Wprowadzenie
Definiując świadomość, według słownika języka polskiego, jest ona charakterystyczną dla człowieka zdolnością oceniania siebie, otoczenia, a także poznawania, jest to między innymi stan przytomności. „Logopedia jest nauką o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowań językowych. Opisuje i ocenia kompetencję poznawczą, językową i komunikacyjną, ocenia sprawność w realizowaniu tych kompetencji oraz objaśnia biologiczne przyczyny warunkujące ich stan. Śledzi zatem udział języka w kształtowaniu umysłu jednostek (w ich zróżnicowanej kondycji biologicznej) i w budowaniu interakcji. Ponieważ jest nauką stosowaną, to buduje także strategie postępowania zmieniające niepożądane stany języka i możliwości zachowań językowych”[1]. Profesor Jastrzębowska definiuje logopedię jako samodzielną dyscyplinę naukową z pogranicza językoznawstwa, psychologii, pedagogiki i medycyny. Pozostając w obszarze komunikacji werbalnej, wyjaśnijmy pojęcie zjawiska wieloaspektowego, związanego z pracą wielu struktur mózgowych – mowy. Mowa, jak twierdzi L. Kaczmarek, jest „aktem w porozumiewaniu się”[2]. S. Grabias natomiast mowę definiuje jako „zespół czynności, jakie przy udziale języka wykonuje człowiek, poznając rzeczywistość i przekazując jej interpretację innym uczestnikom życia społecznego”[3].
Celem niniejszej pracy jest poddanie analizie świadomości rodziców w zakresie przyswajania umiejętności językowych dzieci do lat 3. Szczegółowy zakres badań przedstawiają omówione pytania i odpowiedzi zawarte w anonimowej ankiecie. Aspekty metodologiczne wraz z wynikami zostały omówione poniżej.
Rola OUN w procesie komunikacji werbalnej
Opanowanie umiejętności mowy jest związane z pracą ośrodkowego układu nerwowego, w celu adekwatnego zrozumienia tematu, omówię niektóre struktury mózgu związane z przetwarzaniem, rozumieniem, ekspresją mowy.
W 1909 roku Korbinian Brodmann opracował mapę mózgowych obszarów korowych, wyróżnił między innymi ośrodek ruchowy mowy – Ośrodek Broki (pole 44) i ośrodek czuciowy mowy – Ośrodek Wernickego (pole 22). Ośrodek Broki odpowiada za czynność nadawania mowy, ruchy aparatu orofacjalnego, znajduje się w tylnej, dolnej części płata czołowego. Natomiast ośrodek Wernickego odpowiada za rozumienie i percepcję, mieści się w górnej części zakrętu skroniowego. Oba ośrodki połączone są ze sobą tak zwanym pęczkiem łukowatym, który scala ekspresję i percepcję dzięki włóknom nerwowym[4]. Poniżej prezentuję rycinę:
Okresy rozwojowe umiejętności językowych
Warunkiem opanowania umiejętności językowych są oczywiście uwarunkowania biologiczne, ale także kontakt dziecka z otoczeniem mówiącym. Już w okresie płodowym kształtują się prawidłowo narządy artykulacyjne takie jak: język, zęby, uszy, krtań etc. – nazywamy to etapem przygotowawczym. Zawiązki języka kształtują się już od 4 tygodnia ciąży, natomiast w 8 jest już wykształcony[6]. Co interesujące – ruchy języka, na przykład: lizanie, połykanie (np. wód płodowych), ssanie, miseczkowanie (układanie języka w tzw. miseczkę, co ułatwia późniejsze ssanie np. piersi), wykonywane w życiu płodowym mają znaczenie dla późniejszej pracy narządów artykulacyjnych. Rozumienie mowy rozpoczyna się w okresie prenatalnym, dokładniej w trzecim trymestrze ciąży, kiedy to płód uwrażliwia się na głos matki, intonację i dźwięki mowy[7]. Następnym etapem rozwoju mowy jest tzw. okres melodii, przypada na 0-1 r.