Objawy autyzmu u dorosłych – jak rozpoznać spektrum autyzmu?

Autyzm (lub spektrum autyzmu) może być zdiagnozowany od wczesnego dzieciństwa, jednak zdarza się, iż zostaje rozpoznany dopiero w dorosłości. W ostatnich latach diagnozowanie autyzmu u dorosłych staje się coraz częstsze dzięki większej dostępności informacji o autyzmie oraz rosnącej liczbie specjalistów zajmujących się autyzmem u dorosłych

Częste objawy autyzmu u dorosłych to między innymi:

• Trudności z rozumieniem, jak inne osoby się czują i co myślą
• Poczucie niepokoju w sytuacjach społecznych
• Trudności w prowadzeniu rozmowy
• Niechęć do kontaktu wzrokowego
• Niezamierzone bycie nieuprzejmym lub niezainteresowanym innymi osobami
• Nierozumienie sarkazmu i ironii
• Dosłowne rozumienie wypowiedzi, które mają przenośne znaczenie
• Głębokie zaangażowanie w określoną dziedzinę wiedzy lub specyficzną aktywność
• Wykonywanie pewnych czynności za każdym razem w ten sam sposób
• Nadwrażliwość lub niedowrażliwość zmysłów

Objawy autyzmu u dorosłych

Objawy autyzmu, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, koncentrują się wokół dwóch głównych sfer, znanych jako diada autyzmu. Objawy są widoczne w obszarze trudności w interakcjach społecznych i komunikacji oraz w zakresie ograniczonych, powtarzalnych i nieelastycznych wzorców zachowania, aktywności i zainteresowań.

Każda osoba będzie miała objawy w tych dwóch sferach, ale żadna osoba nie wykazuje wszystkich objawów. Spektrum autyzmu jest bardzo zróżnicowane a u każdej osoby zestaw objawów i ich nasilenie są różne.

Jeśli poznałeś jedną osobę z autyzmem, poznałeś jedną osobę z autyzmem

dr Stephen Shore

Interakcje społeczne i komunikacja

Osoby ze spektrum autyzmu często nie wiedzą co powiedzieć i jak się zachować, czują się niezręcznie lub popełniają gafy, nie rozumiejąc dlaczego. Świat relacji społecznych bywa dla nich niezrozumiały, chaotyczny i budzący niepokój. Dla wielu osób budowanie wokół siebie odpowiedniej sieci wsparcia jest sposobem na odczuwanie swobody i komfortu w relacjach z ludźmi.

Objawy autyzmu widoczne u dorosłych w zakresie interakcji społecznych i komunikacji:

• Trudności w prowadzeniu rozmowy
• Poczucie niezręczności w sytuacjach społecznych
• Dyskomfort podczas kontaktu wzrokowego
• Trudności w rozumieniu sarkazmu, ironii
• Brak modulacji głosu podczas mówienia
• Trudności w rozumieniu reguł społecznych np. kiedy wypada zadzwonić, kiedy napisać sms a kiedy powiedzieć coś osobiście
• Trudności w zrozumieniu jak inne osoby się czują i co myślą
• Trudność w interpretowaniu mowy ciała np. wyrazów twarzy i gestów
• Problemy z odczytywaniem emocji innych osób
• Trudności w regulowaniu własnych emocji
• Poczucie lęku w sytuacjach społecznych
• Dosłowne rozumienie komunikatów
• Problemy z kontaktem wzrokowym np. duże poczucie dyskomfortu podczas kontaktu wzrokowego
• Odpowiadanie w sposób zbyt bezpośredni, czasem niegrzeczny, bez intencji bycia niemiłym
• Nierozumienie metafor np. czuję się rozbita, pogoda w kratkę, psu na budę
  Trudności w opowiedzeniu o własnych uczuciach

Brak elastyczności

Silne zainteresowanie wąską dziedziną wiedzy może przybierać różne formy i dla dorosłych ze spektrum autyzmu często stanowi pracę, którą lubią i w której są bardzo dobrzy. Z drugiej strony, brak elastyczności prowadzi do dużego niepokoju – codzienność jest pełna niespodziewanych zmian i trudno jest realizować tę samą rutynę.

