Dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego (SSŻ) to problem, który dotyka zarówno młodszych, jak i starszych pacjentów. Mogą one objawiać się nie tylko charakterystycznym trzeszczeniem i przeskakiwaniem żuchwy, ale także ograniczeniem ruchomości stawu oraz przewlekłymi bólami głowy. Niestety wiele osób bagatelizuje te symptomy i nie ma świadomości, iż nieleczone zaburzenia SSŻ mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, włącznie ze znacznym ograniczeniem możliwości normalnego spożywania posiłków.
Staw skroniowo-żuchwowy (SSŻ) to najważniejszy element układu stomatognatycznego, umożliwiający m.in. otwieranie i zamykanie ust, mówienie oraz przeżuwanie pokarmu. Jego prawidłowe funkcjonowanie jest możliwe dzięki harmonijnej współpracy struktur kostnych, chrzęści, więzadeł i mięśni.
W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby pacjentów borykających się z dolegliwościami związanymi z SSŻ. Wpływ na to mają głównie czynniki cywilizacyjne, takie jak zwiększony poziom stresu oraz siedzący tryb życia. Tymczasem rozwój nowoczesnej diagnostyki oraz metod leczenia pozwalają zarówno na wcześniejsze wykrywanie nieprawidłowości w obrębie SSŻ, jak i na szybkie wdrażanie odpowiedniej terapii.
Staw skroniowo-żuchwowy. Co warto o nim wiedzieć?
Staw skroniowo-żuchwowy (SSŻ) to struktura anatomiczna, która łączy żuchwę z kością skroniową czaszki. Ze względu na mnogość ruchów, jakie wykonuje – a są to ruchy wysuwania i cofania, odwodzenia i przywodzenia, a także ruchy boczne – biomechanika stawu skroniowo-żuchwowego jest mocno złożona.
W przeciwieństwie do większości innych stawów w organizmie, staw skroniowo-żuchwowy posiada krążek stawowy, który pełni funkcję amortyzującą i stabilizującą. Jego obecność zapewnia płynne ruchy żuchwy, jednocześnie chroniąc powierzchnie stawowe przed nadmiernym zużyciem.
Prawidłowe funkcjonowanie stawu skroniowo-żuchwowego jest możliwe dzięki współpracy wielu elementów, w tym mięśni żucia, więzadeł oraz zębów, które wpływają na równomierne rozłożenie sił działających na staw. Jakiekolwiek zaburzenia w pracy tych struktur mogą prowadzić do rozwoju patologii w obrębie SSŻ. Objawiają się one m.in. bólem, ograniczeniem ruchomości stawu, a także trzaskami i przeskakiwaniem żuchwy.
Zaburzenia w stawie skroniowo-żuchwowym. Jakie mogą być ich przyczyny?
Dysfunkcje SSŻ mogą wynikać z różnych czynników – zarówno mechanicznych, jak i psychosomatycznych. Najczęstsze przyczyny tych zaburzeń obejmują:
• bruksizm – mimowolne zgrzytanie i zaciskanie zębów, często wywołane stresem, które prowadzi do przeciążeń i mikrourazów w obrębie stawu,
• nieuzupełnione braki w uzębieniu – np. na skutek zaawansowanej próchnicy albo urazów mechanicznych w obrębie jamy ustnej,
• wady zgryzu – nieprawidłowe ułożenie zębów w górnym i dolnym łuku zębowym może powodować nadmierne obciążenie stawu, prowadząc do jego przeciążenia,
• szkodliwe nawyki – częste żucie gumy, nagryzanie przedmiotów, niewłaściwa postawa ciała – wszystkie te czynniki wpływają na biomechanikę SSŻ,
• urazy mechaniczne – uderzenia w okolicę szczęki, zwichnięcia, złamania i inne urazy powstające np. na skutek wypadków komunikacyjnych mogą prowadzić do uszkodzeń wewnętrznych struktur stawu.
