Test diagnozy neuropsychologicznej

Zdjęcie: Lekarze. Zdrowie i Medycyna

Uwaga!
Wszystkie przykłady, podane poniżej w opisie testów nie są z nich bezpośrednio zaczerpnięte, ujmują natomiast intencje twórców testu i zasady badania.

Najczęściej stosowane w Polsce testy neuropsychologiczne to:

• Test L. Bender (wzrokowo-motoryczny test postaciowania),
• Test Graham-Kendall,
• Test Bentona,
• Test Bender-Koppitz (dla dzieci),
• Test Kraepelina.

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Testy tej grupy wykorzystują zależność między ujawnianymi procesami psychicznymi a zmianami organicznymi w układzie nerwowym. Wykrywają one mikrouszkodzenia organiczne mózgu (minimal brain damage).
Zostały skonstruowane w oparciu o badania empiryczne porównujące dwie grupy: osoby z lekarską diagnozą uszkodzenia tkanki mózgowej i grupę, dla której nie było podstaw, by przypuszczać, iż takie uszkodzenia istnieją. Zadanie dla obu grup było jednakowe – odwzorowanie pokazywanego rysunku. Obie grupy natomiast w sposób istotny różniły się jakością odwzorowań. Badając odwzorowania przedstawionych rysunków i specyfikę błędów (pacjent może je widzieć, ale nie potrafi ich poprawić) bada się szereg funkcji zależących od sprawnego działania poszczególnych obszarów mózgu.
Funkcje te to: zdolność widzenia i rozpoznawania (przypominania) wzoru, rozumienie związków między elementami wzoru i zdolność odtworzenia tych związków, zdolności grafomotoryczne (koordynacja wzrokowo-ruchowa potrzebna do pisania) oraz integracja wszystkich wymienionych funkcji. Duża ilość błędów specyficznego rodzaju świadczy o zaburzeniu w funkcjonowaniu mózgu (zwłaszcza o dużych uszkodzeniach, diagnozowanych również dzięki badań lekarskich).
Nieco inne funkcje ważne dla diagnozy neuropsychologicznej bada dość często stosowany Test Kraepelina (zwany czasem testem męczliwości Kraepelina).

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Dzięki badaniu można orzec, czy istnieją podstawy, by przypuszczać, iż u danej osoby występuje uszkodzenie tkanki mózgowej. Badanie testem diagnozy neuropsychologicznej jest w takich wypadkach jednym z badań poprzedzających postawienie diagnozy (przeprowadzane są badania lekarskie i psychologiczne).
Duża ilość błędów w danym teście, czyli wykonanie go poniżej pewnego ustalonego poziomu nie oznacza, iż badany ma uszkodzoną tkankę mózgową. Taki wynik oznacza jedynie, iż takie uszkodzenie może występować. Nie wolno go wykluczać w dalszym postępowaniu z pacjentem i należy wykonać specjalistyczne badania medyczne. o ile badania nie wykażą zmian, a wynik testu jest wykonany z dużą ilością błędów, możliwe jest występowanie tzw. mikrouszkodzenia mózgu.
Jest to jedno ze standardowych badań przeprowadzanych na osobach dorosłych i dzieciach w celu prześledzenia ewentualnego podłoża organicznego występujących u badanego dysfunkcji psychicznych. Wyniki testów pozwalają wyłonić z grupy badanych te osoby, u których podłożem problemów są dysfunkcje organiczne i rozróżnić te osoby od tych, u których występują te same problemy z powodów psychologicznych (np. problemów emocjonalnych). Odróżnienie takie jest konieczne dla wybrania odpowiedniego sposobu dalszego postępowania z badanym (np. zaproponowania stosownej psychoterapii).
Badania dzieci w przedziale wieku 5-8 lat wykonuje się tylko testem Bender-Koppitz, powyżej 8 lat także innymi testami.
Wspomniany wyżej Test Kraepelina służy do badania tempa pracy, wahań koncentracji uwagi i wpływu znużenia na wydajność pracy. Stosowany jest m.in. w celach diagnozy różnicowej dotyczącej obniżenia sprawności umysłowej pochodzenia organicznego, bądź czynnościowego. Aby informacje uzyskane w wyniku badania uznać za w pełni wiarygodne, należy badanie powtórzyć i użyć najlepiej kilku testów diagnozy neuropsychologicznej. Badanie testami diagnozy neuropsychologicznej ma wiele zalet w diagnozowaniu trudności w nauce, zaś jako metoda diagnozowania uszkodzeń mózgu może stanowić etap poprzedzający kosztowne badania wykonywane metodą tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

