Origanum vulgare, czyli lebiodka pospolita, jest popularną przyprawą w naszej kuchni. Jednocześnie ziele oregano oraz olejek z oregano poprzez swoje adekwatności prozdrowotne są także cenionymi surowcami zielarskimi. Wpływają między innymi na poprawę stanu górnych dróg oddechowych oraz działają pozytywnie na trawienie i przyswajanie pokarmów.
Oregano – obszar występowania
Lebiodka pospolita należy do rodziny wargowych (Labiatae). Jest rośliną szeroko występującą na świecie. Znajdziemy ją na Wyspach Brytyjskich, w całej Europie i w Azji Środkowej.
W Polsce dziko rosnącą lebiodkę pospolitą możemy znaleźć przede wszystkim w słonecznym i suchym miejscu. Roślina lubi dostęp do światła i ciepła, dlatego częściej możemy spotkać ją w krajach takich jak np. Grecja. Zresztą nazwa „oregano” wywodzi się właśnie z greki i jest to zbitek dwóch słów: oros – góra i ganos – ozdoba.
W niektórych regionach Polski lebiodka ma swoje miejscowe nazwy, takie jak na przykład: macierzyca, macierduszka, duszka, dziki majeranek lub macierzanka wysoka i od dawna jest używana w tradycyjnej medycynie naturalnej.
Oregano – charakterystyka gatunku
Gatunek Origanum vulgare nie jest jednorodny, obejmuje bowiem cztery podgatunki. Surowiec zielarski pozyskuje się głównie z dwóch podgatunków: hirtum i vulgare. Pierwszy, inaczej zwany oregano greckim, jest charakterystyczny dla państw basenu Morza Śródziemnego. Chłodniejsza środkowa i północna Europa zasobniejsza jest w podgatunek vulgare.
Tu mała ciekawostka. Czy możemy być pewni, czym jest oregano stojące na półce z przyprawami w naszej kuchni? Okazuje się, iż niekoniecznie. Nazwy „oregano” używa się bowiem często na świecie w stosunku do przypraw pochodzących z różnych roślin mających podobny smak i zapach. Także sama lebiodka ma bardzo dużą łatwość krzyżowania się z innymi roślinami, przez co często tworzą się „mieszańce”.
Oregano – wygląd rośliny, zasady pozyskiwania i przechowywania surowca
Owłosione, czerwono nabiegłe łodygi oregano dorastają do wysokości od 20 do 80 cm. Liście ziela są jajowate i ułożone naprzeciw siebie. Barwa drobnych kwiatów waha się od białej poprzez różową do liliowo-różowej. Lebiodka pospolita kwitnie od lipca do września, intensywnie pachnie i jest rośliną miododajną.
Surowiec leczniczy, czyli ziele lebiodki (Herba origani) zbiera się w okresie od czerwca do września i suszy w warunkach naturalnych, w cieniu i przewiewie. Można też domowym sposobem zrobić to w suszarce do żywności. Nie powinniśmy przekraczać temperatury suszenia ponad 35°C, a to ze względu na zawartość w roślinie olejku eterycznego. Zapach suszonego oregano przez cały czas jest silny, a jego smak korzenno-gorzki. Wysuszony surowiec przechowujemy w ciemnym i suchym miejscu.
Zastosowanie oregano w medycynie tradycyjnej
Ponieważ oregano w ciepłym klimacie basenu Morza Śródziemnego jest rośliną pospolicie występującą oraz zwracającą uwagę swym intensywnym zapachem, było używane powszechnie jako przyprawa do potraw, jako dodatek do kosmetyków do kąpieli i masaży ciała, do ozdoby i aromatyzowania domu. Doceniano także adekwatności oregano konserwujące żywność.
W Polsce takie stosowanie oregano nie było dawniej popularne, raczej traktowano je jako roślinę pożyteczną ze względu na wiele adekwatności leczniczych.
Właściwości zdrowotne i zastosowanie oregano w różnych dolegliwościach znane i praktykowane było już w starożytnym Egipcie. Opisywane było przez greckich ojców medycyny jak Hipokrates czy Dioskurides oraz filozofów takich jak Arystoteles, a później przez świętą Hildegardę z Bingen czy Paracelsusa.
Ziele stosowano na bóle głowy, bóle zębów, wzdęcia i zatrucia oraz choroby górnych dróg oddechowych. Uważano też, iż leczy hemoroidy. W medycynie tradycyjnej oregano znajdowało również zastosowanie jako środek leczący histerię (stany lękowe) i nadpobudliwość seksualną.
