W diagnostyce i leczeniu pacjentów z cukrzycą wykonuje się liczne testy laboratoryjne, jednak jakość dowodów naukowych potwierdzających ich stosowanie jest bardzo zróżnicowana. Dlatego komitet ekspertów American Diabetes Association opracował oparte na dowodach zalecenia dotyczące analizy laboratoryjnej próbek krwi oraz moczu. Poniżej przedstawiono skróconą wersję najważniejszych informacji; w nawiasie obok każdego zalecenia podano siłę rekomendacji (A - silnie zalecane, B - zalecane, C - wątpliwe zalecenie, GPP - good practice point, czyli zalecenie wynikające z wiedzy i doświadczenia ekspertów) oraz jakość dowodów, na których ją oparto.
I Oznaczanie stężenia glukozy
1. Oznaczenie glukozy z krwi żylnej powyżej 7 mmol/L (czyli 126 mg/dl) służy do ustalenia rozpoznania cukrzycy (A, jakość wysoka).
2. Badanie przesiewowe dzięki hemoglobiny glikowanej (HbA1c), oznaczenia glukozy w osoczu na czczo lub 2-godzinnego OGTT jest zalecane dla osób z wysokim ryzykiem cukrzycy. jeżeli HbA1c wynosi poniżej 5,7 proc, glukoza na czczo poniżej 5,6 mmol/l (100 mg/dl) i/lub w 2-godzinnym OGTT poniżej 7,8 mmol/l (140 mg/dl) to badanie należy powtarzać co 3 lata (B, jakość umiarkowana).
3. Rutynowe oznaczanie stężenia glukozy w osoczu nie jest zalecane jako podstawowy sposób monitorowania choroby (B, jakość umiarkowana).
4. Oznaczenie glukozy w osoczu na czczo powinno być przeprowadzane po co najmniej 8 godzinach na czczo (B, jakość niska).
II Glukometry
1. Glukometrów przenośnych nie należy stosować w diagnostyce cukrzycy, w tym cukrzycy ciążowej (B, jakość umiarkowana).
2. Częste monitorowanie poziomu glukozy we krwi jest zalecane dla wszystkich osób z cukrzycą, które stosują modele intensywnej insulinoterapii (z wielokrotnymi codziennymi wstrzyknięciami lub terapią pompą insulinową) i nie stosują ciągłego monitorowania glukozy (A, wysoka).
3. Rutynowe monitorowanie glikemii nie jest zalecane dla osób z cukrzycą typu 2 leczonych wyłącznie dietą i/lub lekami doustnymi (A, wysoka).
4. O ile nie stosuje się urządzeń do ciągłego monitorowania glukozy, osoby stosujące wielokrotne codzienne wstrzyknięcia insuliny należy zachęcać do oznaczania glikemii odpowiedniego dla ich schematu dawkowania insuliny, zwykle co najmniej 4 razy dziennie (B, umiarkowana).
III Systemy do ciągłego monitorowania glukozy (CGM)
1. CGM w czasie rzeczywistym należy stosować w celu obniżenia stężenia HbA1c i/lub zmniejszenia liczby epizodów hipoglikemii u dzieci i dorosłych z cukrzycą typu 1, którzy nie osiągają docelowych wartości glikemii lub nie są świadomi co do hipoglikemii i/lub jej epizodów (A, wysoka).
2. Należy rozważyć stosowanie pośredniego CGM jako narzędzia w celu obniżenia stężenia HbA1c i/lub zmniejszenia hipoglikemii u dorosłych z cukrzycą typu 1, którzy nie osiągają docelowych wartości glikemii lub nie są świadomi co do hipoglikemii i/lub jej epizodów (B, umiarkowana).
3. Należy rozważyć użycie CGM w czasie rzeczywistym w celu poprawy HbA1c, odsetka czasu w zakresie i stanu dziecka u ciężarnych kobiet z cukrzycą typu 1 (B, umiarkowana).
4. Należy rozważyć stosowanie CGM pośredniego (is) lub w czasie rzeczywistym (RT) w celu obniżenia HbA1 i/lub zmniejszenia częstości hipoglikemii u dorosłych z cukrzycą typu 2, którzy stosują insulinę i nie osiągają docelowych wartości glikemii (B, umiarkowana).
5. Należy rozważyć RT-CGM lub is-CGM u dzieci z cukrzycą typu 1 jako dodatkowe narzędzie pomagające poprawić kontrolę choroby i zmniejszyć ryzyko hipoglikemii (B, niska).
6. Nieinwazyjne systemy pomiaru glukozy nie mogą być w tej chwili zalecane jako zamienniki oznaczeń glukometrem ani technologii CGM (C, bardzo niska).
IV Cukrzyca ciążowa
1. Wszystkie kobiety w ciąży z czynnikami ryzyka cukrzycy powinny zostać przebadane pod kątem stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy podczas pierwszej wizyty prenatalnej przy użyciu standardowych kryteriów diagnostycznych (A, umiarkowana).
