Dr hab. Łucja Kowalewska z Wydziału Biologii i prof. Maciej Stolarski z Wydziału Psychologii zostali laureatami Nagrody Narodowego Centrum Nauki. Kapituła doceniła osiągnięcia badaczy, które mają rzeczywisty wpływ na światową naukę.
Nagroda Narodowego Centrum Nauki (NCN) przyznawana jest od 2013 roku w trzech obszarach: nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce, nauk o życiu oraz nauk ścisłych i technicznych. Otrzymują ją naukowcy prowadzący badania podstawowe na najwyższym poziomie. Nagroda uznawana jest za najważniejsze w Polsce wyróżnienie dla młodego pokolenia badaczek i badaczy.
15 października w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie odbyła się uroczysta gala wręczenia nagród, z udziałem m.in. dr. Marcina Kulaska, ministra nauki i szkolnictwa wyższego.
Wśród laureatów tegorocznej Nagrody NCN jest dwoje naukowców z Uniwersytetu Warszawskiego – dr hab. Łucja Kowalewska z Wydziału Biologii i prof. Maciej Stolarski z Wydziału Psychologii.
Źródło i inspiracja
Nagrodę NCN w obszarze nauk o życiu otrzymała dr hab. Łucja Kowalewska z Wydziału Biologii UW. Badaczkę doceniono za prace w zakresie nanomorfologii periodycznych układów błon plastydowych, która jest źródłem funkcji biologicznych i inspiracją przy projektowaniu syntetycznych faz błonowych o szerokich zastosowaniach technologicznych.
Dr hab. Łucja Kowalewska. Źródło: archiwum prywatne
Dr hab. Łucja Kowalewska zajmuje się biologią komórki roślinnej, w szczególności strukturą i dynamiką błon plastydowych. Na Uniwersytecie Warszawskim kieruje Zakładem Anatomii i Cytologii Roślin oraz Grupą Nanomorfologii Plastydów w Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych UW.
– Rozpoznawanie kształtów to jedna z pierwszych umiejętności poznawczych dziecka. W naszej grupie badawczej przenosimy tę pierwotną ciekawość w świat biologii komórki, badając geometrię złożonych układów błonowych przy użyciu modelu roślinnych plastydów – mówi badaczka.
Prace dr hab. Kowalewskiej koncentrują się na błonach periodycznych, których organizacja ma najważniejsze znaczenie dla funkcjonowania komórki, m.in. dla biogenezy plastydów i efektywności fotosyntezy. Zespół naukowczyni analizuje, w jaki sposób struktura błon wpływa na ich funkcje biologiczne oraz jakie mechanizmy molekularne i fizykochemiczne sterują ich przemianami.
– Traktujemy kształty tworzone przez błony, czyli ich nanomorfologię, jako jeden z kluczowych, ale często pomijanych poziomów organizacji komórki – podkreśla. Zespół opracowuje i wykorzystuje zaawansowane metody mikroskopowe, biofizyczne i obliczeniowe, w tym narzędzia oparte na uczeniu maszynowym, które pozwalają na trójwymiarową analizę nanomorfologii błon.
Badania laureatki wnoszą istotny wkład w zrozumienie zależności między geometrią błon a ich funkcją. Badaczka wykazała, iż organizacja przestrzenna błon nie tylko jest efektem samoorganizacji jej elementów budulcowych, ale aktywnie reguluje procesy życiowe komórki, co stanowi zmianę dotychczasowego paradygmatu w biologii komórki.
Prowadzone przez nią badania mają charakter podstawowy, jednak zrozumienie zasad samoorganizacji błon biologicznych ma również istotny potencjał aplikacyjny – stanowi podstawę do projektowania biomimetycznych nanomateriałów, które mogą znaleźć zastosowanie w medycynie, farmacji i technologii żywności, np. jako nośniki leków, materiały wspomagające regenerację tkanek czy inteligentne powłoki.
Wyniki prac dr hab. Łucji Kowalewskiej ukazały się m.in. w czasopismach „The Plant Cell”, „Plant Physiology”, „PNAS” i „Advanced Materials”. Laureatka jest zastępczynią przewodniczącego w europejskiej sieci badawczej COST European Curvature and Biology Network oraz kierowniczką trzech projektów finansowanych przez NCN.
Świadectwo sensu i wartości
Laureatem Nagrody NCN w obszarze nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce został prof. Maciej Stolarski z Wydziału Psychologii UW. Osiągnięciem badacza, które doceniła Kapituła, są prace nad perspektywami temporalnymi jako mechanizmem (samo)regulacji emocjonalnej i społecznej.
Prof. Maciej Stolarski. Źródło: Wydział Psychologii UW
Prof. Maciej Stolarski bada zjawisko mentalnych podróży w czasie. Dostarczył empirycznych dowodów na kluczową rolę myślenia wykraczającego poza chwilę obecną dla jakości i efektywności ludzkiego życia. Dorobek naukowca, łączący psychologię poznawczą, osobowościową i pozytywną, ma znaczący wpływ na rozwój badań nad psychologią czasu.
– Dzięki umiejętności mentalnego podróżowania w czasie, oprócz doświadczania chwili obecnej, możemy na nowo przeżywać przeszłość i wyobrażać sobie przyszłość – mówi prof. Stolarski, dodając: – Każdy z horyzontów temporalnych daje nam unikatowe możliwości: wspomnienia budują tożsamość, koncentracja na teraźniejszości pozwala na bycie uważnym i smakowanie życia, a symulacje przyszłości umożliwiają planowanie i motywują do działania.
Naukowiec prowadzi badania nad zrównoważoną perspektywą czasową – zdolnością elastycznego przełączania się między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością w zależności od sytuacji.
– Zrównoważona perspektywa czasowa oznacza, iż potrafimy we właściwym momencie sięgnąć do wspomnień, skupić się na tym, co tu i teraz, albo spojrzeć w przyszłość. To właśnie ta elastyczność decyduje o naszym dobrostanie – wyjaśnia.
Badacz opracował wskaźnik odchylenia od zrównoważonej perspektywy czasowej, który stał się punktem odniesienia dla badań prowadzonych na całym świecie. Analizuje też, jak różnice w postrzeganiu czasu wpływają na emocje, relacje czy skuteczność działania – również w sporcie. W ostatnich latach połączył naukę z pasją do biegów ultra, pokazując, iż myślenie przyszłościowe sprzyja regularnym treningom, wytrwałości i lepszym wynikom.
– Nagroda NCN jest dla mnie świadectwem sensu i wartości pracy, którą wykonałem, ale też źródłem motywacji, by się nie zatrzymywać. w tej chwili pracuję nad teoretycznym podsumowaniem dotychczasowych badań oraz nad sformułowaniem własnego, spójnego ujęcia teoretycznego – podkreśla prof. Stolarski.
Naukowiec był laureatem stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla młodych naukowców oraz programu START Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. W 2021 roku otrzymał Nagrodę Naukową tygodnika „Polityka” w kategorii nauk społecznych. Kieruje lub kierował trzema projektami finansowanymi przez NCN. Należy do grona najbardziej rozpoznawalnych na świecie badaczy psychologii temporalnej, a jego prace są szeroko cytowane.
Nauki ścisłe i techniczne
Laureatem Nagrody NCN w obszarze nauk ścisłych i technicznych został dr hab. Bartosz Szyszko, prof. ucz. z Uniwersytetu Wrocławskiego. Doceniono go za zaprojektowanie oraz syntezę nowej generacji związków supramolekularnych działających jako receptory, maszyny molekularne, a także przełączniki konformacyjne i stereochemiczne.
Zapis transmisji gali wręczenia nagród dostępny jest na kanale YouTube Narodowego Centrum Nauki.
