Przyczyna przedwczesnego porodu w wielu wypadkach jest nieznana (około 20%) i zależy od wielu czynników społecznych i medycznych. Wprowadzona ochrona kobiet w ciąży, polegająca na skróceniu czasu trwania pracy i zniwelowaniu szkodliwego wpływu środowiska oraz ciężkiej pracy fizycznej zapobiega przedwczesnym porodom. Równie ważna jest wczesna diagnostyka w trakcie ciąży jak i sprawnie działająca opieka medyczna nad ciężarną i jej dzieckiem. Niezależnie od powziętych środków zaradczych dzieci wciąż rodzą się przedwcześnie. Wcześniaki leczą się na specjalistycznych oddziałach neonatologicznych, na których opiekuje się nimi specjalnie przeszkolony personel medyczny i odpowiedni sprzęt medyczny.
Za wcześniaka światowa organizacja zdrowia WHO uważa:
„Noworodka urodzonego po 22 tygodniu życia, a przed 37 tygodniem ciąży (przed 259 dniem ciąży od pierwszego dnia ostatniej miesiączki), niezależnie od urodzeniowej masy ciała noworodka.”
Problemy wcześniaków
Wcześniaki jest to wyjątkowa grupa pacjentów, która ma specyficzne problemy. Wynikające z tego, iż w pierwszym okresie – noworodkowym, następuje przystosowanie się do życia pozamacicznego. Obejmuje on pierwsze 4 tygodnie życia. Aby narządy przystosowały się do nowego środowiska muszą nastąpić liczne zmiany, pozwalające na samodzielne podjęcie podstawowych funkcji życiowych. Jest to o wiele trudniejszy okres dla wcześniaków niż noworodków donoszonych, które dodatkowo muszą się mierzyć z niedojrzałością układów organizmu.
Wcześniactwo wiąże się głównie z niedoborem masy ciała i mniejszym niż zwykle wzrostem oraz niedojrzałością układów organizmu, co powoduje wiele komplikacji. Przykładem jest większe narażenie na infekcje i obniżona odporność. Większość problemów wcześniaków wynika z niedojrzałości układu oddechowego, nerwowego, krwionośnego.
Badania wykazują, iż noworodki przedwcześnie urodzone wykazują większą wrażliwość na ból niż urodzone o czasie. Łączy się to z niedojrzałym układem nerwowym. Noworodek na oddziale neonatologii zużywa dużo energii na przewlekły stres związany z bólem i niesprzyjającymi warunkami. Wszystkie te czynniki mogą doprowadzić do zaburzeń emocjonalnych, ruchowych i behawioralnych. Dla tego ważne jest stwarzanie odpowiednich warunków na oddziale neonatologii.
Dzieci donoszone dzięki 40 tygodniowej ciąży są najczęściej ułożone w prawidłowej pozycji zgięciowej. Wcześniaki charakteryzują się obniżonym napięciem, słabą siłą mięśniową, asymetrią ułożeniową oraz pozycją wyprostną i zwiększonym odwiedzeniem. Często zauważa się u nich nadwrażliwość na bodźce, głównie w okolicy dłoni, podeszw stóp i okolicy ust.
U dzieci urodzonych przedwcześnie możemy zaobserwować osłabiony, nieprawidłowy odruch ssania oraz zaburzoną ruchomość języka, trudność w połkaniu. Z powodu niedojrzałości układu pokarmowego często nie mogą przyjmować naturalnego pokarmu i wymagają specjalistycznego odżywiania. Wszystkie te problemy pokazują, iż takie dzieci potrzebują wielokierunkowego wsparcia ich rozwoju.
Znaczenie rehabilitacji
Jedną z możliwości wspierania rozwoju psychoruchowego na oddziale neonatologii jest rehabilitacja. Z analizy wybranych publikacji literatury medycznej, prowadzenie rehabilitacji na oddziale neonatologii ma znaczenie zarówno terapeutyczne jak i profilaktyczne. Za podjęciem tak wczesnej terapii przemawia wiele czynników, między innymi wyjątkowo duża plastyczność układu nerwowego u noworodków. Wiąże się z tym możliwość korygowania zaburzonych funkcji oraz kompensacji deficytów. Wczesna rehabilitacja pozwala na zahamowanie rozwoju wielu zaburzeń o postępującym przebiegu, a niekiedy choćby na całkowite zatrzymanie niekorzystnych zmian.
