Tkanka tłuszczowa to znacznie więcej niż pasywny magazyn kalorii. Decyduje ona o kondycji metabolicznej organizmu. Nadmiar tłuszczu, zwłaszcza w obrębie trzewnej tkanki tłuszczowej, nie tylko zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2, nadciśnienia oraz chorób sercowo-naczyniowych, ale też może prowadzić do powikłań takich jak zaburzenia erekcji, zmiany skórne czy zwiększone zagrożenie nowotworami. W Polsce już ponad połowa dorosłych walczy z nadwagą lub otyłością – dlatego warto poznać różne typy tkanki tłuszczowej (biała, brunatna, beżowa, różowa), ich funkcje biologiczne oraz znaczenie dla naszego zdrowia. Poznaj różnorodne adekwatności oraz mechanizmy, dzięki którym tkanka tłuszczowa wpływa na apetyt, gospodarkę energetyczną i stan zapalny organizmu.
Tkanka tłuszczowa to nie tylko bierny magazyn energii. Uczestniczy w regulacji najważniejszych procesów metabolicznych organizmu człowieka. Zbędna ilość tkanki tłuszczowej, a także nieprawidłowy rozkład jej depozytów prowadzą do licznych zaburzeń zdrowotnych, w tym cukrzycy typu 2, chorób sercowo naczyniowych czy choćby niektórych nowotworów. Już ponad połowa dorosłych Polaków ma nadwagę lub otyłość – a znaczenie tkanki tłuszczowej w zachowaniu zdrowia oraz ryzyku chorób przewlekłych potwierdzają najnowsze badania.
Rodzaje tkanki tłuszczowej i ich adekwatności
Tkanka tłuszczowa wykazuje dużą plastyczność i ogromnie zróżnicowaną charakterystykę morfologiczną i biochemiczną różnych depozytów. W organizmie człowieka wyróżnia się trzy główne typy tej tkanki: biała tkanka tłuszczowa (white adipose tissue, WAT), brunatna tkanka tłuszczowa (brown adipose tissue, BAT) oraz różowa tkanka tłuszczowa (pink adipose tissue). Do nich dochodzi także coraz lepiej poznawana tkanka beżowa, czyli komórki tłuszczowe wykazujące cechy pośrednie między adipocytami białej tkanki tłuszczowej a brunatnymi.
Biała tkanka tłuszczowa – magazyn energetyczny i endokrynny
Najpowszechniejszy rodzaj tkanki tłuszczowej, biała tkanka tłuszczowa, stanowi główny rezerwuar energii u dorosłego człowieka. Adipocyty białej tkanki tłuszczowej zawierają pojedynczą, dużą kroplę tłuszczu, która umożliwia im magazynowanie kwasów tłuszczowych oraz izolację termiczną narządów wewnętrznych.
Podstawową rolą białej tkanki tłuszczowej jest przechowywanie energii w postaci triglicerydów, ale równie ważna jest jej funkcja endokrynna – wytwarza ona liczne hormony i białka związane z regulacją apetytu, insulinoopornością czy procesami zapalnymi.
Brunatna i beżowa tkanka tłuszczowa – specjalistyczna termoregulacja
Znacznie mniejszą objętość w organizmie osób dorosłych stanowi brunatna tkanka tłuszczowa. Charakteryzuje się obecnością adipocytów bogatych w liczne krople tłuszczu oraz dużą ilością mitochondriów.
Uruchamiana jest podczas niskich temperatur oraz aktywności fizycznej – odpowiada za produkcję ciepła (termogenezę) i chroni organizm przed wychłodzeniem. Brunatna tkanka tłuszczowa odgrywa istotną rolę głównie u niemowląt, ale również u dorosłych przynosi korzyści metaboliczne, przyspieszając spalanie tłuszczu i poprawiając wrażliwość tkanek na insulinę.
Beżowe adipocyty, czyli przekształcane pod wpływem zimna lub aktywności fizycznej komórki tłuszczowe, wykazują adekwatności pośrednie pomiędzy adipocytami brunatnymi a komórkami białej tkanki tłuszczowej. Ich liczba wzrasta podczas ekspozycji na chłód oraz treningu, co może być wykorzystane w terapii otyłości.