Substancje czynne zawarte w zielu oregano
Ziele oregano jest surowcem olejkowym (około 1,2%). Pozyskiwany z niego olejek jest bogaty w fenole takie jak karwakrol i tymol. W olejku znajdziemy też octan geranylu i seskwiterpeny.
Olejki z oregano mogą wykazywać różnice w stężeniu poszczególnych składników w zależności od szerokości geograficznej, na której będziemy go pozyskiwać, a także odmiany, z której je pozyskano. Wpływ na skład olejku będą mieć także warunki glebowe, klimatyczne i siedliskowe oraz sezon zbiorów.
Inne składniki ziela lebiodki pospolitej to garbniki (ok. 4%). Oregano zawiera także flawonoidy (pochodne luteoliny, diosmetyny i apigeniny), fitosterole, żywice, substancje goryczowe i sole mineralne.
Właściwości zdrowotne oregano
Wpływ oregano na układ pokarmowy
Oregano wpływa na poprawę trawienia, zwiększając wydzielanie śliny, soku żołądkowego i żółci. Zarówno dodawanie go jako przyprawy do potraw, jak i wypicie naparu przed posiłkiem zwiększają wartości odżywcze jedzenia. Prawidłowe trawienie przekłada się bowiem na łatwiejsze przyswajanie składników odżywczych.
Ponadto oregano działa rozkurczowo na mięśnie gładkie dróg żółciowych, ułatwiając przepływ żółci, oraz na mięśnie gładkie jelit, znosząc nadmierne napięcia. Dzięki temu ma również adekwatności wiatropędne.
Obecne w oregano garbniki wiążą szkodliwe produkty przemiany materii, a składniki fenolowe olejku z oregano działają przeciwbiegunkowo i przeciwbakteryjnie.
Ze względu na powyższe adekwatności możemy stosować oregano w takich stanach jak:
● niedoczynność wątroby i dróg żółciowych;
● nieżyt żołądka, dyspepsja, atonia jelit, aerofagia;
● nadmierna fermentacja i wzdęcia.
Działanie oregano na górne drogi oddechowe
Oregano nieznacznie wzmacnia wydzielanie śluzu przez błony śluzowe górnych dróg oddechowych oraz działa rozkurczowo na mięśnie gładkie oskrzeli. Dlatego napar może być pomocny również w nieżytach górnych dróg oddechowych, kaszlu i utrudnionym odkrztuszaniu.
Ponadto lebiodka pospolita wzmaga działanie gruczołów potowych. Działanie napotne pomaga w stanach gorączkowych.
Inne tradycyjne zastosowania oregano
Dzięki obecności flawonoidów oregano wykazuje działanie łagodnie moczopędne oraz rozkurcza mięśnie gładkie moczowodów.
Lebiodka działa także rozkurczowo na mięśnie gładkie macicy, przynosząc ulgę w trakcie krwawień miesięcznych.
Stosowanie zewnętrzne oregano
Zewnętrznie możemy wykorzystać właściwości przeciwbakteryjne oregano, stosując płukanki z naparu na zapalenie gardła i jamy ustnej.
Może też przydać się jako ziele do kąpieli, jeżeli dokucza nam świąd skóry (choć nie zawsze jakiś drobnoustrój jest tego przyczyną). Warto też naparu użyć do obmywania ciała przy trudno gojących się ranach. Być może takie przemywanie zapobiegnie tworzeniu się odleżyn również u chorych leżących.
Olejek eteryczny z oregano i jego adekwatności
Olejek z oregano w formie doustnej stał się ostatnio popularny ze względu na swe adekwatności przeciwdrobnoustrojowe. Polecany jest w popularnych periodykach na SIBO, rozrost Candida, a choćby na ewentualne zakażenia pasożytnicze. Owszem, w różnych badaniach laboratoryjnych wskazuje się na takie jego adekwatności, ale o mocy jego działania na żywy organizm ludzki w tej chwili nie wiemy za wiele. Przyjrzyjmy się zatem, co mówią badania.
Właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze olejku z oregano – badania in vitro
Badania laboratoryjne (in vitro) pokazują wysoką aktywność przeciwdrobnoustrojową olejku z oregano oraz jego ekstraktów wodnych i alkoholowych. Oregano działa na szerokie spektrum bakterii oraz pleśni, między innymi na Escherichia coli, Enterobacter, Bacillus, Listeriamonocytogenes, Staphylococcus aureus, Candida, Fusarium, Aspergillus, Rhizopus i Penicillium. Zauważono też, iż bakterie Gram-dodatnie wykazują większą wrażliwość na działanie składników aktywnych w nim obecnych niż bakterie Gram-ujemne.
Wyniki badań in vitro najłatwiej możemy wykorzystać w działaniu miejscowym, czyli chorobach skóry czy błon śluzowych. Stężenie roztworu, którego użyjemy, może być wzorowane na stężeniach użytych w badaniach, co powinno zapewnić nam sukces terapeutyczny. W ten sposób możemy także spróbować używać oregano jako naturalnego środka konserwującego żywność. Przez ograniczenie wzrostu drobnoustrojów możemy bowiem zahamować psucie się żywności i ilość zdarzających się przez to zatruć pokarmowych.
Z czym innym mierzymy się, próbując zastosować olejek z oregano wewnętrznie w celu pozbycia się mikroorganizmów, które nam szkodzą. Wtedy należy wiedzieć, jaka ilość preparatu będzie potrzebna, żeby osiągnąć zamierzony efekt. Za mało nic nie da, za dużo może spowodować szkody w naszym organizmie. Żeby potwierdzić skuteczność takiej terapii, potrzebujemy badań na ludziach chorych.
W badaniach in vitro stwierdzono, iż największą aktywność przeciwgrzybiczą mają olejki zawierające fenole: tymol, karwakrol, eugenol oraz alkohole, np. terpinen-4-ol. Potwierdziły to próby, w których olejek lebiodkowy (zawierający duże ilości tymolu i karwakrolu) hamował zarówno kiełkowanie, jak i wzrost grzybni Candida albicans.
Właściwości przeciwgrzybicze olejku z oregano potwierdzone na modelu zwierzęcym
Dla pełniejszego obrazu przeprowadzono eksperyment, podając olejek z oregano myszom z układową kandydozą. Myszy nieleczone padły po 10 dniach. Spośród myszy, które otrzymywały 8,6 mg olejku w oliwie na kilogram masy ciała, przez 30 dni przeżyło 80%.
Właściwości przeciwpasożytnicze olejku z oregano – badania in vitro
Olejki eteryczne pełnią w roślinie rolę środka ochronnego przed drapieżnikami oraz środka wabiącego dla zapylaczy. Ich działanie larwobójcze, owadobójcze i przeciwpasożytnicze jest związane z indukowaniem stresu oksydacyjnego u pasożyta, zwiększeniem produkcji tlenku azotu u zakażonego żywiciela oraz zwiększeniem wrażliwości pasożyta na wolne rodniki tlenowe, co skutkuje peroksydacją lipidów w jego błonach komórkowych, a co za tym idzie – jego śmiercią.
W badaniu in vitro naukowcy wykazali, iż olejek z oregano wywołuje zniszczenie (lizę) epimastigot i trypomastigot świdrowców Trypanosoma crusi– wiciowców przenoszonych na zwierzęta i ludzi przez pluskwiaki.
Właściwości przeciwpasożytnicze olejku z oregano w badaniach in vivo
Badanie in vivo na modelu zwierzęcym przeprowadzono na kurczętach zakażonych bakterią Eimeria tenella, wywołującą u kur kokcydiozę, czyli chorobę jelit. Porównywano podawanie diety wraz z olejkiem oregano lub lekiem na tę chorobę – lasalocidem. W badaniu określano przeżywalność, krwawą biegunkę i wydalanie oocyst oraz zmiany takie jak przyrost masy ciała i spożycie paszy. Okazało się, iż olejek z oregano ma adekwatnościantykokcydialne, czyli hamujące rozwój zakażenia, jednak słabsze niż lasalocid.
Dosyć ograniczone ilościowo i jakościowo badanie in vivo badacze wykonali także na ludziach. Do badania zakwalifikowano 14 dorosłych osób, u których w kale wykryto pasożyty jelitowe: pierwotniaka Blastocystis hominis, pełzaka Entamoeba hartmanni i komensalną amebę Endolimax nana. Wywołują one czasem łagodne choroby u ludzi. Badacze podawali pacjentom 600 mg zemulgowanego olejku z oregano przez okres 6 tygodni. W wyniku tej interwencji nie znaleziono w kale Entamoeba hartmanii (4 przypadki), Endolimax nana (1 przypadek) i Blastocistis hominis (8 przypadków). U siedmiu z jedenastu pacjentów zakażonych Blastocystis hominis poprawiły się objawy żołądkowo-jelitowe.
Inne kierunki badań nad olejkiem z oregano
Nowa ścieżka badań nad olejkiem z oregano koncentruje się na adekwatnościachinnych niż przeciwdrobnoustrojowe. Główne składniki tego olejku występujące w różnych proporcjach w zależności od odmiany to karwakrol, tymol, γ-terpinen i p-cymen; obecne są również terpinen-4-ol, linalool, β-myrcen, hydrat trans-sabinenu i β-kariofilen. Te proporcje są ważnym czynnikiem determinującym adekwatności danego olejku.
Właściwości antyoksydacyjne
Widać to na przykładzie badań nad wyizolowanym karwakrolem i tymolem, które wykazywały adekwatności przeciwutleniające. Jednak oba te monoterpenyw wyższych dawkach mogą indukować stres oksydacyjny, ponieważ mogą zwiększać poziom reaktywnych form tlenu i zmniejszać zawartość glutationu w komórkach. Różne badania in vitro na wyizolowanych komórkach wskazują na możliwość antyoksydacyjnego działania olejku z oregano, jednak nie ma badań nad ewentualną bezpieczną dawką na modelu żywym.
Obecnie działanie antyoksydacyjne olejków budzi zainteresowanie branży spożywczej, mogłyby one bowiem zastąpić syntetyczne przeciwutleniacze dodawane do żywności jako środki konserwujące.
Właściwości przeciwzapalne
Innym kierunkiem jest badanie adekwatności przeciwzapalnych olejku z oregano. W badaniach in vitro olejki z różnych gatunków, a więc i o różnym składzie,hamowały mediatory zapalenia. Wyizolowany karwakrol udowodnił swoje działanie przeciwzapalne w badaniu na myszach z obrzękiem łapy nie tylko hamując czynniki prozapalne, ale i poprawiając ilość cytokin przeciwzapalnych. W innym badaniu karwakrol modulował ekspresję genów odpowiedzialnych za zapalenie u myszy oraz łagodził wywołane u szczurów zapalenie wątroby. Inne składniki olejku takie jak p-cymen i β-kariofilen również wykazywały działanie przeciwzapalne.
Wpływ oregano na układ sercowo-naczyniowy
Badając prozdrowotne adekwatności olejku z oregano, badacze zastanawiali się, czy adekwatności antyoksydacyjne i przeciwzapalne nie miałyby dobrego wpływu na choroby układu krążenia. Niektóre ze składników olejku mogą bowiem również obniżać całkowity poziom cholesterolu i trójglicerydów w osoczu. Inne, jak karwakrol, modulując kanały jonowe, wykazują działanie rozszerzające naczynia krwionośne. Jednak w tej chwili nie dysponujemy badaniami in vivo, które mogłyby te adekwatności olejku potwierdzić na żywym organizmie.
Właściwości przeciwnowotworowe
W badaniach in vitro naukowcy zauważyli, iż olejek z oregano wykazuje wiele adekwatności, które mogłyby zahamować nowotwór. Badając różne linie komórkowe raka, zaobserwowano efekt antyproliferacyjny oraz indukowanie apoptozy chorych komórek. Nie bez znaczenia są także powyżej opisywane efekty antyoksydacyjne oraz przeciwzapalne, które mogą odpowiadać za efekt profilaktyczny, czyli niedopuszczanie do powstania zmian chorobowych.
Oczywiście wiele substancji roślinnych (i nie tylko) ma adekwatności przeciwnowotworowe wykazane w badaniach in vitro, jednak należy potwierdzić to in vivo, a następnie w badaniach klinicznych, aby mogły być stosowane efektywnie i przede wszystkim bezpiecznie. Obecnie, poza kilkoma próbami na zwierzętach, nie mamy wystarczających dowodów, iż olejek z oregano zadziała odpowiednio na chorych.
Zastosowanie oregano w weterynarii
Weterynaria także zauważa adekwatności zdrowotne rośliny i wykorzystuje olejek i ziele lebiodki jako przydatny środek w leczeniu zaburzeń trawiennych, wzdęć i nadmiernej fermentacji u zwierząt.
Suszone ziele lub odwar z oregano podaje się zwierzętom zakażonym motylicą wątrobową. Jest także stosowane w nieżytach górnych dróg oddechowych, na dychawicę oskrzelową, pryszczycę czy schorzenia reumatyczne. Także zewnętrznie można zastosować odwar do kąpieli mniejszych zwierząt, jeżeli mają trudno gojące się rany i zmiany skórne.
Jak samodzielnie przyrządzić napar z wykorzystaniem oregano?
Aby wykorzystać adekwatności oregano, możemy przygotowujemy z niego napar. W tym celu bierzemy od 1 do 2 łyżek ziela i zalewamy je dwiema szklankami wrzątku. Parzymy około 15 minut pod przykryciem.
Jeśli użyjemy 1/2 do 2/3 szklanki naparu przed jedzeniem, to pobudzimy trawienie i zadziałamy rozkurczowo na układ pokarmowy. Picie po jedzeniu polecane jest po to, aby napar zadziałał jako środek wiatropędny. Także po jedzeniu wypijamy napar, gdy stosujemy oregano w chorobach układu oddechowego i jako środek wykrztuśny. Napar stosujemy też do płukania jamy ustnej, przemywania skóry i do kąpieli.
Dr Ożarowski podaje przepis na napar, który możemy zastosować w celu zapobieżenia tworzeniu się zmian skórnych, w tym odleżyn. Połączył w nim po dwie garście ziela lebiodki, ziela rdestu ptasiego i ziela mniszka o działaniu przeciwbakteryjnym i gojącym. Zioła powinniśmy zalać 3 l zimnej wody i ogrzać do wrzenia, a następnie gotować łagodnie pod przykryciem 5–10 minut. Po przecedzeniu używamy go do obmywania ciała obłożnie chorych lub do kąpieli.
Podsumowanie
Nawet jeżeli nie udowodniono we współczesnych badaniach dobitnie pewnych adekwatności leczniczych rośliny, to – jak widzimy – warto dodawać oregano chociażby jako przyprawę do potraw, bo choćby w tej formie ujawni się zdrowotny wpływ ziela na nasz układ pokarmowy i oddechowy. Także historia stosowania przetworów z oregano w medycynie tradycyjnej jest nie bez znaczenia.
Bibliografia
1. Mścisz A., Czosnowska E., Oregano – fascynująca przyprawa, ale czy tylko? Możliwe zastosowania, substancje aktywne, adekwatnościterapeutyczne, „Postępy Fitoterapii” 4/2008.
2. Leyva-López N., Gutiérrez-Grijalva E. P., Basilio Heredia J., Vazquez-Olivo G., Essential Oils of Oregano: Biological Activity beyond TheirAntimicrobial Properties, „Molecules: A Journal of Synthetic Chemistryand Natural Product Chemistry” 2017.
3. Coutinho Luna E., Silva Luna I., Scotti L., Monteiro A. F. M., TulliusScotti M., Olímpio de Moura R., Santos Aquino de Araújo R, ChagasMonteiro K. L., Mendoça de Aquino M., Fávaro Ribeiro F., BezerraMendonça F. J., Active Essential Oils and Their Components in Useagainst Neglected Diseases and Arboviruses, „Oxidative Medicine and Cellular Longevity” 2019.
4. Force M., Sparks W. S., Ronzio R. A., Inhibition of enteric parasites by emulsified oil of oregano in vivo, „Phytotherapy Research” 2000.
5. Giannenas I., Florou-Paneri P., Papazahariadou M, Christaki E., BotsoglouN. A., Spais A. B., Effect of dietary supplementation with oregano essential oil on performance of broilers after experimental infection with eimeria tenella, „Animal Nutrition” 2003.
6. Daferera D. J., Ziogas B. N., Polissiou M. G., GC-MS analysis of essentialoils from some Greek aromatic plants and their fungitoxicity on Penicillium digitatum, „Agricultural Food Chemistry” 2000.
7. Santoro G. F., das Graças Cardoso M., Guimarăes L. G., Effect of oregano (Origanum vulgare L.) and thyme Thymus vulgaris L.) essential oils on Trypanosoma cruzi (Protozoa: Kinetoplastida) growth and ultrastructure,„Parasitology Research” 2007.
8. Manohar V., Ingram C., Gray J. et al., Antifungal activities of origanum oilagainst Candida albicans, Molecular and cellular biochemistry 2001.
9. Hać-Szymańczuk E., Lipińska E., Grzegrzółka O., Ocena aktywności przeciwbakteryjnej oregano (Origanum vulgare L.), „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2012.