Główny wniosek jest więc taki, iż wcześniaki potrzebują jak najwcześniej rozpoczynanej, intensywnej, adekwatnie prowadzonej rehabilitacji. Poza wymienioną korekcją zaburzeń, terapie pozwalają wykorzystać drzemiący w nowonarodzonym organizmie potencjał, umożliwiając rozwój wrodzonych zdolności.
Rehabilitacja na oddziale neonatologii ma również znaczenie profilaktyczne. Jest stymulacją adekwatnego rozwoju, zwłaszcza u wcześniaków, których rozwój jest trudny do przewidzenia ze względu na specyficzne uwarunkowania związane z momentem przerwania życia wewnątrzmacicznego, stanem ogólnym i powikłaniami pierwszych dni życia pozamacicznego.
Badania przedstawione w różnych publikacjach analiza wskazują na wysoką ocenę znaczenia rehabilitacji wcześniaków na oddziale neonatologii. Przykładem jest praca naukowa: Pawlak A., Bartelmus E. gdzie podkreślają fakt, iż najlepiej jest wprowadzić rehabilitację od pierwszych dni, aby zapewnić idealne warunki do rozwoju noworodkom przedwcześnie urodzonym.
Rehabilitacja wcześniaków
Usprawnianie wcześniaków powinno być rozpoczęte jak najwcześniej, już na oddziale neonatologii, aby uzyskać jak najlepsze efekty terapii. Należy ją wprowadzać u wszystkich wcześniaków, dlatego iż należą one do grupy wysokiego ryzyka, narażonej na opóźniony rozwój psychoruchowy. Terapia powinna być prowadzona systematycznie, krótko ale często i kompleksowo.
Rehabilitacja opiera się na założeniu, iż ośrodkowy układ nerwowy jest plastyczny i podatny na stymulacje. Czasami terapia ma działanie profilaktyczne, zapobiega powstaniu niekorzystnych zmian. Tak wczesne wprowadzanie terapii tworzy wzorzec prawidłowego rozwoju. Zapobiega powstaniu nieprawidłowego wzorca ruchowego oraz jego utrwaleniu. Wszystkie czynności, wykonywane z noworodkiem, powinny być ukierunkowane na stymulację jego rozwoju.
Rehabilitacja na oddziale neonatologii składa się z:
- ćwiczeń z wcześniakiem prowadzonych przez fizjoterapeutę,
- fizjoterapii klatki piersiowej,
- masażu,
- nauki odpowiedniego karmienia, noszenia, układania, kangurowania.
Znaczenie rodzica w rehabilitacji noworodka
Wyżej wymienione czynności są nieodłącznym elementem opieki nad przedwcześnie urodzonym noworodkiem i realizowane zarówno przez personel medyczny jak i przeszkolonych rodziców.
W wielu publikacjach zwrócono uwagę na znaczeniu: „dotyku” oraz „kontaktu noworodka z drugim człowiekiem”, zwłaszcza rodzicem. Dlatego tak ważne jest aby rodzic jak najwięcej czasu spędzał z wcześniakiem zapewniając mu bodźce takie jak ma noworodek w domu, który jest noszony, przytulany i przez większość czasu ma kontakt z drugim człowiekiem. Ponadto rodzic powinien wiedzieć jak odpowiednio opiekować się swoim dzieckiem by przy okazji prawidłowo stymulować jego rozwój. Stąd niezwykle ważne jest zaangażowanie rodziców w rehabilitację swoich dzieci, która wspiera ich prawidłowy rozwój.
Niestety w Polsce nie na wszystkich oddziałach neonatologii są fizjoterapeuci lub jest ich niewystarczająca liczba, by poświęcić odpowiednią ilość czasu wszystkim dzieciom i przeszkolić rodziców. Nie należy również zapominać że, po wyjściu ze szpitala wcześniak powinien być pod kontrolą fizjoterapeuty aby nadrobić różnicę między nim a noworodkiem donoszonym i nie zaprzepaścić pracy jaka została rozpoczęta w szpitalu.
