Jak przetrwać święta z ASD? Poradnik dla rodziców, nauczycieli i terapeutów

Wskazówki dla rodziców, nauczycieli i terapeutów, które pomogą zminimalizować stres i dostosować tradycje do potrzeb osób z autyzmem.

Święta to czas radości, rodzinnych spotkań i tradycji, ale dla osób z autyzmem (ASD) mogą być one źródłem ogromnego stresu. Intensywne bodźce, zmiana codziennej rutyny i społeczne oczekiwania mogą sprawić, iż okres świąteczny stanie się wyzwaniem zarówno dla dzieci, jak i dorosłych ze spektrum autyzmu oraz ich bliskich. W tym artykule postaramy się przedstawić praktyczne wskazówki, jak zminimalizować stres i wspólnie cieszyć się świątecznym czasem.

1. Zrozumienie potrzeb osoby z ASD

Każda osoba z autyzmem jest inna, dlatego najważniejsze jest indywidualne podejście. Zastanów się, co może być dla niej najbardziej stresujące w święta:

• Hałas i światła – migające lampki choinkowe, głośna muzyka czy rozmowy w tłumie mogą być przytłaczające.
• Zmiana rutyny – przerwa od szkoły, nowe miejsca i spotkania z rzadko widzianymi krewnymi mogą powodować niepokój.
• Dotyk i zapachy – tradycyjne potrawy o intensywnym zapachu czy zwyczajowe uściski mogą wywołać dyskomfort.

Wskazówka: Porozmawiaj z osobą z ASD o tym, co ją stresuje, i wspólnie ustalcie, jak można temu zaradzić.

2. Planowanie i przewidywanie

Dla wielu osób z ASD przewidywalność daje poczucie bezpieczeństwa. Wprowadzenie elementów planowania może znacząco obniżyć poziom stresu.

• Stwórz harmonogram – zapisz dokładnie, co będzie się działo podczas świąt, z godzinami, miejscami i uczestnikami.
• Wizualne wsparcie – użyj zdjęć, grafik lub piktogramów, aby pokazać, jak będą wyglądały kolejne dni.
• Omów scenariusze – przećwicz potencjalne sytuacje, np. witanie gości czy siedzenie przy wspólnym stole.

Wskazówka: Pozwól osobie z ASD wybrać aktywności, w których chce uczestniczyć, i te, które woli ominąć.

3. Strefa wyciszenia

Zadbaj o miejsce, gdzie osoba z ASD będzie mogła odpocząć od nadmiaru bodźców.

• Ciche miejsce – przygotuj pokój lub kącik, gdzie można się wyciszyć.
• Ulubione przedmioty – pod ręką powinny być rzeczy, które uspokajają: koc, zabawki sensoryczne, słuchawki wygłuszające.
• Sygnalizacja potrzeby odpoczynku – ustalcie sygnał (np. gest, słowo), którym osoba z ASD da znać, iż potrzebuje przerwy.

4. Elastyczność w tradycjach

Nie każda tradycja musi być przestrzegana. Dostosowanie świątecznych zwyczajów do potrzeb osoby z ASD może uczynić je przyjemniejszymi dla wszystkich.

• Modyfikacje potraw – jeżeli dziecko nie lubi tradycyjnych dań, nie zmuszaj go do ich jedzenia. Przygotuj alternatywy.
• Ograniczenie czasu spotkań – krótsze wizyty u rodziny mogą być mniej stresujące.
• Zastąpienie tradycji – wprowadź własne zwyczaje, które będą bardziej komfortowe.

5. Wsparcie emocjonalne

Święta mogą budzić silne emocje – zarówno pozytywne, jak i negatywne. Ważne jest, aby wspierać dziecko w ich rozpoznawaniu i regulacji.

• Rozmowy o emocjach – pomóż dziecku nazwać i zrozumieć swoje uczucia.
• Techniki wyciszające – wprowadź ćwiczenia oddechowe, muzykę relaksacyjną lub wizualizacje, które mogą pomóc w redukcji napięcia.
• Docenianie drobnych sukcesów – chwal za każdą próbę radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

6. Przygotowanie otoczenia

Jeśli planujesz spotkanie w swoim domu, poinformuj gości o potrzebach osoby z ASD.

• Edukacja bliskich – wyjaśnij, dlaczego pewne zachowania (np. unikanie kontaktu wzrokowego czy noszenie słuchawek) są normalne i potrzebne.
• Unikanie presji – poproś gości, aby nie zmuszali osoby z ASD do interakcji, jeżeli ta czuje się niekomfortowo.

7. Świąteczne zajęcia terapeutyczne

Wprowadzenie prostych aktywności związanych ze świętami może pomóc osobie z ASD poczuć się bardziej zaangażowaną.

• Rękodzieło świąteczne – tworzenie ozdób choinkowych lub dekoracji.
• Sensoryczne zabawy – lepienie z ciasta piernikowego, przesypywanie sztucznego śniegu czy malowanie farbami z brokatem.
• Historie obrazkowe – czytanie książek o świętach z elementami do kolorowania lub naklejania.

