Jak wygląda układ pokarmowy i czym się zajmuje?
Układ pokarmowy, co raczej oczywiste dla większości z nas, predestynowany jest do przyjmowania, rozdrabniania, trawienia i wydalania pokarmów i napojów, które musimy sobie zapewnić, aby zabezpieczyć potrzeby energetyczne naszego organizmu i dostarczyć mu wodę. Układ pokarmowy zaczyna się od jamy ustnej, w której język, zęby i policzki pełnią rolę mechanicznego rozdrabniacza pokarmu. Następnie, przechodząc obok krtani, przestrzeń ta zmienia się w przełyk, który wstępnie przeżute jedzenie dostarcza do żołądka. Po nim bezpośrednio następuje pierwszy odcinek jelita cienkiego - dwunastnica, która płynnie przechodzi w jelito cienkie, a to z kolei w grube. W swoim końcowym odcinku, po kilku metrach jelit, układ pokarmowy przechodzi w odbytnicę i odbyt.Reklama
Na różnych odcinkach uchodzą do przewodu pokarmowego przewody narządów dodatkowych, odprowadzające różne wydzieliny, i tak wyróżniamy wśród nich: ślinianki, trzustkę, woreczek żółciowy, gruczoły okołoodbytnicze. Wszystkie z tych narządów pełnią sobie tylko adekwatne i bezwzględnie istotne funkcje w procesie trawienia, przesuwania i wydalania pokarmu.
Nasz układ pokarmowy, a przede wszystkim odcinek od jamy ustnej do żołądka i od jelita cienkiego do odbytu skolonizowany jest miliardami bakterii i grzybów, przy czym znaczna większość z nich to pożyteczne i niezbędne nam symbionty, które ułatwiają, a w niektórych przypadkach w ogóle umożliwiają nam zachodzenie procesów pokarmowych.
Jakie niepokojące sygnały może dawać układ pokarmowy?
To, co zwykle niepokoi nas jako posiadaczy przewodów pokarmowych, to różnego rodzaju dysfunkcje i zaburzenia homeostazy w obrębie brzucha. Mogą one dotyczyć zarówno żołądka jak i jelit, a także ich końcowego odcinka - odbytnicy.
Do klasycznych, niepokojących objawów należą:
ból,wzdęcia,poczucie przelewania się w brzuchu,dziwne odgłosy, np. bulgot, odbijanie,nasilona perystaltyka - biegunki i rozwolnienia,utrudniona perystaltyka - zatwardzenia i zaparcia,duża kurczliwość mięśniówki, zwłaszcza jelit (bolesne skurcze),ból związany z wydalaniem kału,świąd okolic odbytu,niezwykłe wydzieliny, np. krew, śluz.
Wszystkie z nich mogą świadczyć o niezdrowych i niefizjologicznych procesach, zachodzących w przewodzie pokarmowym, ale absolutnie nie wszystkie muszą - niektóre z nich, zwłaszcza odgłosy i sporadyczne zmiany w perystaltyce to naturalna i normalna część procesów trawiennych.
Przyczyny dolegliwości żołądka
Ból pomiędzy lewym podżebrzem a środkiem brzucha za mostkiem, wzdęcia w tej okolicy, odbijanie, zarzucanie treścią pokarmową, nadkwaśność i zgaga to zwykle symptomy ze strony żołądka.
Gdy czujemy ból, zwłaszcza pojawiający się na czczo lub w nocy, często połączony z gwałtownym ssaniem w tej okolicy, na 90 proc. możemy spodziewać się nadżerek lub wrzodów żołądka. Objaw ten, który zwykle nasila się przy pustym żołądku i ustaje po niewielkim choćby wypełnieniu pokarmem, nosi charakterystyczną nazwę "głodowego bólu żołądka". Często przeplata się ze współwystępującą zgagą i zarzucaniem treści pokarmowej z żołądka do przełyku, powodując przykre uczucie kwaśności i palenia w przełyku. Może być również symptomem poważniejszej choroby, np. nowotworu żołądka, znacznie częściej jednak okazuje się "tylko" wrzodami i/lub nadżerkami.
Z kolei ból, który występuje nagle i po posiłku może być objawem zatrucia pokarmowego lub przejedzenia, zwłaszcza, gdy w grę dodatkowo wchodzą wymioty, wzdęcia i mdłości. Należy kontrolować powagę sytuacji, jednak zwykle, jeżeli przypadłość spowodowana jest ostrym zatruciem pokarmowym, przejedzeniem się lub np. infekcją wirusową, objawy te mijają same choćby do kilku godzin lub maksymalnie do kilku dni. Należy pamiętać, iż wymioty stanowią odruch obronny organizmu, podobnie jak kaszel, i nie powinno się ich hamować w początkowej fazie.
Odpowiednim narzędziem diagnostycznym do badania chorób żołądka jest wywiad lekarski i gastroskopia, czyli sondowanie żołądka i początkowych odcinków dwunastnicy.
