Pierwsze lata życia dziecka mają ogromne znaczenie dla jego rozwoju – również w kontekście zdrowia jamy ustnej i prawidłowego kształtowania narządu żucia. Warto mieć świadomość, iż niektóre powszechne nawyki – takie jak ssanie smoczka czy kciuka – mogą nieść ze sobą ryzyko wad zgryzu i problemów logopedycznych. Czy da się temu zapobiec? Jak długo można karmić dziecko butelką, by nie zaszkodzić rozwojowi jego zgryzu? Sprawdzamy!
Według danych Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego, wadę zgryzu ma troje na pięcioro dzieci i nastolatków w naszym kraju. Problemy te mogą mieć zarówno podłoże genetyczne, jak i środowiskowe. Na rozwój zgryzu wpływa wiele czynników, w tym sposób karmienia niemowlęcia, stosowanie smoczka czy utrzymywanie niekorzystnych nawyków oralnych w późniejszym wieku. Aby zapewnić dziecku zdrowy rozwój, warto poznać mechanizmy kształtowania się zgryzu i unikać potencjalnych zagrożeń.
Jakie czynniki mogą wpływać na rozwój zgryzu u dziecka?
Rozwój zgryzu rozpoczyna się już w życiu płodowym, gdy formują się podstawowe struktury narządu żucia. Po narodzinach proces ten jest kontynuowany, a na jego przebieg – obok czynników genetycznych – wpływają również czynniki środowiskowe.
• Genetyka a wady zgryzu
Geny odgrywają istotną rolę w kształtowaniu budowy twarzoczaszki. jeżeli rodzice lub dziadkowie mieli wady zgryzu, istnieje większe ryzyko ich wystąpienia u dziecka. Do najczęściej dziedziczonych problemów należą m.in. stłoczenia zębów, zgryz krzyżowy i zgryz otwarty. W takich przypadkach profilaktyka i wczesne leczenie ortodontyczne mogą zapobiec poważnym komplikacjom zdrowotnym w przyszłości.
• Rola karmienia w rozwoju zgryzu
Karmienie piersią to naturalny sposób odżywiania niemowlęcia, który sprzyja prawidłowemu rozwojowi górnego i dolnego łuku zębowego. Odruch ssania piersi wymaga od dziecka koordynacji ruchów języka, warg i żuchwy, co wzmacnia mięśnie odpowiedzialne za rozwój jamy ustnej.
Z kolei karmienie butelką, zwłaszcza przy użyciu źle dobranego smoczka, wymusza zupełnie inną pracę języka i mięśni jamy ustnej. Badania dowiodły, iż u dzieci karmionych butelką wolniej rozwijają się także zatoki szczękowe – a to wszystko ma wpływ na kształtowanie się narządu żucia, zwiększając ryzyko pojawienia się wad zgryzu, w tym m.in. stłoczeń zębów.
• Nawyki oralne
Ssanie smoczka lub kciuka, wkładanie różnych przedmiotów do ust, podgryzanie zabawek – to naturalne odruchy niemowląt i małych dzieci. Z jednej strony, używanie smoczka jest jednym z najskuteczniejszych sposobów na uspokajanie malucha, a podgryzanie przedmiotów to całkowicie fizjologiczna czynność podczas ząbkowania. Z drugiej – przedłużające się występowanie takich nawyków może zakłócić rozwój zgryzu. Nieprawidłowa pozycja języka, zbyt intensywna praca warg lub ciągły nacisk na zęby mogą skutkować wadami, które wymagają leczenia ortodontycznego.
• Oddychanie przez usta i jego konsekwencje
Problemy z drożnością nosa, takie jak alergie, przerośnięte migdałki czy skrzywiona przegroda nosowa, mogą zmusić dziecko do oddychania przez usta. Ta pozornie nieszkodliwa zmiana może prowadzić do powstawania wad zgryzu oraz wpływać na budowę całego narządu żucia.