Nie tylko trzeszczenie i przeskakiwanie w żuchwie. Objawy zaburzeń w SSŻ
Jednym z najczęstszych symptomów dysfunkcji SSŻ są charakterystyczne dźwięki, określane przez pacjentów jako klikanie, trzaskanie i przeskakiwanie w żuchwie. Bywają one zauważalne podczas szerokiego otwierania ust, np. ziewania, śmiania się, odgryzania kęsów pokarmu, a choćby w trakcie badań stomatologicznych, do których należy szeroko otworzyć usta.
Warto jednak wiedzieć, iż istnieje także wiele innych objawów, które mogą sugerować problemy ze stawem skroniowo-żuchwowym. Zalicza się do nich:
• dolegliwości bólowe odczuwane w okolicy SSŻ, często promieniujące do skroni, uszu, szyi lub karku,
• ograniczenie ruchomości żuchwy, trudności w jej otwieraniu i zamykaniu,
• szumy uszne, uczucie pełności w uchu, zawroty głowy,
• napięciowe bóle głowy przypominające migrenę,
• nadwrażliwość zębów wynikająca z przeciążeń układu stomatognatycznego.
Diagnostyka dysfunkcji SSŻ
Diagnostyka dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego obejmuje szczegółowy wywiad medyczny, ocenę kliniczną oraz badania obrazowe.
Podstawowym narzędziem diagnostycznym jest palpacja mięśni żucia i ocena ruchomości szczęki i żuchwy, co pozwala wykryć ewentualne nieprawidłowości w funkcjonowaniu stawu.
W celu dokładniejszej analizy stomatolog może przeprowadzić badania radiologiczne, takie jak tomografia komputerowa (TK) czy rezonans magnetyczny (MRI), które umożliwiają ocenę struktur wewnętrznych stawu, w tym chrząstki stawowej i krążka stawowego. Dodatkowo, w niektórych przypadkach wykorzystuje się elektromiografię (EMG) do analizy napięcia mięśniowego.
Jak leczy się zaburzenia stawu skroniowo-żuchwowego?
Leczenie dysfunkcji SSŻ wymaga interdyscyplinarnego podejścia, obejmującego zarówno metody zachowawcze, jak i bardziej zaawansowane procedury terapeutyczne. W pierwszej kolejności stosuje się terapię okluzyjną, polegającą na przygotowaniu dla pacjenta szyn relaksacyjnych (okluzyjnych). Chronią one zęby przed ścieraniem, redukują napięcie mięśni żucia oraz odciążają stawy skroniowo-żuchwowe.
Kluczową rolę w procesie leczenia odgrywa również fizjoterapia stomatologiczna. W zależności od indywidualnych potrzeb, fizjoterapeuta może zastosować u pacjenta techniki manualne, masaże oraz ćwiczenia rozciągające i stabilizujące mięśnie twarzy.
W przypadkach bardziej zaawansowanych stosuje się farmakoterapię, wykorzystując leki przeciwzapalne, przeciwbólowe oraz miorelaksacyjne (rozluźniające mięśnie). jeżeli metody zachowawcze nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, można rozważyć zabiegi stomatologiczne, takie jak rekonstrukcja powierzchni zgryzowych, a w ostateczności – leczenie chirurgiczne, w tym artroskopię stawu.
Jak można dbać o zdrowie stawu skroniowo-żuchwowego?
Profilaktyka zaburzeń SSŻ opiera się na eliminacji szkodliwych nawyków (np. zbyt częstego i długiego żucia gumy) oraz dbaniu o prawidłową postawę ciała – zła ergonomia pracy może bowiem wpływać na napięcie mięśniowe. Ważne jest także unikanie nadmiernego stresu poprzez stosowanie technik relaksacyjnych i ćwiczeń rozluźniających. Regularne wizyty u dentysty pozwalają z kolei na wczesne wykrycie wad zgryzu i ewentualne wdrożenie leczenia ortodontycznego.
Dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego mogą znacząco wpływać na jakość życia pacjentów. Ich wczesne rozpoznanie i leczenie pozwala na uniknięcie poważniejszych konsekwencji zdrowotnych. Świadomość przyczyn oraz objawów tych zaburzeń jest kluczowa, aby skutecznie im zapobiegać i dbać o zdrowie nie tylko zębów, ale całego narządu żucia.
