Jak wspierać ucznia z autyzmem i zaburzeniami lękowymi w klasie?

Współczesna szkoła staje się coraz bardziej otwarta na różnorodność uczniów, w tym dzieci ze spektrum autyzmu oraz zaburzeniami lękowymi. Jednak dla wielu nauczycieli codzienne wyzwania związane z prowadzeniem zajęć w zróżnicowanej klasie bywają trudne. Jak zatem skutecznie wspierać ucznia z autyzmem i lękami, jednocześnie dbając o potrzeby całej grupy?

1. Zrozumienie potrzeb ucznia – klucz do sukcesu

Uczeń z ASD i zaburzeniami lękowymi może doświadczać świata intensywniej: hałasy, zmiany planów czy interakcje społeczne bywają źródłem ogromnego napięcia. Lęk może objawiać się cichym wycofaniem, ale też impulsywnym zachowaniem, nadmiernym napięciem mięśniowym, a choćby trudnościami w komunikacji.

Co warto zrobić?

• Przeczytać dokumentację ucznia (IPET, opinia, orzeczenie).
• Skonsultować się z pedagogiem, psychologiem, terapeutą.
• Rozpoznać tzw. „wyzwalacze lęku” – np. sprawdziany, głośne dźwięki, zmiany w planie dnia.

2. Bezpieczna przestrzeń w klasie

Dziecko z autyzmem i zaburzeniami lękowymi potrzebuje miejsca, gdzie może się wyciszyć i poczuć bezpiecznie. Warto stworzyć kącik sensoryczny lub strefę ciszy – choćby symboliczne miejsce z poduszką, słuchawkami wygłuszającymi czy książką do przeglądania może pomóc w samoregulacji.

Propozycje:

• Umieść w klasie planszę z emocjami i „licznik napięcia”.
• Pozwól dziecku korzystać z karty „Potrzebuję przerwy”.
• Zadbaj o możliwość wyjścia do cichego miejsca w szkole (gabinet pedagoga, biblioteka).

3. Przewidywalność i rutyna

Dla uczniów w spektrum autyzmu przewidywalność to podstawa bezpieczeństwa. W połączeniu z lękami – zmiana w planie lekcji czy nowy nauczyciel może wywołać silną reakcję stresową.

Dobre praktyki:

• Ustal stałą strukturę dnia i wizualny plan lekcji.
• Informuj wcześniej o zmianach – ustnie i pisemnie.
• Zapisuj daty sprawdzianów, wycieczek i wydarzeń na tablicy klasowej.

4. Jasna i spokojna komunikacja

Lęk nasila się w sytuacjach niezrozumienia lub niejednoznacznych komunikatów. Warto mówić krótkimi, konkretnymi zdaniami, unikać ironii i niedopowiedzeń.

Jak rozmawiać z uczniem?

• Używaj jasnych komunikatów: „Teraz rysujemy, potem czytamy”.
• Zamiast „Nie panikuj”, powiedz: „Rozumiem, iż to trudne. Pomogę Ci”.
• Stosuj wizualne wsparcie – obrazki, piktogramy, gesty.

5. Techniki regulacji emocji i oddechu

Zaburzenia lękowe często prowadzą do nadmiernego napięcia, płaczu lub napadów paniki. Nauka prostych technik oddechowych i relaksacyjnych może pomóc dziecku odzyskać spokój.

Ćwiczenia do wykorzystania w klasie:

• „Oddech balonowy” – dmuchanie wyobrażonego balona.
• Rytmiczne oddychanie z dłońmi na brzuchu.
• Wizualizacja „bezpiecznego miejsca” – np. lasu, plaży.

6. Wzmacnianie poczucia sprawczości i małych sukcesów

Uczeń z lękami często boi się porażki. Ważne jest, by wzmacniać poczucie kontroli i wiarę we własne możliwości.

Jak to robić?

• Dziel trudne zadania na mniejsze kroki.
• Chwal nie tylko za efekt, ale za wysiłek.
• Pozwalaj uczniowi wybierać: np. czy chce pisać ołówkiem czy długopisem.

7. kooperacja z rodzicami i specjalistami

Rodzice dziecka z ASD i lękami to źródło bezcennych informacji. Wspólne działania nauczyciela, terapeuty i opiekuna zwiększają szansę na skuteczne wsparcie.

Warto:

• Prowadzić zeszyt komunikacji.
• Umawiać się na regularne spotkania z rodzicami.
• Wprowadzać wspólnie ustalone strategie do klasy.

Podsumowanie

Uczeń z autyzmem i zaburzeniami lękowymi może odnaleźć się w klasie, jeżeli stworzymy mu przestrzeń pełną zrozumienia, przewidywalności i bezpieczeństwa. Wsparcie nie musi oznaczać rewolucji – często to małe zmiany, które mają wielkie znaczenie.