Różowa tkanka tłuszczowa – rola w fizjologii kobiet
Coraz więcej badań dotyczy także różowej tkanki tłuszczowej, która występuje w piersiach kobiet. Ta tkanka powstaje z przeprogramowanych adipocytów w okresie laktacji i bierze udział w wytwarzaniu mleka. Jej rola zaczyna być coraz lepiej rozumiana, a zmiany morfologiczne i biochemiczne tej tkanki mają wpływ na funkcjonowanie organizmu kobiety podczas ciąży i karmienia oraz może mieć znaczenie w patogenezie nowotworów piersi.
Problemy z erekcją a tkanka tłuszczowa trzewna
Oprócz cukrzycy lub chorób sercowo naczyniowych, nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej powoduje powikłania mniej oczywiste, jak zaburzenia erekcji u mężczyzn. Tkanka tłuszczowa przekształca testosteron w estrogeny dzięki aktywności aromatazy, przyczyniając się do spadku poziomu tego hormonu.
Co ciekawe, aż 80 proc. mężczyzn mających problemy z erekcją walczy z nadmiarem tkanki tłuszczowej i otyłością, a ryzyko tych zaburzeń wzrasta wraz z każdym kilogramem nadwagi lub przekroczeniem określonego obwodu talii. Otyłość trzykrotnie zwiększa ryzyko zaburzeń erekcji, a temu towarzyszą również objawy jak przedwczesny wytrysk czy brak porannego wzwodu. jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o problemach z utrzymaniem erekcji przeczytaj artykuł na stronie: https://aiamedycynaestetyczna.pl/blog/problemy-z-utrzymaniem-erekcji/.
Rozstępy i zmiany w strukturze skóry
Jak wskazują lekarze z portalu A&A Medycyna Estetyczna (aiamedycynaestetyczna.pl) wzrost ilości tkanki tłuszczowej, szczególnie przy gwałtownym przybieraniu na masie ciała, często prowadzi do powstawania rozstępów. Tkanka tłuszczowa rozciąga warstwy skóry szybciej, niż zdolne są się one przystosować, co powoduje pękanie włókien kolagenowych oraz elastynowych w głębszych warstwach. Silny wpływ mają tutaj także uwarunkowania genetyczne – podatność na rozstępy często występuje rodzinnie.
Zróżnicowanie morfologiczne i lokalizacja depozytów tkanki tłuszczowej
Charakterystyka morfologiczna tkanki tłuszczowej oraz jej rozmieszczenie – czy dominuje tkanka tłuszczowa podskórna, czy trzewna – odgrywają kluczową rolę dla zdrowia. Tkanka tłuszczowa podskórna rozkłada się głównie pod skórą, zwłaszcza w okolicy ud lub pośladków (typ gynoidalny), natomiast trzewna zlokalizowana jest wokół narządów wewnętrznych w jamie brzusznej (typ androidalny). To właśnie ilość tkanki tłuszczowej brzusznej, czyli trzewnej, w największym stopniu warunkuje ryzyko rozwoju chorób sercowo naczyniowych i insulinooporności.
Wydzielanie adipokin i funkcje w procesach metabolicznych
Rewolucja w rozumieniu funkcji tkanki tłuszczowej rozpoczęła się od odkrycia leptyny w 1994 roku. w tej chwili wiadomo, iż tkanka tłuszczowa, niezależnie od rodzaju depozytów, jest jednym z najważniejszych narządów endokrynnych organizmu. Komórki tkanki tłuszczowej – zarówno białej, jak i brunatnej – wydzielają ponad 50 substancji biologicznie czynnych (adipokin), które regulują gospodarkę węglowodanową, metabolizm lipidów, ciśnienie krwi czy procesy zapalne.
Do najważniejszych hormonów wytwarzanych przez komórki tłuszczowe, zwane adipocytami, zaliczamy: leptynę (regulacja apetytu), adiponektynę (wrażliwość tkanek na insulinę, działanie przeciwzapalne), rezystynę (wpływ na insulinooporność), wisfatynę i wiele innych czynników zaangażowanych zarówno w funkcje endokrynne, jak i immunologiczne. Tkanka tłuszczowa sama w sobie w znaczącym stopniu decyduje o homeostazie energetycznej, sterując magazynowaniem energii lub jej uwalnianiem w kryzysowych sytuacjach dla organizmu.