Najczęściej zadawane pytania:

1. Czy warto wyjechać na święta, aby zminimalizować stres?
Tak, dla niektórych rodzin wyjazd w spokojne miejsce może być doskonałym rozwiązaniem. Nowe otoczenie, ale bez nadmiaru bodźców, może wprowadzić atmosferę relaksu.

2. Co zrobić, jeżeli dziecko odmawia uczestnictwa w świątecznych wydarzeniach?
Nie zmuszaj. Daj dziecku wybór i pozwól uczestniczyć na własnych warunkach. Ważne jest, aby czuło się bezpieczne.

3. Jak przygotować inne dzieci w rodzinie na specyficzne potrzeby osoby z ASD?
Rozmawiaj z dziećmi w sposób dostosowany do ich wieku. Wyjaśnij, iż każdy z nas ma inne potrzeby, i zaproponuj wspólne zajęcia, które będą satysfakcjonujące dla wszystkich.

Lista nielubianych czynności i rzeczy, których należy unikać w przypadku dorosłych i dzieci z ASD podczas świąt

Poniżej znajdziesz listę najczęściej nielubianych czynności i rzeczy, których warto unikać, aby ograniczyć stres:

Dla dzieci z ASD

1. Hałas i głośne dźwięki:
   • Głośna muzyka świąteczna w tle.
   • Nagłe odgłosy (np. trzaskające petardy, krzyki, śmiechy w dużych grupach).
   • Intensywne dźwięki zabawek interaktywnych.
2. Migające światła:
   • Lampki choinkowe z migającymi trybami.
   • Świetlne dekoracje w stylu „disco”.
3. Zmiana rutyny:
   • Przeciągające się wieczorne kolacje, które zaburzają godzinę snu.
   • Niespodziewane wizyty gości.
4. Przymusowe kontakty społeczne:
   • Zmuszanie do witania gości uściskami czy pocałunkami.
   • Zachęcanie do aktywnego udziału w rozmowach.
5. Nowe potrawy o intensywnych smakach i zapachach:
   • Tradycyjne dania świąteczne, które są nieznane lub mają wyrazisty zapach (np. kapusta, karp, grzyby).
   • Zmuszanie do próbowania „bo tak wypada”.
6. Długotrwałe siedzenie przy stole:
   • Oczekiwanie, iż dziecko będzie siedzieć nieruchomo przez całą kolację.
7. Zbyt duża ilość bodźców sensorycznych:
   • Duże zgromadzenia w jednym pomieszczeniu.
   • Mieszanka zapachów świec, jedzenia i perfum.
8. Nagłe zmiany planów:
   • Przesunięcie godzin zaplanowanych wydarzeń bez uprzedzenia.
   • Dodanie nowych aktywności w ostatniej chwili.

Dla dorosłych z ASD

1. Intensywne oczekiwania społeczne:
   • Przymus uczestnictwa w długich rozmowach lub żartach.
   • Presja utrzymania kontaktu wzrokowego podczas rozmowy.
2. Przeludnienie:
   • Spotkania z dużą ilością osób w ciasnym pomieszczeniu.
   • Brak możliwości znalezienia spokojnego miejsca do odpoczynku.
3. Zmuszanie do udziału w tradycjach:
   • Obowiązkowe śpiewanie kolęd.
   • Angażowanie w gry i zabawy grupowe, które wymagają interakcji.
4. Nadmierna stymulacja sensoryczna:
   • Intensywne oświetlenie, hałas i zapachy.
   • Noszenie niewygodnych ubrań, np. eleganckich strojów z drażniącymi materiałami.
5. Naruszanie przestrzeni osobistej:
   • Niespodziewane uściski, klepanie po plecach, całowanie w policzek.
6. Zmiana harmonogramu:
   • Rezygnacja z codziennych nawyków, np. regularnego czasu w odpoczynek lub posiłki.
7. Nieprzewidziane zadania:
   • Prośby o pomoc w kuchni lub przygotowaniach bez wcześniejszego zaplanowania.
   • Przypisywanie ról w organizacji świąt.
8. Wymaganie nadmiernego zaangażowania emocjonalnego:
   • Oczekiwanie, iż osoba z ASD będzie w stanie czerpać przyjemność ze wszystkich aktywności.
   • Brak zrozumienia dla potrzeby samotności i wyciszenia.

Jak radzić sobie z tymi wyzwaniami?

• Zamiast zmuszać do uczestnictwa w niekomfortowych sytuacjach, zaproponuj alternatywy (np. czas na wyciszenie, spokojne miejsce, wybór aktywności).
• Rozmawiaj o tym, co sprawia trudność, i razem szukajcie rozwiązań.
• Pamiętaj, iż elastyczność i akceptacja są kluczem do udanych świąt!

Podsumowanie

Święta to wyjątkowy czas, ale mogą być także wyzwaniem dla osób z ASD i ich bliskich. najważniejsze jest indywidualne podejście, planowanie i elastyczność w tradycjach. Dzięki odpowiedniemu wsparciu można stworzyć atmosferę, w której każdy – niezależnie od swoich potrzeb – będzie mógł cieszyć się tym magicznym okresem.

Odkryj więcej wskazówek na naszej stronie.

Sprawdź inne artykuły i porady na temat wspierania dzieci ze spektrum autyzmu na autyzmwszkole.com.