2. Wszystkie ciężarne, u których wcześniej nie stwierdzono cukrzycy, powinny zostać przebadane pod kątem cukrzycy ciążowej w 24-28 tygodniu ciąży (A, wysoka).
3. Kobiety z cukrzycą ciążową oznaczać glikemię glukometrem na czczo i poposiłkowo w celu optymalnej kontroli poziomu glukozy (B, niska).
4. Docelowe wartości glukozy: w osoczu na czczo poniżej 5,3 mmol/l (95 mg/dl) i/lub 1h po posiłku poniżej 7,8 mmol/l (140 mg/dl) albo 2h po posiłku poniżej 6,7 mmol/l (120 mg/dl; B, niska).
5. Kobiety z cukrzycą ciążową powinny być badane w kierunku stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy 4–12 tygodni po porodzie przy użyciu kryteriów OGTT (A, umiarkowana).
6. Badania przesiewowe w kierunku cukrzycy należy przeprowadzać u kobiet z cukrzycą ciążową w wywiadzie co najmniej co 3 lata stosując standardowe kryteria (A, wysoka).
V Oznaczanie hemoglobiny glikowanej
1. HbA1c powinna być oznaczana zwykle co 3 miesiące do uzyskania pożądanego, a następnie nie rzadziej niż co 6 miesięcy (A, umiarkowana).
2. W okresie przedkoncepcyjnym i podczas ciąży kobiety z cukrzycą powinny starać się osiągnąć HbA1c do wartości poniżej 6,0 proc. (poniżej 42 mmol/mol) podczas ciąży, aby chronić płód przed wadami wrodzonymi, a dziecko i matkę przed urazami okołoporodowymi z powodu makrosomii płodu (A, umiarkowana).
3. Pomiary HbA1c u osób z zaburzeniami wpływającymi na funkcję i/lub liczbę RBC mogą być fałszywie ujemne, stąd do badań przesiewowych, diagnostyki i monitorowania niezbędne jest oznaczanie glukozy z krwi żylnej (CPP).
VI Badania genetyczne
1. Rutynowe oznaczanie markerów genetycznych, takich jak warianty HLA lub polimorfizm pojedynczego nukleotydu, nie ma w tej chwili żadnej wartości w diagnostyce lub leczeniu pacjentów z cukrzycą typu 1. Wpisywanie markerów genetycznych i stosowanie genetycznych wyników ryzyka jest zalecane dla osób, których nie można jednoznacznie sklasyfikować z cukrzycą typu 1 lub 2 (A, umiarkowana).
2. Badania genetyczne dostarczają cennych danych w przypadku wybranych zespołów cukrzycowych, w tym cukrzycy noworodkowej i MODY (A, umiarkowana).
VII Oznaczenia przeciwciał
1. Standaryzowane testy autoprzeciwciał przeciwwyspowych są zalecane do klasyfikacji cukrzycy u osób dorosłych, u których fenotypowo pokrywa się cukrzyca typu 1 i typu 2 oraz niepewność co do typu cukrzycy (GPP).
2. Oznaczanie autoprzeciwciał przeciwwyspowych nie jest zalecane w rutynowej diagnostyce cukrzycy (B, niska).
3. Badania przesiewowe w kierunku autoprzeciwciał przeciwwyspowych mogą być oferowane dla krewnych pierwszego stopnia osoby badanej z cukrzycą typu 1 lub osób z populacji ogólnej w ramach badania naukowego (B, niska).
4. Oznaczanie autoprzeciwciał nie jest rekomendowane jako sposób monitorowania cukrzycy typu I (B, niska).
VIII Oznaczanie albumin w moczu
1. Niezależnie od sposobu leczenia należy coroczne oznaczać albuminy w moczu u osób w okresie dojrzewania lub po okresie dojrzewania 5 lat po rozpoznaniu cukrzycy typu 1 (A, wysoka).
2. Albuminy w moczu powinny być oznaczane raz w roku u dorosłych z cukrzycą za wskaźnika albumina/kreatynina z porannej próbki moczu (A, wysoka).
3. jeżeli eGFR wynosi poniżej 60 ml/min/1,73 m2 i/lub ACR wynosi powyżej 30 mg/g to oznaczenie ACR należy powtarzać co 6 miesięcy (A, umiarkowana).
IX Inne ważne oznaczenia
1. U większości osób z cukrzycą, zagrożonych cukrzycą i/lub chorobami sercowo-naczyniowymi rutynowe oznaczanie insuliny lub proinsuliny nie jest zalecane. Testy te są przydatne przede wszystkim do celów badawczych (B, umiarkowana).
2. Pomiary stężenia peptydu C mogą pomóc w odróżnieniu cukrzycy typu 1 od typu 2 w niejednoznacznych przypadkach, takich jak osoby, które mają fenotyp typu 2, ale występuje kwasica ketonowa (B, umiarkowana).
Opracowanie lek. Damian Matusiak