Udział w procesach zapalnych, odpornościowych i regeneracyjnych
Warto zauważyć, iż znaczną część komórek występujących w białej tkance tłuszczowej stanowią komórki układu immunologicznego, takie jak makrofagi, limfocyty, komórki macierzyste i fibroblasty. Przy przewlekłym nadmiarze energii i rozroście białej tkanki tłuszczowej zwiększa się udział komórek prozapalnych, zwłaszcza makrofagów typu M1, prowadząc do przewlekłego stanu zapalnego, który leży u podłoża wielu chorób przewlekłych, w tym cukrzycy typu 2 i miażdżycy.
Tkanka tłuszczowa aktywnie wpływa na procesy odpornościowe i gojenie tkanek, a jej komórki macierzyste wykazują zdolność różnicowania się w różne typy komórek tkanki łącznej.
Magazyn energii i procesy metaboliczne
Magazynowanie energii pozostaje podstawową rolą wszystkich typów tkanki tłuszczowej – niezależnie od tego, czy chodzi o białą, brunatną, czy różową tkankę tłuszczową. Adipocyty białej tkanki tłuszczowej są w stanie gromadzić olbrzymie ilości triglicerydów, stanowiąc największy magazyn energii dla organizmu człowieka.
Szacuje się, iż każdy kilogram tkanki tłuszczowej to ok. 7000 kcal energii, co pozwala przetrwać okresy niedoboru pokarmowego. Procesy metaboliczne biorące udział w odkładaniu i mobilizowaniu kwasów tłuszczowych zachodzą pod wpływem sygnałów hormonalnych (głównie insuliny i katecholamin) oraz czynników związanych z aktywnością fizyczną.
Izolacja termiczna i ochrona narządów wewnętrznych
Kolejną istotną funkcją tkanki tłuszczowej jest izolacja termiczna, szczególnie istotna przy niskich temperaturach. Grube warstwy tkanki tłuszczowej podskórnej chronią organizm przed utratą ciepła, co ma ogromne znaczenie nie tylko dla mieszkańców chłodnych klimatów. Ponadto tkanka tłuszczowa pełni funkcję mechanicznej ochrony narządów wewnętrznych przed urazami mechanicznymi – otacza nerki, gałki oczne czy serce.
Udział w wytwarzaniu mleka i regeneracji tkanek
Szczególnym rodzajem tkanki tłuszczowej jest wymieniona wcześniej różowa tkanka tłuszczowa, która pojawia się w czasie laktacji, umożliwiając wytwarzanie mleka przez gruczoły piersiowe. Jej odmienna morfologiczna i biochemiczna charakterystyka odgrywa istotną rolę w fizjologii kobiet.
Komórki macierzyste pochodzące z samej tkance tłuszczowej mogą być wykorzystywane w medycynie regeneracyjnej.
Tkanka tłuszczowa a zdrowie – ilość i rozmieszczenie depozytów tłuszczowych
Optymalny zakres zawartości tkanki tłuszczowej u osób dorosłych to około 12–20% u mężczyzn i 20–30% u kobiet. Przekroczenie tych norm wiąże się z wyraźnym wzrostem zachorowań na cukrzycę typu 2, miażdżycę, nadciśnienie czy niektóre nowotwory. Współczesny siedzący tryb życia i dieta bogata w tłuszcz oraz cukry sprzyjają odkładaniu się tkanki tłuszczowej, zwłaszcza typu trzewnego.
Typ tkanki tłuszczowej oraz jej lokalizacja (biodra, uda vs. jama brzuszna) przekładają się w różnym stopniu na ryzyko chorób przewlekłych – otyłość brzuszna zwiększa je choćby kilkakrotnie w porównaniu z odkładaniem tłuszczu wyłącznie w tkance podskórnej.
