Nawrót w chorobie uzależnienia to złożony proces, który przebiega w etapach. U osób z ADHD te etapy mogą być bardziej intensywne z powodu trudności w regulacji emocji, impulsywności i większej podatności na stres. Poniżej opisujemy, jak wygląda proces nawrotu, wraz z strategiami zapobiegania dostosowanymi do osób z ADHD.
Proces nawrotu: Etapy i objawy
Faza emocjonalna
Kluczowe objawy: Frustracja, stres, dyskomfort emocjonalny i trudności w radzeniu sobie z emocjami.
Specyfika ADHD: Zwiększona impulsywność, trudności w rozpoznawaniu wyzwalaczy emocjonalnych, skłonność do zaniedbywania codziennych nawyków.
Dowody naukowe: Badania Wilensa i Spencera (2010) pokazują, iż osoby z ADHD mają trudności w rozpoznawaniu wczesnych sygnałów stresu, co prowadzi do szybszej eskalacji w kierunku nawrotu.
Faza psychiczna
Kluczowe objawy: Myśli o powrocie do uzależnienia, racjonalizowanie użycia, fantazje o „pozytywnych” skutkach nałogu.
Specyfika ADHD: Problemy z tłumieniem natrętnych myśli, silna koncentracja na natychmiastowej gratyfikacji.
Dowody naukowe: Mitchell et al. (2013) wskazali, iż osoby z ADHD częściej doświadczają intensywnych i trwałych pragnień, co utrudnia im opieranie się pokusom.
Faza planowania
Kluczowe objawy: Świadome planowanie nawrotu, szukanie okazji sprzyjających nałogowi, tworzenie usprawiedliwień.
Specyfika ADHD: Impulsywność powoduje szybsze podejmowanie decyzji, a brak umiejętności przewidywania długoterminowych konsekwencji utrudnia zatrzymanie procesu.
Dowody naukowe: Knouse i Safren (2010) sugerują, iż ADHD utrudnia ocenę ryzyka, co zwiększa skłonność do podejmowania ryzykownych działań.
Faza nawrotu fizycznego
Kluczowe objawy: Powrót do zachowań uzależnieniowych, utrata kontroli, poczucie winy i wstydu.
Specyfika ADHD: Zaburzenia regulacji emocjonalnej nasilają poczucie porażki, zwiększając ryzyko powtarzających się nawrotów.
Dowody naukowe: Levin et al. (2012) wskazali, iż impulsywność charakterystyczna dla ADHD przyspiesza przejście od pragnienia do działania.
Jak zapobiegać nawrotowi: Strategie dla osób z ADHD
Zapobieganie nawrotowi wymaga specjalnych strategii dostosowanych do osób z ADHD, koncentrujących się na rutynie, regulacji emocji i stałym wsparciu.
1. Świadomość i monitorowanie
Dlaczego to ważne: Wczesne rozpoznanie objawów stresu lub dyskomfortu emocjonalnego pozwala na szybką interwencję.
Jak to wdrożyć: Prowadzenie dziennika nastroju lub korzystanie z aplikacji monitorujących stres i wyzwalacze.
Dowody naukowe: Wilens i Spencer (2010) podkreślają, iż samoobserwacja zmniejsza ryzyko przytłoczenia emocjonalnego u osób z ADHD.
2. Wsparcie społeczne
Dlaczego to ważne: Regularne wsparcie społeczne ogranicza poczucie izolacji i zwiększa odpowiedzialność.
Jak to wdrożyć: Uczestnictwo w grupach wsparcia dla osób z ADHD lub uzależnieniem oraz regularny kontakt z terapeutą.
Dowody naukowe: Kollins et al. (2008) wykazali, iż silna sieć wsparcia zmniejsza częstotliwość nawrotów w populacji ADHD.
3. Techniki zarządzania stresem
Dlaczego to ważne: Stres nasila impulsywność i pragnienia, co zwiększa ryzyko nawrotu.
Jak to wdrożyć: Krótkie, intensywne ćwiczenia mindfulness, techniki oddechowe lub progresywna relaksacja mięśni.
Dowody naukowe: Mitchell et al. (2013) udowodnili, iż mindfulness pomaga zmniejszyć stres i poprawia koncentrację u osób z ADHD.
4. Tworzenie rutyny
Dlaczego to ważne: Struktura dnia zmniejsza chaos i stabilizuje codzienne funkcjonowanie.
Jak to wdrożyć: Opracowanie planu dnia, używanie przypomnień i tworzenie list zadań.
Dowody naukowe: Knouse i Safren (2010) zauważyli, iż przewidywalne rutyny redukują impulsywność i stres u osób z ADHD.
5. Aktywność fizyczna
Dlaczego to ważne: Ćwiczenia fizyczne stabilizują nastrój, redukują nadmierną energię i poprawiają koncentrację.
Jak to wdrożyć: Codzienne ćwiczenia, takie jak spacer, joga czy trening aerobowy.
Dowody naukowe: Pontifex et al. (2013) wykazali, iż aktywność fizyczna poprawia samoregulację u osób z ADHD.
6. Farmakoterapia i psychoterapia
Dlaczego to ważne: Leczenie farmakologiczne stabilizuje objawy ADHD, a terapia pomaga radzić sobie z emocjami.
Jak to wdrożyć: Konsultacja z lekarzem w sprawie leków oraz udział w terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) lub dialektyczno-behawioralnej (DBT).
Dowody naukowe: Levin et al. (2012) wskazują, iż leki stosowane w ADHD, takie jak metylfenidat, mogą zmniejszać ryzyko nawrotu poprzez poprawę kontroli impulsów.
Schemat procesu nawrotu
Poniżej znajduje się graficzne przedstawienie procesu nawrotu, uwzględniające etapy emocjonalne, psychiczne, planowania oraz fizycznego nawrotu. Wykres ilustruje, jak ADHD wpływa na przechodzenie między tymi etapami.
Powyższa grafika przedstawia proces nawrotu w uzależnieniu u osób z ADHD. Pokazuje kolejne etapy: fazę emocjonalną, fazę psychiczną, fazę planowania oraz nawrót fizyczny, wraz z charakterystycznymi objawami dla każdej z nich. Intensywność etapów rośnie wraz z postępem procesu, a kolory odzwierciedlają narastającą trudność w radzeniu sobie z nawrotem.
Podsumowanie
Nawrót to jedno z największych wyzwań w leczeniu uzależnień, szczególnie u osób z ADHD. Rozumienie unikalnych trudności związanych z dysregulacją emocji, impulsywnością i wrażliwością na stres pozwala opracować skuteczne strategie prewencyjne. Połączenie monitorowania emocji, rutyny, wsparcia terapeutycznego i aktywności fizycznej zwiększa szanse na długoterminowe utrzymanie trzeźwości.
Źródła
Levin, F. R., et al. (2012). Methylphenidate treatment for cocaine dependence in patients with adult ADHD. Journal of Addiction Medicine, 6(3), 207–215.
Wilens, T. E., & Spencer, T. J. (2010). Understanding attention-deficit/hyperactivity disorder and substance abuse. Journal of Substance Abuse Treatment, 39(2), 93–103.
Mitchell, J. T., et al. (2013). Mindfulness-based approaches to ADHD treatment. Journal of Attention Disorders, 17(5), 394–404.
Knouse, L. E., & Safren, S. A. (2010). Current status of cognitive behavioral therapy for adult ADHD. Psychiatric Clinics of North America, 33(3), 497–509.
mgr Aleksandra Kaczmarek
