Od maja 2024 roku w polskich aptekach trwa pilotażowy program dotyczący antykoncepcji awaryjnej. Umożliwia on kobietom zakup tabletki „dzień po” po otrzymaniu recepty farmaceutycznej, która poprzedzona jest konsultacją z farmaceutą. Usługa taka dostępna jest w aptekach, które zawarły z Narodowym Funduszem Zdrowia odpowiednią umowę. Na 16 stycznia 2025 roku takich aptek w całym kraju było 1338.
Wprowadzenie programu od samego początku budziło kontrowersje. Ministerstwo zdrowia przygotowało pilotaż w odpowiedzi na prezydenckie weto ustawy, która wprowadzała możliwość sprzedaży antykoncepcji awaryjnej bez recepty. Ułatwienie dostępu do tabletki „dzień po” było jednym z postulatów wyborczych obecnego rządu. Gdy Prezydent zablokował ustawową możliwość jej sprzedaży bez recepty, resort zdrowia stworzył pilotażowy program w zakresie usług farmaceuty dotyczących zdrowia reprodukcyjnego.
Rozporządzenie weszło w życie w maju 2024 r. Na jego podstawie apteki podpisują umowy z NFZ, na przeprowadzanie wywiadów z pacjentkami, które zgłaszają się z potrzebą skorzystania z antykoncepcji awaryjnej. Apteki takie są specjalnie oznaczone, w postacie naklejki informującej o udziale apteki w pilotażu. Dodatkowo dostępna jest też mapa i lista aptek świadczących taką usługę na stronie pacjent.gov.pl.
- Czytaj również: Jest już mapa aptek w programie antykoncepcji awaryjnej!
Na podstawie wywiadu przeprowadzanego z pacjentką, farmaceuta może wystawić receptę, która umożliwia kobiecie zakup tabletki „dzień po”. Usługa jest bezpłatna dla korzystających z niej kobiet. Muszą one jednak zapłacić za zakup antykoncepcji awaryjnej. Apteka za każdy tego typu wywiad otrzymuje od NFZ 50 zł. Co istotne – apteka otrzymuje wynagrodzenie nawet, jeżeli wywiad z pacjentką nie zakończy się wystawieniem recepty na tabletkę „dzień po”.
Wprowadzenie pilotażu do aptek od samego początku mocno wspierał samorząd zawodu farmaceuty. Jego przedstawiciele przede wszystkim widzieli w nim kolejny sposób, na zwiększenie roki farmaceutów w systemie ochrony zdrowia. Miał to być też kolejny krok we wprowadzaniu do aptek świadczeń zdrowotnych.
Średnio 2 wywiady miesięcznie…
Postanowiliśmy zapytać Narodowy Fundusz Zdrowia ile wywiadów farmaceuci przeprowadzili w 2024 roku w ramach pilotażu i ile zarobiły na tym apteki. Z danych udostępnionych nam przez NFZ wynika, iż farmaceuci z aptek biorących udział w pilotażu przeprowadzają średnio… dwa wywiady miesięcznie. W grudniu na 1338 aptek przeprowadzono 2721 wywiadów dotyczących zastosowania antykoncepcji awaryjnej.
Dane: NFZ | Opracowanie graficzne: MGR.FARMCo interesujące około w minionych miesiącach zdarzało się, iż choćby 15% wywiadów przeprowadzanych przez farmaceutów nie zakończyło się wystawieniem recepty farmaceutycznej. Odsetek ten co prawda systematycznie spada i w grudniu wyniósł 9%. W praktyce oznacza to jednak, iż choćby co dziesiąta pacjentka zgłaszająca się do apteki po tabletkę „dzień po” ostatecznie jej nie kupiła. Dlaczego?
Dane: NFZ | Opracowanie graficzne: MGR.FARMNajczęstszą przyczyną jest po prostu brak podstaw do zastosowania antykoncepcji awaryjnej. Farmaceuta w trakcie wywiadu z pacjentką może ocenić, iż nie występuje ryzyko nieplanowanej ciąży, od niezabezpieczonego stosunku minęło zbyt dużo czasu lub gdy z wywiadu wynika, iż pacjentka może być już w ciąży.
– Istotnym elementem konsultacji jest również ocena bezpieczeństwa. Warto przypomnieć, iż jedynym bezwzględnym przeciwwskazaniem do zastosowania tabletki awaryjnej jest nadwrażliwość na substancję czynną lub pomocniczą leku. jeżeli jednak kobieta wielokrotnie zgłasza się po antykoncepcję awaryjną w krótkim czasie, farmaceuta może zasugerować konsultację lekarską w celu dobrania skuteczniejszych metod zapobiegania ciąży. Podobna decyzja może zostać podjęta w przypadku pacjentek z ciężką chorobą wątroby, astmą wymagającą leczenia doustnymi sterydami czy stosujących leki wchodzące w istotne klinicznie interakcje z „tabletką po” – komentuje mgr farm. Olga Sierpniowska, ekspert kampanii Poranek PO, członek Zespołu ds. Standaryzacji Opieki Farmaceutycznej Naczelnej Izby Aptekarskiej.