Procesy zapalne w tkance tłuszczowej
Przewlekły stan zapalny, związany z przerostem depozytów tkanki tłuszczowej oraz jej biochemiczną aktywnością, prowadzi do zaburzeń gospodarki węglowodanowej i rozwoju insulinooporności. Adipocyty białej tkanki tłuszczowej oraz komórki immunologiczne naciekające tkankę tłuszczową produkują wielkie ilości cytokin prozapalnych, które zaburzają funkcjonowanie innych narządów. To właśnie przewlekły mikrostan zapalny w tkance tłuszczowej jest uznawany za najważniejszy element patogenezy zespołu metabolicznego.
Leptyna, adiponektyna i inne hormony tkanki tłuszczowej
Leptyna to hormon odpowiedzialny za długoterminową regulację apetytu. Jest ona produkowana przez adipocyty białej tkanki tłuszczowej – wraz ze wzrostem ilości zgromadzonego tłuszczu jej wydzielanie rośnie, sygnalizując uczucie sytości. Niestety, u osób z nadmierną ilością tkanki tłuszczowej rozwija się oporność na leptynę, co potęguje problemy z kontrolą masy ciała.
Adiponektyna, również wydzielana przez komórki tłuszczowe, ma działanie przeciwzapalne i poprawia wrażliwość tkanek na insulinę. Jej stężenie spada wraz ze wzrostem masy ciała, co przyczynia się do powstawania insulinooporności. Pozostałe hormony – rezystyna czy wisfatyna – nasilają stany zapalne oraz wpływają na rozwój cukrzycy i innych zaburzeń metabolicznych.
Wpływ hormonów tkanki tłuszczowej na funkcje organizmu
Subtelny balans pomiędzy hormonami tkanki tłuszczowej decyduje o homeostazie energetycznej, kontroli łaknienia oraz sprawności przemiany materii. Ich zaburzenie skutkuje szeregiem powikłań – od insulinooporności, przez zaburzenia płodności, aż po nieprawidłowe funkcjonowanie układu krążenia i rozwoju chorób sercowo naczyniowych.
Wieloczynnikowa dysfunkcja tkanki tłuszczowej prowadzi do rozwoju zespołu metabolicznego, obejmującego otyłość brzuszną, insulinooporność, zaburzenia lipidowe, nadciśnienie tętnicze i nieprawidłowości w metabolizmie węglowodanów. Liczba Polaków dotkniętych tym problemem stale rośnie, podobnie jak koszty leczenia związanych z nim powikłań.
Tkanka tłuszczowa trzewna, gorzej unaczyniona od tkanki podskórnej, wykazuje większą aktywność metaboliczną oraz oporność na insulinę. U osób starszych obserwuje się przewagę sarkopenicznej otyłości – utraty masy mięśniowej na rzecz powiększania trzewnej tkanki tłuszczowej, co jednoznacznie podnosi ryzyko powikłań.
Ryzyko nowotworów i innych powikłań
Przewlekły stan zapalny, hormony oraz inne czynniki wydzielane przez różne typy tkanki tłuszczowej mogą przyczyniać się do powstawania nowotworów, m.in. jelita grubego czy piersi. Otyłość przyczynia się także do rozwoju bezdechu sennego, zwyrodnień stawów oraz szeregu innych przewlekłych dolegliwości.
Współczesne leczenie nadmiaru tkanki tłuszczowej wykracza daleko poza restrykcyjne diety – konieczne są wielopłaszczyznowe interwencje, farmakoterapia (np. analogi GLP-1), zabiegi bariatryczne czy kompleksowe programy leczenia. Zmiany stylu życia – aktywność fizyczna, dieta, praca nad utrzymaniem masy ciała – są niezbędnym filarem terapii.
Zastosowanie technik pojedynczej komórki RNA-seq pozwala na identyfikację nowych subtypów komórek tkanki tłuszczowej oraz dokładne zrozumienie funkcji poszczególnych depozytów. Dalsze badania nad egzosomami, różnicowaniem adipocytów oraz ich interakcją z innymi typami tkanki łącznej mogą otworzyć całkiem nowe perspektywy terapeutyczne.
Źródło informacji: A&A Medycyna Estetyczna i Kosmetologia – Białystok
Artykuł partnera
