Zakupoholizm inaczej nazywany shopoholizmem lub kupnoholizmem, to uzależnienie, kiedy zakupy przestają być przyjemnością czy potrzebą, a stają się niekontrolowanym nawykiem. To stan, w którym mimo świadomości konsekwencji – pustego portfela, narastających długów czy napięć w relacjach – nie można powstrzymać się robić zakupy. Przestaje się liczyć, czy naprawdę tego potrzebujemy; liczy się sam moment kupowania. Kluczem jest tu motywacja i efekt: kiedy zakupy służą głównie do poprawy nastroju, a po chwili zostawiają poczucie winy i niepokój. Wchodzimy na niebezpieczne grunt uzależnienia behawioralnego, stając się zakupoholikiem – osobą uzależnioną.

Dlaczego niektórzy nie mogą przestać kupować?

Zakupoholizm to zjawisko, które bierze swój początek w złożonej mieszance psychologicznych i środowiskowych czynników. To nie tylko kwestia słabej woli – w grę wchodzi wiele elementów, które wpływają na to, iż jedni są bardziej podatni na uzależnienie od zakupów niż inni. Zakupoholizm to jedno z uzależnień behawioralnych.

W przypadku zakupoholizmu osobowość często okazuje się kluczowym elementem. Niektóre osoby mają tendencję do impulsywnych działań, które mogą wyzwalać potrzebę kupowania jako formy szybkiej gratyfikacji. Dla innych zakupy to sposób na kompensację niezadowolenia z życia, braku pewności siebie czy też sposobność do podkreślenia własnej wartości poprzez materialne „trofea.” Osoby o niskim poczuciu własnej wartości mogą próbować poprawić swój wizerunek, otaczając się luksusowymi przedmiotami, które – przynajmniej na chwilę – pomagają poczuć się lepiej.

Dodatkowo, osoby skłonne do ryzyka, narcystyczne czy mające skłonności obsesyjno-kompulsywne, są bardziej narażone na wpadnięcie w zakupoholizm. Dla nich zakupy mogą być wyrazem ich potrzeby statusu, manifestacją osiągnięć czy sposobem na maskowanie wewnętrznych lęków i braków emocjonalnych.

Świat wokół nas w dużej mierze kształtuje nasze potrzeby, a wszechobecna kultura konsumpcji, wyprzedaży i presja społeczna tworzą grunt pod rozwój zakupoholizmu. Reklamy, media społecznościowe, influencerzy – wszyscy promują wizję życia pełnego nowych produktów, które „musisz mieć”. W rezultacie, nadmierna konsumpcja staje się czymś wręcz akceptowalnym, a czasem choćby pożądanym.

Jednak nie tylko presja na posiadanie jest problemem. Dla niektórych trudności finansowe, niepokój czy stres to wyzwalacze, które wciągają ich w błędne koło zakupów. Zakupy na kredyt mogą chwilowo poprawiać nastrój, przynosić ulgę od codziennych zmartwień, wprawić w euforię, ale z czasem prowadzą do spirali długów i dalszego pogłębiania problemu.

Współcześnie coraz więcej osób doświadcza uzależnień behawioralnych. Uzależnienia behawioralne to nałogi, które nie wiążą się z substancjami psychoaktywnymi, ale z zachowaniami, które mimo braku fizycznego uzależnienia wywołują silną potrzebę ich powtarzania. Do takich uzależnień można zaliczyć między innymi: hazard, uzależnienie od gier komputerowych, uzależnienie od internetu, uzależnienie od mediów społecznościowych, zakupoholizm, pracoholizm, uzależnienie od telewizji i seriali (binge-watching) oraz inne.

