Historia stomatologii sądowej, czyli posługiwania się wiedzą z tej dziedziny medycyny do identyfikacji osób i analizy materiału dowodowego, sięga XIX w. Wtedy to po raz pierwszy zęby – najtrwalsze elementy ludzkiego ciała – zaczęto traktować jako wiarygodne źródło informacji o tożsamości ofiar, sprawców oraz okolicznościach przestępstw.
Za jedno z pierwszych udokumentowanych zastosowań identyfikacji stomatologicznej uznaje się przypadek z 1835 r. w Wielkiej Brytanii. Wówczas lekarz dentysta pomógł w rozpoznaniu ofiary zabójstwa dzięki dopasowaniu charakterystycznych braków zębowych do opisu sporządzonego wcześniej w jego gabinecie.
Złota korona zębowa hrabiny de la Valette
Jeszcze większe znaczenie dla rozwoju tej dziedziny miała sprawa z 1897 r. we Francji. W pożarze Bazar de la Charité, instytucji dobroczynnej w Paryżu, zginęło 126 osób, z których wiele było nie do rozpoznania. Zwłoki założycielki tej instytucji – hrabiny de la Valette – rozpoznano dzięki zapisom dentystycznym i złotej koronie. Był to pierwszy przypadek oficjalnego uznania dokumentacji stomatologicznej za dowód w postępowaniu sądowym.
Na przełomie XIX i XX w. stomatologia sądowa zaczęła się dynamicznie rozwijać. W 1898 r. dr Oscar Amoedo, kubański lekarz pracujący we Francji, opublikował książkę „L’Art Dentaire en Médecine Légale” („Stomatologia w medycynie sądowej”), która jest uważana za pierwsze kompleksowe opracowanie tej dziedziny. Autor opisał w niej metody porównywania uzębienia ofiar katastrof, analizę materiałów protetycznych oraz znaczenie archiwizacji dokumentacji dentystycznej. Dr Amoedo zasugerował również, by każdy gabinet przechowywał kartoteki pacjentów w sposób umożliwiający ich ewentualną identyfikacji – pomysł, który dziś jest standardem.
Potwierdzona śmierć dyktatora
W XX w. stomatologia sądowa stała się integralną częścią badań kryminalistycznych. W 1945 r. odegrała kluczową rolę w jednej z najgłośniejszych spraw w historii – identyfikacji ciała Adolfa Hitlera. Po samobójstwie dyktatora w bunkrze w Berlinie i skremowaniu zwłok przez jego współpracowników, szczątki Hitlera były w stanie daleko posuniętego zwęglenia. Sowieccy śledczy powołali zespół stomatologów, którzy dzięki fragmentom szczęki i mostowi protetycznemu potwierdzili, iż należały one do Hitlera. Z kolei identyfikacja zwłok partnerki Hitlera – Evy Braun – została dokonana na podstawie charakterystycznych wypełnień zębów.
W kolejnych dekadach wiedza stomatologiczna zaczęła odgrywać coraz większą rolę także w analizie śladów zębów pozostawionych przez napastników. Już w latach 50. ubiegłego wieku amerykańscy biegli wykorzystywali odciski zgryzu do porównywania z ranami ofiar. Przełomowy był przypadek Teda Bundy’ego (1979 r.) – seryjnego mordercy, którego skazano m.in. na podstawie dopasowania śladów ugryzień na ciele jednej z ofiar do odcisku jego uzębienia. Choć dziś ta metoda jest stosowana z większą ostrożnością i wymaga potwierdzenia innymi dowodami, przez wiele lat stanowiła istotny element analizy kryminalistycznej.
Najpewniejszy sposób identyfikacji ofiar katastrof
Stomatologia sądowa znalazła również zastosowanie w identyfikacji ofiar katastrof masowych. Po II wojnie światowej wykorzystano ją przy rozpoznawaniu ofiar obozów koncentracyjnych, a później – w tragediach lotniczych i katastrofach naturalnych. W 1977 r. w zderzeniu samolotów Pan Am i KLM na Teneryfie, w której zginęło 583 ludzi (najtragiczniejszy wypadek w historii lotnictwa cywilnego), dentyści odegrali kluczową rolę w procesie identyfikacji, ponieważ zęby i protezy często były jedynymi zachowanymi elementami anatomicznymi.
W drugiej połowie XX w. rozwój materiałoznawstwa i chemii dentystycznej umożliwił identyfikację choćby drobnych fragmentów protez czy wypełnień. Badania mikroskopowe stopów metali, porcelany i kompozytów pozwalały określić ich producenta, a tym samym wskazać region lub gabinet, w którym wykonano dany zabieg. Współczesne metody, oparte na analizie DNA z komórek miazgi zębowej, stanowią kontynuację tradycji zapoczątkowanej przez pionierów żyjących w XIX w.
Źródła: Bowers, C. M., & Bell, G. L., Manual of Forensic Odontology. 5th ed. CRC Press, 2013.
Hill, A. J., & Lain, R., Forensic odontology in disaster victim identification.