• Badanie przesiewowe testem Bender-Koppitz wszystkich dzieci z klasy zerowej. Wynik badania jest jednym ze wskaźników tzw. dojrzałości szkolnej.
• Różnicowanie, czy podłoże dysfunkcji psychicznych przejawianych przez pacjenta jest organiczne (związane z uszkodzeniem tkanki mózgowej) czy funkcjonalne (pacjent przejawia dysfunkcje psychiczne, podobne do tych, które występują po uszkodzeniu tkanki mózgowej, ale podłożem tych dysfunkcji są np. problemy emocjonalne pacjenta) i wybranie odpowiedniego dalszego postępowania.
• uszkodzenia tkanki mózgowej (zwłaszcza prawej półkuli). Jest to badanie wstępne, wymagające dalszego postępowania medycznego.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza lub psychologa.
Można poddać się badaniu na własne życzenie

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Nie ma specjalnych zaleceń. Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań.
Badanie wykonuje się: testem Bender-Koppitz dla dzieci w wieku od 5 do 10 lat,, testem Graham-Kendall w wieku od 8 do 64 lat, testem Bentona w wieku od 8 do 60 lat. Test L. Bender (w opracowaniu G. R. Pascala i B. J. Suttell) dla dorosłych (górna granica wieku podobnie jak wyżej). Testów nie stosuje się u osób z przewlekłą psychozą (przeżywana przez pacjenta choroba zniekształca wynik), agrafią (niemożliwością pisania) i niewidomych.

OPIS BADANIA

Badany otrzymuje ołówek i papier. Psycholog informuje, iż pokaże kartki, na których narysowane są proste figury geometryczne. Poszczególne testy różnią się materiałem testowym (rysunkami), sposobem badania i zakresem wieku osób badanych.

Test Bender-Koppitz

Badanemu pokazuje się 9 kartek. Badany proszony jest o skopiowanie każdego z tych rysunków tak dobrze, jak potrafi (przykład: Ryc.15-1). Badany może pracować w taki sposób, jaki mu odpowiada. Jest także informowany, iż nie jest to test zdolności artystycznych, ważne jest jedynie dokładne odwzorowanie rysunku. Badany może pracować w takim tempie, w jakim chce.

Test Graham-Kendall

Badanemu pokazuje się 15 kartek. Badany przygląda się każdemu rysunkowi przez kilka sekund, a następnie rysuje z pamięci.

Test Bentona

Badanemu pokazuje się 10 kartek. Istnieją różne wersje sposobu badania tym testem: badany rysuje z pamięci po oglądaniu kartki przez 5 do 10 sekund, lub odwzorowuje rysunek mając go przed sobą, lub też ogląda rysunek przez 10 sekund i przystępuje do rysowania wzoru po 15 sekundach przerwy.

Test L. Bender (test postaciowania) – w wersji dla dorosłych

Składa się on podobnie jak w wersji dziecięcej z 9 tablic. Przedstawia pojedyncze figury geometryczne, bądź układy elementów typu kropki, kółka – czarne na białym tle. Podobnie jak w wersji dziecięcej, ważne jest jedynie dokładne odwzorowanie rysunku.

Test Kraepelina

Badanie to polega na dodawaniu cyfr (wydrukowanych w kolumnach jedna pod drugą) i na zapisywaniu wyniku sumy. Ocena dotyczy – ogólnej liczby wykonanych działań, średniej liczby działań na minutę, rozpiętości wyników w różnych fazach badania, odsetek błędów itp. Badanie trwa zwykle 30 minut.

Przy badaniu testami rysunkowymi psycholog wykonujący badanie zaznacza na każdym rysunku pacjenta numer, określający którego obrazka jest to kopia. Po badaniu następuje interpretacja wyniku, polegająca na ocenie błędów, zgodnie ze specjalnym arkuszem opisującym rodzaje błędów. Badanie testami diagnozy neuropsychologicznej jest krótkotrwałe, tanie i może być przeprowadzane na kilku osobach równocześnie. Często przeprowadza się badanie całą grupą testów (np. trzema testami).

Wynik badania jest zawsze przygotowywany pisemnie; pacjent jest na ogół informowany ustnie o rezultatach badania; wynik zostaje dołączony do karty pacjenta.

Badanie każdym z testów trwa od 10 do 30 minut

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Nie ma specjalnych zaleceń.

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Nie ma specjalnych zaleceń.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Brak powikłań.

Opracowano na podstawie:
mgr psych. Aleksandra Łuszczyńska-Cieślak,
mgr psych. Roman Cieślak
Test Diagnozy Neuropsychologicznej
„Encyklopedia Badań Medycznych”
Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996