Zakupoholizm objawia się szeregiem zachowań i emocji, które wskazują na utratę kontroli nad zakupami. Oto najczęściej występujące objawy:

Kompulsywne kupowanie

• Silny przymus zakupowy, niezależnie od rzeczywistej potrzeby
• Kupowanie przedmiotów, które są niepotrzebne lub nigdy nie zostaną użyte

Zakupy jako sposób radzenia sobie z emocjami

• Wykorzystywanie sklepów i kupowania do poprawy nastroju, radzenia sobie ze stresem, smutkiem czy poczuciem pustki
• Chwilowa euforia po zakupach, gwałtownie zastępowana poczuciem winy lub wstydu

Brak kontroli nad wydatkami

• Wydawanie pieniędzy powyżej swoich możliwości finansowych
• Zadłużanie się w celu kontynuowania zakupów

Ukrywanie zakupów

• Próby zatajenia przed rodziną lub bliskimi skali swoich wydatków
• Chowaniem nowych zakupionych rzeczy lub ich wartości

Problemy w innych sferach życia

• Zaniedbywanie pracy, obowiązków domowych lub relacji społecznych z powodu obsesji na punkcie kupowania
• Konflikty z bliskimi wynikające z nadmiernych wydatków

Obsesyjne myślenie o zakupach

• Ciągłe planowanie kolejnych zakupów lub myślenie o nowych rzeczach do nabycia
• Brak satysfakcji z rzeczy już posiadanych.

Dostrzeżenie tych objawów może pomóc w rozpoznaniu problemu i rozpoczęciu drogi do szukania zdrowych strategii radzenia sobie z kompulsywną potrzebą robienia zakupów. Zakupoholizm to nie tylko problem finansowy – to nałóg, rodzaj uzależnienia behawioralnego, który wymaga uwagi i odpowiedniego wsparcia podczas psychoterapii.

Konsekwencje zakupoholizmu dla jednostki mogą obejmować problem finansowy, długi, utratę kontroli nad własnym życiem oraz obniżenie poczucia własnej wartości. Zakupoholik może zacząć doświadczać trudności w utrzymaniu się finansowo, co prowadzi do narastających długów i niezdolności do spłaty zobowiązań. W rezultacie może to prowadzić do jeszcze większego zagubienia i frustracji, negatywnie wpływając na psychikę osoby uzależnionej od zakupów. Ponadto, zakupoholik traci kontrolę nad własnym życiem. Nakłada on na siebie niezdrowe wzorce konsumpcji, traktując kupowanie jako środek do ucieczki od problemów, stresu lub nudy. W rezultacie, coraz trudniej jest mu kontrolować ilość i częstotliwość kupowania, co prowadzi do powstania błędnego koła uzależnienia. Dodatkowym skutkiem zakupoholizmu dla jednostki jest obniżenie poczucia własnej wartości. Osoba uzależniona często polega na kupowaniu jako sposobie na poprawę samopoczucia i podniesienie swojego statusu społecznego. Jednak, gdy kupowanie dla samego kupowania, stają się niezdrowym nałogiem, jednostka zaczyna utożsamiać swoją wartość tylko z posiadaniem materialnych dóbr. To prowadzi do utraty poczucia własnej wartości i obniżenia samooceny. Dla rodziny i bliskich, shopoholizm może prowadzić do konfliktów oraz problemów relacyjnych. Rodzina często jest świadkiem zachowań kompulsywnych sprawunków i nadmiernego wydawania pieniędzy przez uzależnionego. Prowadzi to do narastającej frustracji i napięcia w rodzinie, zadłużenia, co może prowadzić do częstych kłótni, braku zaufania i pogorszenia relacji. Niestety, skutki zakupoholizmu sięgają również poza sferę jednostki i dotykają społeczeństwa jako całość.

Warto podkreślić, iż osoby z uzależnieniem od zakupów często cierpią również na inne problemy zdrowotne, takie jak depresja, zaburzenia psychiczne w tym zaburzenia lękowe, czy niezdrowe nawyki żywieniowe.

Metody diagnozowania zakupoholizmu obejmują różnorodne podejścia, takie jak:

• wywiady kliniczne,
• obserwacja zachowań zakupowych oraz użycie kwestionariuszy i skal oceny.