Objawy autyzmu u dorosłych w zakresie ograniczonych, powtarzalnych i nieelastycznych wzorców zachowań, aktywności i zainteresowań:

• Wykonywanie tych samych rutyn każdego dnia
• Trudności w adaptacji do nowych sytuacji lub zmian w codziennym harmonogramie
• Zainteresowania ograniczone do kilku specyficznych form aktywności
• Zauważanie drobnych szczegółów lub wzorców, których inni nie dostrzegają
• Bardzo intensywne i specyficzne zainteresowania
• Potrzeba organizowania rzeczy zawsze w ten sam sposób
• Wykonywanie powtarzalnych czynności np. odchrząkiwanie, drapanie, stukanie palcami po stole
• Szczególnie duża lub mała wrażliwość niektórych zmysłów np. nadwrażliwy słuch, wrażliwość na dotyk niektórych faktur, mniejsze odczuwanie smaku lub bólu, duża wrażliwość na światło

Wybitne talenty

Osoby autystyczne bardzo często mają szczególne talenty np. bardzo dobra pamięć, świetną umiejętność koncentracji uwagi, rozwinięte umiejętności planowania przestrzeni, umiejętność analizowania i dostrzegania wzorców. Te cechy mogą przekładać się na wyjątkowe osiągnięcia w dziedzinach takich jak matematyka, inżynieria, sztuka czy informatyka, gdzie precyzja i głęboka analiza są kluczowe.

Inne diagnozy

Zdarza się, iż kiedy osoba kieruje się ze swoimi trudnościami do specjalistów, autyzm jest pomijany a stawiana jest błędna diagnoza. Zdarza się również, iż inna diagnoza jest poprawna, ale równocześnie osoba jest w spektrum autyzm. W takim przypadku uwzględnienie obu diagnoz pomaga dobrać odpowiednie postępowanie, które poprawi sytuację. Doświadczony i wykwalifikowany diagnosta będzie potrafił stwierdzić która z diagnoza jest adekwatna.

Diagnozy, które często współwystępują ze spektrum autyzmu, to:

• Zaburzenia odżywiania
• Depresja
• Zaburzenia lękowe
• ADHD
• Dysleksja
• Dyspraksja

Autyzm u kobiet a u mężczyzn

Kobiety często muszą czekać dłużej na diagnozę lub mogą otrzymywać mylne diagnozy.

Objawy u mężczyzn są bardziej widoczne i bardziej standardowe np. silne zainteresowanie specyficznymi tematami lub aktywnościami, które mogą być postrzegane jako niecodzienne, wyraźne trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji społecznych, stereotypowe ruchy, takie jak machanie rękami czy kołysanie się, trudności w rozumieniu sarkazmu, metafor oraz wyrazów twarzy i mowy ciała.

U kobiet objawy autyzmu mogą być subtelniejsze. Kobiety mają większą skłonność do maskowania trudności społecznych poprzez naśladowanie zachowań innych osób, co może prowadzić do fałszywego wrażenia, iż kobieta dobrze radzi sobie społecznie. Posiadają zainteresowania, które mogą być bardziej akceptowalne społecznie, takie jak czytanie, pisanie lub sztuka, co sprawia, iż są one mniej zauważalne jako symptom autyzmu. Dobre umiejętności werbalne mogą maskować trudności w komunikacji niewerbalnej i zrozumieniu subtelnych sygnałów społecznych. Większa skłonność do lęków i depresji, które mogą współwystępować z autyzmem, często prowadzi do mylnej diagnozy.

Więcej na ten temat: Autyzm u kobiet

Diagnoza u dorosłych coraz częstsza

W ostatnich latach obserwuje się rosnącą liczbę diagnoz autyzmu u dorosłych. Stoi za tym kilka powodów.

Media, literatura i kampanie informacyjne zwiększają wiedzę na temat spektrum autyzmu, co prowadzi do większej liczby osób rozpoznających u siebie lub u swoich bliskich potencjalne objawy. Dzięki temu osoby dorosłe coraz częściej decydują się na konsultacje z specjalistami.

Specjaliści dysponują teraz bardziej zaawansowanymi testami, które są dostosowane do specyfiki objawów u dorosłych. To pozwala na dokładniejszą ocenę i identyfikację autyzmu choćby u osób, które przez wiele lat żyły bez formalnej diagnozy.

Zmieniające się kryteria diagnostyczne, takie jak te wprowadzone w najnowszych wersjach klasyfikacji DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) oraz ICD (International Classification of Diseases), uwzględniają różnorodność objawów autyzmu i ułatwiają diagnozowanie u dorosłych. Kryteria te są teraz bardziej elastyczne i lepiej odzwierciedlają spektrum autyzmu, co umożliwia zidentyfikowanie przypadków, które wcześniej mogły być pominięte.

Coraz częstsze diagnozowanie autyzmu u dorosłych jest pozytywnym trendem, który może prowadzić do poprawy jakości życia wielu osób. Dzięki lepszej świadomości, nowoczesnym narzędziom diagnostycznym i zmieniającym się kryteriom, więcej dorosłych ma szansę na uzyskanie diagnozy i wsparcia, które mogą znacząco wpłynąć na ich codzienne funkcjonowanie i dobrostan.