Najczęściej zadawane pytania:

Jak rozpoznać, iż uczeń doświadcza ataku lęku?
Uczeń może zastygać, płakać, unikać kontaktu wzrokowego, skarżyć się na ból brzucha, głowy, odmawiać udziału w lekcji lub uciekać z klasy.

Czy uczeń z autyzmem i lękami może uczestniczyć w lekcjach WF czy wycieczkach?
Tak, ale warto zaplanować je z wyprzedzeniem, zapewnić opiekuna, przygotować dziecko krok po kroku oraz uwzględnić jego potrzeby sensoryczne.

Czy szkoła powinna mieć specjalny program wsparcia dla takich uczniów?
Tak – warto stworzyć indywidualny plan wsparcia, współpracować z psychologiem, a także zapewnić nauczycielom szkolenia z zakresu pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

📘 Scenariusz zajęć: „Moje bezpieczne miejsce – radzenie sobie z lękiem”

Grupa docelowa: uczniowie z ASD i zaburzeniami lękowymi (klasy 1–5)
Czas trwania: 45 minut
Cele ogólne:

• Rozwijanie umiejętności rozpoznawania i nazywania lęku.
• Nauka technik radzenia sobie z napięciem i lękiem.
• Wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa i przewidywalności.

🔹 Cele szczegółowe:

• Uczeń rozpoznaje sytuacje, w których czuje lęk.
• Uczeń zna i potrafi zastosować jedną technikę relaksacyjną.
• Uczeń potrafi opisać lub narysować swoje „bezpieczne miejsce”.

🔹 Metody i formy pracy:

• metoda wizualizacji, rozmowa kierowana, drama, ćwiczenia oddechowe, elementy mindfulness
• praca indywidualna i w małych grupach (jeśli to możliwe)

🔹 Pomoce dydaktyczne:

• ilustracje emocji (w tym: lęk),
• karta pracy: „Moje bezpieczne miejsce”,
• kartki, kredki, poduszka relaksacyjna, mata, relaksująca muzyka w tle

🧩 Przebieg zajęć:

1. Powitanie i wprowadzenie w temat (5 min)

• Nauczyciel zapala lampkę, mówi spokojnym głosem:
  „Dziś porozmawiamy o tym, co nas czasem niepokoi i jak możemy poczuć się bezpiecznie.”
• Wprowadzenie do emocji: pokazanie obrazka z emocją „lęk” i zapytanie:
  – „Czy czasem się boisz? Kiedy?”

2. Ćwiczenie „Lękowy plecak” (10 min)

• Nauczyciel pokazuje plecak (może być symboliczny) i pyta:
  – „Co wkładamy do naszego plecaka, gdy się boimy?”
• Uczniowie rysują lub mówią, co ich niepokoi (np. głośne dźwięki, zmiany planu, sprawdzian).
• Zapisujemy słowa na kartce lub tablicy – „Lękowe sytuacje”.

3. Technika: „Oddycham i się uspokajam” (10 min)

• Nauczyciel pokazuje prostą technikę oddechową:
  – „Wdech przez nos, wydech ustami – powoli, jakbyś dmuchał balonik.”
• Ćwiczymy wspólnie – kilka powtórzeń przy spokojnej muzyce.
• Uczeń otrzymuje mini-piktogram do przypięcia do zeszytu lub na biurko: „Oddychaj spokojnie”.

4. Wizualizacja: „Moje bezpieczne miejsce” (15 min)

• Nauczyciel prowadzi krótką wizualizację:
  „Zamknij oczy i wyobraź sobie miejsce, w którym czujesz się dobrze i bezpiecznie. Może to być pokój, domek na drzewie, plaża…”
• Uczniowie rysują swoje „bezpieczne miejsce” na karcie pracy.
• Chętni opowiadają o swoich rysunkach.

5. Podsumowanie i rytuał zakończenia (5 min)

• Pytania refleksyjne:
  – „Co dziś ci pomogło poczuć się spokojniej?”
  – „Co możesz zrobić, gdy poczujesz lęk?”
• Nauczyciel wręcza uczniowi kolorowy „talizman odwagi” (np. naklejka, kamyczek, karta z afirmacją: „Jestem bezpieczny. Dam sobie radę”).

✅ Uwagi dla prowadzącego:

Powtarzaj zajęcia cyklicznie – wspieraj utrwalanie technik.

Dostosuj tempo i poziom języka do indywidualnych możliwości uczniów.

W razie potrzeby wprowadź przerwę sensoryczną (np. krótki ruch, rozcjąganie, picie wody, przegryzka).