Diagnoza zakupoholizmu opiera się na określonych kryteriach określonych w klasyfikacji DSM-5. Istnieje kilka testów, które mogą być wykorzystane do diagnozowania zakupoholizmu, co umożliwia psychiatrom i terapeutom uzyskanie pełniejszego obrazu zachowań zakupowych pacjenta.

Kwestionariusze i skale oceny stanowią istotny element diagnozowania kompulsywnych zakupów. Istnieje wiele kwestionariuszy, takich jak skala zakupoholizmu oraz kwestionariusz zakupowego zachowania impulsywnego, które pozwalają na ocenę nasilenia objawów kupnoholizmu u pacjentów. Skale oceny często uwzględniają różne obszary, takie jak częstotliwość zakupów, kontrola impulsów zakupowych oraz konsekwencje finansowe, co pozwala na kompleksową ocenę problemu.

Zakupoholizm, choć często bagatelizowany, jest poważnym uzależnieniem, które wymaga profesjonalnej interwencji. Skuteczne leczenie zakupoholizmu opiera się na kompleksowym podejściu, które uwzględnia zarówno psychologiczne, jak i behawioralne aspekty problemu.

Przede wszystkim stosuje się oddziaływania terapeutyczne w postaci terapii indywidualnej, najczęściej poznawaczo-behawioralnej (CBT). Jej celem jest zrozumienie i zmiana schematów myślowych oraz zachowań, które prowadzą do kompulsywnego kupowania. Zakupoholik uczy się identyfikować wyzwalacze emocjonalne związane z kompulsywną potrzebą kupowania i rozwijać zdrowsze sposoby radzenia sobie z emocjami. Terapia pomaga również wypracować strategie kontrolowania impulsów zakupowych.

Terapia grupowa pozwala na dzielenie się doświadczeniami, wzajemne wsparcie i uczenie się na przykładzie innych, wspólnym poszukiwaniu rozwiązań.

W niektórych przypadkach, gdy zakupoholizm wiąże się z depresją, zaburzeniami lękowymi lub innymi problemami psychicznymi, lekarz psychiatra może zalecić stosowanie leków, które pomagają w regulacji nastroju i zmniejszają impulsywność.

Uczenie się, jak zarządzać finansami, może pomóc osobom uzależnionym odzyskać kontrolę nad swoimi wydatkami. Coaching finansowy pomaga w ustaleniu budżetu, monitorowaniu wydatków i rozwijaniu zdrowych nawyków zakupowych.

Praktyki takie jak medytacja czy techniki uważności pomagają w radzeniu sobie z impulsami zakupowymi i wzmocnieniu samoświadomości. Umożliwiają pacjentowi lepsze zrozumienie swoich emocji i reakcji na stres.

Bliscy odgrywają istotną rolę w procesie leczenia. Edukacja rodziny na temat zakupoholizmu i wspieranie pacjenta w podejmowaniu zdrowych decyzji zakupowych może znacznie zwiększyć skuteczność terapii. W tym przypadku może pomóc również psycholog, który poprzez psychoedukację pomaga zrozumieć to zaburzenie i pokazać sposoby jego leczenia i profilaktykę.

Black Friday, dzień wielkich wyprzedaży, z roku na rok zyskuje na popularności. Kuszące obniżki, kolorowe reklamy i hasła o “niepowtarzalnych okazjach” skutecznie przyciągają tłumy konsumentów. Niestety, dla wielu osób to wydarzenie może stać się katalizatorem nałogu polegającego na kompulsywnym kupowaniu rzeczy, które często okazują się zbędne. Psychologowie ostrzegają, iż coraz więcej czasu spędzamy w centrach handlowych, presja promocji i sztucznie wywołane poczucie ograniczonego czasu sprawiają, iż tracimy kontrolę nad własnym portfelem. W efekcie, zamiast realnych oszczędności, Black Friday nierzadko prowadzi do zadłużenia, poczucia winy i nadmiaru rzeczy, które tylko zagracają nasze życie.

Warto więc podejść do wyprzedażowego szaleństwa z rozsądkiem i zastanowić się, czy kolejne rzeczy naprawdę są nam potrzebne.

Firmy i działy marketingu stosują szereg zaawansowanych oddziaływań marketingowych, które mogą przyczyniać się do rozwoju konieczności kupowania, wpływając na psychikę konsumentów i skłaniając ich do niepohamowanego kupowania np.: kolejnych butów i biżuterii.

Jednym z głównych narzędzi jest wywoływanie poczucia pilności – ograniczone czasowo promocje, komunikaty typu “ostatnia szansa” czy “kończy się zapas” skutecznie zwiększają presję na natychmiastową decyzję. Dodatkowo, techniki personalizacji, oparte na analizie danych zebranych przez firmy, pozwalają kierować do konsumentów precyzyjnie dobrane reklamy, które trafiają w ich słabości i potrzeby i sposoby rozładowania napięcia.

Innym aspektem jest budowanie emocjonalnego związku z marką, które sprawia, iż kobiety i mężczyźni czują się lepiej, dokonując zakupów. Strategie takie jak storytelling, influencer marketing czy wizualne kampanie budujące aspiracyjny wizerunek produktów wzmacniają przekonanie, iż nabywanie kolejnych rzeczy to sposób na poprawę samopoczucia, statusu czy relacji społecznych.

Dodatkowo, łatwość dostępu do zakupów online oraz systemy ratalne czy “kup teraz, zapłać później” usuwają bariery finansowe, co sprzyja impulsywnym decyzjom zakupowym. Firmy często wykorzystują również grywalizację w zakupach, np. w postaci programów lojalnościowych, które zachęcają do częstszego wydawania pieniędzy w zamian za nagrody lub zniżki. Shopping staje się grą, której celem jest nabycie produktu bądź usługi.

Wszystkie te elementy, choć skuteczne z punktu widzenia sprzedaży, mogą prowadzić do utraty kontroli nad wydatkami i uzależnienia od konsumpcji, co w dłuższej perspektywie niesie negatywne konsekwencje dla konsumentów – zarówno finansowe, jak i psychiczne.

Jeśli czujesz, iż zakupy przejmują kontrolę nad Twoim życiem – iż często kupujesz rzeczy, których nie potrzebujesz, wydajesz więcej, niż możesz sobie pozwolić, lub szukasz w zakupach ukojenia dla emocji – nie jesteś z tym sam. Zakupoholizm to realny problem, który dotyka wielu osób. To nie tylko kwestia nadmiaru rzeczy, ale także wpływu na Twoje samopoczucie, relacje z bliskimi i stabilność finansową.

Zatrzymaj się na chwilę i zastanów: czy to, co kupujesz, naprawdę przynosi Ci szczęście? jeżeli odpowiedź jest nie, pamiętaj, iż sięgnięcie po pomoc to żaden wstyd! To oznaka odwagi i troski o siebie.

Istnieją specjaliści – terapeuci, grupy wsparcia i doradcy finansowi – którzy mogą Ci pomóc zrozumieć źródła Twojego problemu i znaleźć skuteczne sposoby, by odzyskać kontrolę nad swoimi decyzjami.

Zrób ten pierwszy krok. Porozmawiaj z kimś, komu ufasz, zapisz się na konsultację psychologiczną, lub po prostu zacznij od małych zmian w swoim podejściu do zakupów.

Pamiętaj – Twoje zdrowie psychiczne i dobrostan są ważniejsze niż jakakolwiek promocja czy materialny nabytek.

Szukasz dobrego psychologa? Sprawdź ofertę MindHealth:

• Psycholog Białystok
• Psycholog Gdynia
• Psycholog Gdańsk
• Psycholog Katowice
• Psycholog Kraków
• Psycholog Poznań
• Psycholog Rzeszów
• Psycholog Warszawa
• Psycholog Wrocław