Koszt 30-krotnie niższy niż zakładano…
Narodowy Fundusz Zdrowia udostępnił naszej redakcji też kwoty pieniędzy, które wypłacił aptekom w 2024 roku za przeprowadzone wywiady w ramach pilotażu. Zestawienie obejmuje okres od maja do listopada. Wynika z niego, iż łączny koszt pilotażu w tym okresie wyniósł nieco ponad 517 000 zł. To znacznie niej niż zakładało ministerstwo zdrowia w Ocenie Skutków Regulacji rozporządzenia w sprawie pilotażu.
Przypomnijmy iż resort wyliczając koszt pilotażu wziął pod uwagę liczbę recept wystawianych w ostatnich latach na tabletkę „dzień po”. Statystyki te wskazywały na roczny popyt w granicach 250 – 300 tysięcy recept. Na tej podstawie wyliczono, iż koszt wywiadów udzielanych przez farmaceutów wyniesie rocznie od 12,5 do 15 mln zł rocznie.
Dane: NFZ | Opracowanie graficzne: MGR.FARM– Dlatego też, z ostrożności założono koszty na poziomie 20 mln rocznie (z wyjątkiem roku zerowego, w którym z oczywistego względu, tj. z powodu wejścia przepisów w trakcie trwania roku), koszty będą mniejsze – można było przeczytać w OSR.
Dane: NFZ | Opracowanie graficzne: MGR.FARMRzeczywistość okazała się jednak totalnie różna od wyliczeń resortu zdrowia. Na podstawę danych przedstawionych przez NFZ można śmiało założyć, iż w „roku zerowym” koszt pilotażu nie przekroczył 600 tysięcy złotych. To ponad 30-krotnie mniej niż zakładano.
Tabletka „dzień po” i bez pilotażu…
Jak pokazują dane zainteresowanie pilotażem antykoncepcji awaryjnej w aptekach nie sprostało przewidywaniom i oczekiwaniom ministerstwa zdrowia. Do udziału w nim dołączyło tylko 1338 aptek. W niemal takiej samej liczbie aptek wykonywane są aktualnie szczepienia ochronne. Dla porównania w tej chwili w Polsce działa niecałe 11 300 aptek, czyli w programie bierze udział co dziesiąta.
Małe zainteresowanie pacjentek skorzystaniem z tej usługi w aptece, może też wynikać z dostępności innych sposobów na zdobycie tabletki „dzień po”. Receptę na antykoncepcję awaryjną można bez problemu uzyskać w powszechnie dostępnych „receptomatach”. Poza tym również w aptekach, które nie biorą udziału w pilotażu, farmaceuci mogą wystawić receptę na tego typu preparat. Potwierdziło do samo ministerstwo zdrowia odpowiadając w lipcu 2024 roku na interpelację posłanki Marceliny Zawiszy. Wiceminister Marek Kos stwierdził wówczas, iż zagrożenie niechcianą ciążą niewątpliwie stanowi subkategorię pojęcia „zagrożenie zdrowia”. A to właśnie zagrożenie zdrowia jest jedną z przesłanek do wystawienia recepty farmaceutycznej.
– W związku z powyższym obowiązujące przepisy prawa nie stoją w ocenie Ministra Zdrowia na przeszkodzie możliwości wystawienia przez farmaceutę w aptece ogólnodostępnej recepty farmaceutycznej na środek antykoncepcji awaryjnej – wskazywał Marek Kos.
- Czytaj również: Każdy farmaceuta może wystawić receptę na antykoncepcję awaryjną
Dla wszystkich farmaceutów w Polsce był to komunikat, iż choćby jeżeli ich apteki nie uczestniczą w pilotażu, to mogą oni wystawiać recepty farmaceutyczne na tabletkę „dzień po” – bez konieczności zawierania umowy z NFZ i sprawozdawania każdej rozmowy z pacjentką na ten temat do Funduszu.
Co dalej?
Zgodnie z rozporządzeniem, które reguluje przebieg pilotażu, ma on potrwać do 30 czerwca 2026 roku. Jednak do 31 lipca 2025 r. potrwa ewaluacja jego wdrożenia w pierwszym roku funkcjonowania. Co ciekawe, resort zdrowia zastrzegł sobie możliwość podjęcia „alternatywnych w stosunku do projektowanego rozporządzenia środków umożliwiających osiągnięcie zamierzonego celu”. Chodzi oczywiście o doprowadzenie do sprzedaży tabletki „dzień po” bez recepty. Próba takiej zmiany, została w ubiegłym roku zablokowana przez Prezydenta Andrzeja Dudę.
Za kilka tygodni odbędą się wybory prezydenckie i to od ich wyniku będzie zależało, czy resort zdrowia podejmie kolejną próbę wprowadzenia do sprzedaży antykoncepcji awaryjnej bez recepty. jeżeli to się uda, program umożliwiający dostęp do antykoncepcji awaryjnej w aptekach straci jakikolwiek sens.
©MGR.FARM