Używanie smoczka, ssanie kciuka i karmienie butelką – czy mogą mieć negatywny wpływ na zgryz dziecka?
Nawyki i czynności, które są częścią codziennego życia dziecka, mają różny wpływ na rozwój zgryzu.
• Krzywy zgryz od smoczka
Zbyt długie stosowanie smoczka, szczególnie po 2. roku życia, może prowadzić do rozwoju zgryzu otwartego lub tyłozgryzu. Dzieje się tak, ponieważ smoczek wymusza na zębach przednich ruch w kierunku do przodu, co zaburza naturalne ustawienie łuków zębowych.
Jaki jest najlepszy czas, by odzwyczaić dziecko od nawyku ssania smoczka? Większość ekspertów twierdzi, iż potrzeba ssania zanika u dziecka między 3. a 5. miesiącem życia. Jest to dobry okres, by powoli, stopniowo odzwyczajać malucha od tej czynności.
• Ssanie kciuka
Nawyk ssania kciuka może mieć szczególnie szkodliwy wpływ na ustawienie zębów przednich oraz na kształt podniebienia. Intensywne i długotrwałe ssanie kciuka może również prowadzić do przesunięcia siekaczy do przodu.
• Karmienie butelką
Stosowanie butelki po ukończeniu 12. miesiąca życia może zakłócić rozwój łuku zębowego. Szczególnie szkodliwe są smoczki o nieanatomicznym kształcie, które nie stymulują mięśni jamy ustnej w sposób naturalny.
Nie tylko wady zgryzu. Niekorzystne nawyki a rozwój wymowy u dziecka
Wady zgryzu wynikające z różnego rodzaju nawyków mogą mieć poważne konsekwencje także dla innych aspektów rozwoju dziecka, np. prowadzić do powstania wad wymowy. Nieprawidłowe ustawienie zębów oraz budowa szczęki wpływają na sposób artykulacji i pozycję języka.
Najczęściej obserwowane problemy to seplenienie międzyzębowe, które pojawia się, gdy język przechodzi przez otwartą przestrzeń między zębami. Ponadto zgryz otwarty może powodować trudności w wymawianiu głosek wymagających precyzyjnej pracy języka, takich jak „s”, „sz” czy „r”.
Dzieci z wadami zgryzu wynikającymi z oddychania przez usta często mają zmieniony sposób pracy mięśni twarzy i języka. Utrudnia to poprawne wymawianie głosek i może prowadzić do problemów z rozwojem mowy wymagających specjalistycznej terapii.
Leczenie ortodontyczne wad zgryzu u dzieci. Na czym polega?
Gdy u dziecka zdiagnozowana zostanie wada zgryzu, kluczowym krokiem jest wczesna konsultacja z ortodontą. Im wcześniej zostanie podjęte leczenie, tym większa szansa na jego skuteczność oraz zapobiegnięcie powikłaniom, takim jak próchnica czy wady wymowy.
W przypadku dzieci z niewielkimi wadami stosuje się aparaty ruchome, które nosi się głównie na noc. W poważniejszych przypadkach konieczne może być założenie aparatu ortodontycznego stałego, który precyzyjnie koryguje ustawienie zębów, pozwalając na leczenie bardziej zaawansowanych wad zgryzu.
Leczenie ortodontyczne często wymaga współpracy z logopedą i laryngologiem. Terapia logopedyczna pomaga dziecku wyeliminować nieprawidłowe nawyki artykulacyjne, a konsultacja laryngologiczna bywa konieczna w przypadku problemów z oddychaniem.
Rozwój zgryzu dziecka to proces, na który wpływają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Świadoma eliminacja niekorzystnych nawyków, takich jak ssanie smoczka, kciuka czy długotrwałe karmienie butelką, może znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia wad zgryzu i problemów z wymową. Regularne wizyty u dentysty oraz kooperacja z logopedą są niezbędne, aby zapewnić dziecku zdrowy rozwój.