Mimo rosnącej liczby diagnoz, proces diagnozy u dorosłych przez cały czas wiąże się z wieloma wyzwaniami. Ważne jest, żeby kontaktować się ze specjalistami, którzy są odpowiednio przeszkoleni oraz którzy mają wiedzę i doświadczenie w zakresie autyzmu.

Maskowanie

Maskowanie autyzmu to na przykład:

• patrzenie na brwi osoby z którą rozmawiasz, żeby sprawiać wrażenie bycia w kontakcie wzrokowym,
• odgrywanie zachowania bohaterów serialu lub przyjaciela, który jest lubiany, podczas rozmów z ludźmi,
• nie mówienie o swoich zainteresowaniach, ponieważ byłyby uznane za nietypowe,
• ukrywanie swoich powtarzalnych zachowań np. ugniatanie piłki do ćwiczeń, zamiast powtarzalnego machania rękoma po to, żeby ta powtarzalna aktywność wyglądała na bardziej akceptowalną społecznie.

Maskowanie pomaga uniknąć dyskomfortu lub bycia postrzeganym w niekorzystnym świetle w sytuacjach społecznych. Dzięki niemu osoby autystyczne mogą lepiej radzić sobie w pracy lub podczas sytuacji w których ważne jest wpisanie się w pewne ramy.

Maskowanie bywa przydatne, ale z drugiej strony długoterminowo może prowadzić do pogorszenia zdrowia psychicznego. Osoby autystyczne mówią o uczuciach wyczerpania, dyskomfortu i bycia w niezgodzie z sobą, które towarzyszą maskowaniu swojego autyzmu.

Test na autyzm

Autyzm diagnozowany jest na podstawie obserwacji zachowania. Podobnie jak w przypadku wielu innych diagnoz stawianych przez psychiatrę, nie istnieje pojedynczy test, który mógłby jednoznacznie potwierdzić diagnozę.

Testy psychologiczne, takie jak ADOS-2 (Autism Diagnostic Observation Schedule, 2nd Edition), umożliwiają szczegółową obserwację zachowania, co pomaga w postawieniu trafnej diagnozy. ADOS-2 jest złotym standardem w diagnozie autyzmu.

Kwestionariusz AQ (Autism-Spectrum Quotient), który jest dostępny w języku polskim, nie stanowi diagnozy, ale jest użyteczny we wstępnej ocenie podejrzenia autyzmu. Jest to test przeznaczony dla osób z populacji typowej (bez autyzmu), który pokazuje na ile cechy i zachowania zbliżają się do spektrum autyzmu.

Wysoki wynik w tym teście nie zawsze oznacza, iż jesteś w spektrum autyzmu, ale jeżeli odnajdujesz u siebie wiele objawów autyzmu i jednocześnie masz wysoki wynik w teście AQ, możesz rozważyć konsultację ze specjalistą.

Diagnoza

Poszukiwanie diagnozy w dorosłości jest indywidualną kwestią. Niektóre osoby nie chcą lub uważają, iż nie potrzebują diagnozy, podczas gdy inne uważają, iż uzyskanie diagnozy jest dla nich ważne.

Diagnoza w dorosłości, dla wielu osób, prowadzi do uczucia ulgi i lepszego zrozumienia siebie. Okazuje się, iż bycie w spektrum autyzmu rzuca nowe światło na wiele sytuacji z przeszłości. Pomaga w głębszym zrozumienie sposobu budowania relacji z ludźmi i sposobu postrzegania samego siebie. Pozwala na lepsze zrozumienie źródeł własnych trudności, ale też źródeł własnego unikalnego sposobu myślenia i odczuwania. Diagnoza może być również pomocna dla bliskich i prowadzić do większego zrozumienie w rodzinie lub w związku. Wreszcie, diagnoza otwiera drzwi do poszukiwania odpowiedniego, dopasowanego do potrzeb, wsparcia.

Więcej o procesie diagnozy przeczytasz: tutaj.

Źródła:

• Seltzer, M.M., Krauss, M.W., Shattuck, P.T. et al. (2003). The Symptoms of Autism Spectrum Disorders in Adolescence and Adulthood. Journal of Autism and Developmental Disorders. 33, 565–581. https://doi.org/10.1023/B:JADD.0000005995.02453.0b
• Julia Cook, Laura Hull, Laura Crane, William Mandy. (2021). Camouflaging in autism: A systematic review. Clinical Psychology Review, 89, 2021, 102080. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2021.102080.
• ICD-11

Autor: dr Kinga Ferenc