ż., krzyk tudzież płacz są pierwszymi sygnałami komunikacyjnymi, które wykorzystuje dziecko (np. po przyjściu na świat). Noworodek odróżnia język matki od innych języków, jednak zależy to od wrażliwości dziecka na sygnały związane z akcentem, intonacją oraz rytmem, tempem mowy. Między 2 – 3 miesiącem życia dziecko zaczyna produkować przypadkowe dźwięki, o różnym miejscu artykulacji, w związku z leżącą pozycją malucha, często są to dźwięki tylnojęzykowe – nazywamy to głużeniem (dzieci niesłyszące od urodzenia także głużą). Gaworzenie zaś przypada na okres pomiędzy 5, a 6 miesiącem życia (obserwowalne wyłącznie u dzieci słyszących, albowiem przebiega pod kontrolą słuchową). „Niemowlę tworzy i powtarza sylaby otwarte (tzn. kończące się samogłoską) np. pa, ma, ba, składające się z głosek najłatwiejszych artykulacyjnie, tj. spółgłosek wargowych m, p, b (występujących w wielu językach świata), później też d, t, samogłoski – najpierw a, e, czasem i. Te głoski, które w języku dzieci pojawiają się najwcześniej, najrzadziej są też zaburzane (np. a, p, m)”[8]. Co istotne, to właśnie ten czas przypada jako najlepszy do pożegnania smoczka. Fizjologiczny odruch ssania wygasa do 6 miesiąca życia, toteż moment rozszerzania diety może być doskonałą przestrzenią na odsmoczkowanie. W środowisku logopedycznym, uważa się, iż smoczek stosowany do 18 m.ż. nie wpłynie negatywnie na rozwój i funkcjonowanie dziecka w obrębie twarzy. Analizując dalej okresy rozwojowe, omówić należy okres wyrazu przypadający na 1-2 r.ż., który cechują w tym czasie rzeczowniki (podstawowe nazwy osób: mama, tata, baba, tudzież części ciała: np. ucho, oko, nazwy zwierząt) oraz wyrazy dźwiękonaśladowcze (muuu, beee, bam!) oraz czasowniki (opisujące wykonywaną czynność lub określające żądanie)[9]. Pod koniec 2 r.ż. dziecko powinno wypowiadać już samogłoski oraz więcej spółgłosek, a słownik bierny zawierać powinien natomiast od 50 do 200-300 słów. Między 2-3 r.ż. przypada okres zdania, pierwotnie składa się z dwóch słów, np. „mama daj” i stopniowo staje się dłuższe. Pod koniec okresu zdania słownik czynny dzieci mieści od 500 do 1000 słów[10]. Etap ten obejmuje znacząco dłuższy okres w rozwoju dziecka. Ostatnim okresem jest okres swoistej mowy dziecięcej i trwa od 3 roku życia, aż do 6, zatem do gotowości szkolnej. W wieku 3 lat mały człowiek przyswaja od około 8-10 słów dziennie[11]. Obserwujemy także pojawienie się artykulacji spółgłosek, tzw. głosek syczących, tj. S, Z, C, DZ, jednak możliwe jest ich zmiękczenie, w celu zamiany na łatwiejsze: Ś, Ź, Ć, DŹ – co jest naturalne w tym wieku. Spółgłoski szumiące: sz, rz (ż), cz, dż również substytuowane są na łatwiejsze, czyli s, z, c, dz albo ś, ź, ć, dź. W środowisku logopedycznym, uważa się, iż dziecko do 5 r.ż. powinno realizować prawidłowo głoski szumiące, a skończywszy 6 r.ż. powinno wymawiać poprawnie wszystkie głoski języka polskiego. Słownik czynny dziecka 5-letniego to około 2000 słów, a 6-letniego 3000–4500.
[1] Grabias S., Logopedia – nauka o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowaniach językowych, Lublin 2010, s. 1 [2] Kaczmarek L., Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin, s. 22, 1988 [3] Grabias L., Mowa i jej zaburzenia. Typologie zaburzeń słuchu, głosu i komunikacji językowej, Tom X, s. 10, 1997 [4] Dąmbska M., Układ nerwowy jako morfologiczne podłoże funkcji mowy i jej zaburzeń, Białystok, s. 11, 1998 [5] https://is.umk.pl/~duch/Wyklady/KogP/05-zmysly.htm, na dzień 18.02.2025 r. [6] Ronin-Walknowska E., Język – narząd niezastąpiony, Szczecin 2011 [7] Kamińska B., Siebert B., Podstawy rozwoju mowy u dzieci, Uniwersytet Gdańsk 2012, s. 239 [8] Tamże [9] Tamże [10] Dołęga Z., Promowanie rozwoju mowy w okresie dzieciństwa – schematy rozwoju, diagnozowanie, profilaktyka, Katowice 2003 [11] Kielar-Turska M., Rozwój sprawności językowych i komunikacyjnych. W: Czaplewska E., Milewski S. (red.). Diagnoza logopedyczna, Sopot 2012; 15–63Pobierz cały tekst
Autor: Marta Kuligowska – Czytelniczka Portalu
Post Świadomość rodziców w zakresie przyswajania umiejętności językowych dzieci do lat 3 pojawił się poraz pierwszy w Pedagogika Specjalna - portal dla nauczycieli.