Kiedy bolą jelita
Nie sposób wyraźnie rozgraniczyć od siebie dolegliwości ze strony jelita cienkiego i grubego, dlatego zajmiemy się nimi w jednym akapicie. Jelita cierpią i chorują na kilka głównych sposobów: przede wszystkim, mamy do czynienia z bólem, zwłaszcza związanym z nadmierną kurczliwością jelit, a ponadto z biegunkami lub zatwardzeniem. Często zdarza się, iż słyszymy w miejscu jelit dziwne szumy, bulgot i przelewanie pokarmu, odczuwamy wzdęcia i niestrawność. Dolegliwości te mogą być powodowane wieloma czynnikami, które można zgrupować w kilka podzbiorów:
dolegliwości somatyczne: powszechne zatrucia pokarmowe, np. gronkowcem złocistym, salmonellą, listerią, enteropatogenne szczepy wirusów i bakterii jelitowych, np. adenowirusy, wirusy jelitowe, E. coli z grupy EPEC, problemy związane z przejedzeniem, infestacje pasożytnicze, np. tasiemiec itp.;nieswoiste choroby zapalne jelit: Choroba Leśniowskiego - Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego;alergie/ choroby autoimmunologiczne: alergie pokarmowe, celiakia;dolegliwości psychosomatyczne: IBS - zespół jelita drażliwego.
W zależności od tego, z jakim ze schorzeń mamy do czynienia, zarówno zestaw objawów jak i ich nasilenie mogą się diametralnie różnić. W poważnych chorobach, takich jak nieswoiste choroby zapalne jelit czy nowotwory, może dochodzić do powikłań, zagrażających życiu, np. krwawień wewnętrznych z przewodu pokarmowego; z kolei trudne w zdiagnozowaniu IBS potrafi swoim nasileniem bardzo mocno dawać się we znaki, do tego stopnia, iż osoba chora nie może wyjść z toalety przez kilkadziesiąt minut, po kilkanaście razy dziennie i zaczyna myśleć ma nowotwór.
Właściwymi badaniami do oceny stanu jelit są, w pierwszej kolejności poprzedzone wywiadem lekarskim, badania takie jak:
USG/ TK jamy brzusznej,kalprotektyna w kale,ogólne i specyficzne badania z krwi (np. morfologia, przeciwciała, parametry zapalne),badania kału (ogólne, resztek pokarmowych, na krew utajoną, na pasożyty),kolonoskopia (sondowanie jelit od strony odbytu).
Dopiero gdy te badania nie dają odpowiedzi na przyczynę bólu i dolegliwości jelit, zasięgnąć należy opinii lekarza psychiatry i gastrologa w kierunku dolegliwości psychosomatycznych, takich jak IBS.
Nie sposób zebrać czy to objawy, czy wyniki badań, w ogólne ramy w tak przeglądowym artykule, jak ten: zaburzenia w obrębie jelit świetnie potrafią "udawać" jedno drugie, prowadząc na manowce choćby najbardziej doświadczonych lekarzy. Dlatego, gdy jelita dają dolegliwości przez dłuższy czas, warto badać się w kolejności lekarz POZ - badania podstawowe z krwi i kału - lekarz gastrolog - kolonoskopia i rozszerzenie badań z krwi - lekarz psychiatra. Należy się liczyć z tym, iż droga do diagnozy może być długa i uciążliwa.
Co jeszcze przelewa, boli i dziwnie brzmi?
W obrębie brzucha w okolicy jelit objawy mogą dawać także duże i małe narządy i struktury, wchodzące w skład pomocniczych dla przewodu pokarmowego:
pod prawym żebrem: wątroba, woreczek żółciowy, przewody żółciowe;pod lewym żebrem: trzustka;
a poza nimi także:
mięśnie brzucha i pleców,promieniująco do przodu nerki,promieniująco w górę i w tył macica, pęcherz i prostata,promieniująco w dół zapalnie zmienione nerwy, odchodzące od kręgosłupa (np. jako rwa kulszowa).
Ból i dolegliwości końcowego odcinka przewodu pokarmowego
Ból, krwawienie i dyskomfort w obrębie odbytnicy i odbytu stanowczo za rzadko poruszane są jako tematy w gabinecie lekarskim, a przecież to odcinki przewodu pokarmowego, jak każdy inny. Przede wszystkim: przestańmy się ich wstydzić. A co może sprawiać nam dyskomfort w tamtych okolicach? Gdy boli i lekko krwawi, najpewniej są to żylaki odbytu - można i warto diagnozować je i leczyć! Gdy odczuwamy ból przy wypróżnianiu, może to być niewłaściwa konsystencja kału, np. wynikająca z diety lub innych schorzeń, które posiadamy. A co, kiedy swędzi? Wtedy warto sprawdzić, czy nie mamy tam ran i przetok, dla których charakterystyczne są objawy takie jak świąd i dziwne wydzieliny. Szczególnie bakterie, należące do rodzaju Streptococcus beta - hemolizujących "lubią" dawać nam poczucie nieznośnego swędzenia. Zawsze warto sprawdzić się także w kierunku owsików - zwłaszcza, gdy mamy w domu przedszkolaki, przesiadujące w piaskownicach i przedszkolach z innymi dziećmi.
Źródła
Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
Panasiuk A., Kowalińska J., Mikrobiota przewodu pokarmowego, PZWL, Warszawa 2019.
CZYTAJ TAKŻE:
