
Najczęściej stosujemy świetlik w postaci okładów z naparu, a także kropli do oczu. Do użytku wewnętrznego, w przypadku nieżytu górnych dróg oddechowych stosujemy napar lub nalewkę na alkoholu. Można zastosować napar ze świetlika w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych, ponieważ pobudza on czynności wydzielnicze żołądka, wątroby oraz jelit, działa ściągająco i przeciwzapalnie.
Obecnie na polskim rynku farmaceutycznym dostępne jest ziele świetlika jako sypkie zioła lub herbatki fix, a także krople do oczu homeopatyczne i złożone preparaty zawierające w swoim składzie świetlik. Ponadto świetlik dodawany jest do wielu preparatów kosmetycznych stosowanych na powieki i pod oczy.
Wyniki laboratoryjne dowodzą, iż doustne przyjmowanie naparów ze świetlika może obniżać poziom cukru we krwi, ale badania te muszą być jeszcze potwierdzone w czasie. Doustne stosowanie świetlika jest w tej chwili praktykowane szeroko w homeopatii.
Świetlik lekarski jest również stosowany przez lekarzy okulistów, jako środek wspomagający w łagodnych stanach podrażnienia spojówek czy brzegów powiek. Można go zastosować w przypadku zmęczonych pracą przy sztucznym świetle lub komputerze oczu. Do kompresów oraz przemywań powinno się używać jedynie świeżo przygotowanego naparu oraz jałowych gazików.
Kiedy nie wolno stosować świetlika lekarskiego
Kobiety w ciąży i w okresie karmienia piersią, a także niemowlęta nie powinny stosować świetlika bez porozumienia z lekarzem .
Dane naukowe nie wskazują na negatywne skutki związane z miejscowym stosowaniem specyfików zawierających świetlika lekarskiego, ale jak w przypadku wszystkich substancji zawsze może wystąpić reakcja alergiczna u grupy pacjentów nadwrażliwych na tę roślinę. W przypadku zaobserwowania objawów alergicznych, należy natychmiast odstawić preparat i skonsultować się z lekarzem.
Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.
