Afty to małe i najczęściej niegroźne, ale dość bolesne owrzodzenia w jamie ustnej, które mogą znacząco utrudniać codzienne funkcjonowanie. Choć zwykle zanikają samoistnie w ciągu kilku (maksymalnie kilkunastu) dni, to jednak warto znać sprawdzone metody, zarówno domowe, jak i profesjonalne, które przyspieszają ich gojenie i łagodzą dyskomfort. Czym są afty, jakie są ich przyczyny oraz jakie są skuteczne sposoby na afty w jamie ustnej? Sprawdź w naszym poradniku!
Zdrowie jamy ustnej to nie tylko zdrowie zębów i dziąseł, ale również błon śluzowych, które są swoistą „tarczą ochroną” dla jamy ustnej i całego organizmu. Jednym z najczęściej występujących problemów w ich obrębie są afty – zwykle małe, ale bolesne owrzodzenia. Choć z reguły nie stanowią poważnego zagrożenia dla zdrowia, potrafią uprzykrzyć życie, powodując ból oraz dyskomfort podczas jedzenia i mówienia.
Czym jest afta?
Afta to niewielka nadżerka w jamie ustnej, zwykle o średnicy od 1 do 10 mm, która charakteryzuje się bolesnym, płaskim lub lekko wypukłym dnem pokrytym białawym lub żółtawym nalotem i otoczonym czerwoną obwódką zapalną. Najczęściej afty zlokalizowane są na wewnętrznej stronie policzków, języku, podniebieniu miękkim oraz tkankach warg. Towarzyszy im dyskomfort, ból, a czasami także lekki obrzęk błon śluzowych.
Wyróżnia się trzy główne typy aft: afty małe (afty Mikulicza), które są najbardziej rozpowszechnione i goją się w ciągu 7-14 dni bez pozostawiania blizn, afty duże (afty Suttona), które mogą być większe niż 10 mm i goją się choćby kilka tygodni, czasem pozostawiając blizny, a także afty opryszczkopodobne, które występują w większej liczbie i są mniejsze niż afty małe, a goją się samoistnie w ciągu kilku dni.
Jaka jest główna przyczyna powstawania aft?
Etiologia aft nie jest w pełni wyjaśniona – uważa się, iż mają złożony charakter, wynikający z kombinacji czynników genetycznych, immunologicznych i środowiskowych. Jakie są więc główne przyczyny powstawania aft?
• Uszkodzenia mechaniczne – niewielkie urazy błony śluzowej, np. wynikające z nieprawidłowego mycia zębów, noszenia aparatów ortodontycznych, czy przypadkowego przygryzienia policzka.
• Stres – przewlekły stres może osłabiać układ odpornościowy, zwiększając podatność na występowanie aft.
• Czynniki żywieniowe – niedobory witamin, szczególnie niedobór witamin z grupy B, kwasu foliowego i żelaza, są często związane z występowaniem aft.
• Zaburzenia autoimmunologiczne – schorzenia takie jak celiakia czy choroba Leśniowskiego-Crohna mogą być związane z nawracającymi aftami.
• Zmiany hormonalne – u niektórych kobiet afty mogą pojawiać się w określonych fazach cyklu menstruacyjnego.
• Osłabienie odporności organizmu – np. na skutek przebytej infekcji wirusowej, przewlekłego przemęczenia czy niedoboru snu.
Szałwia, rumianek, sól fizjologiczna – domowe sposoby na afty
Aby złagodzić dolegliwości związane z aftami, zmniejszyć dyskomfort i ból, można sięgnąć po domowe sprawdzone sposoby na afty. Oto kilka skutecznych, a zarazem bezpiecznych metod.
Płukanki ziołowe
• Szałwia – ma działanie przeciwzapalne i bakteriostatyczne, dzięki czemu skutecznie łagodzi stany zapalne w jamie ustnej. Płukanki z naparu szałwii są łatwe do przygotowania: wystarczy zalać łyżkę suszonych liści wrzątkiem, zaparzać przez 10 minut i ostudzić przed użyciem.
• Rumianek – działa łagodząco i przeciwzapalnie, przyspiesza gojenie ran. Podobnie jak szałwię, napar z rumianku można stosować do płukania jamy ustnej kilka razy dziennie.
• Nagietek – wykazuje działanie regeneracyjne oraz wspomagające gojenie błon śluzowych. Bez problemu można go dostać w większości aptek.
Płukanie solą fizjologiczną
Roztwór soli fizjologicznej lub słona woda (łyżeczka soli na szklankę ciepłej wody) ma adekwatności antyseptyczne i łagodzi ból. Płukanie ust taką miksturą kilka razy dziennie pomaga w utrzymaniu higieny jamy ustnej i zmniejsza ryzyko wtórnych infekcji.
Jak gwałtownie pozbyć się afty? Maści, żele i płukanki
W aptekach znaleźć można liczne preparaty dostępne bez recepty, które mogą pomóc przyspieszyć proces gojenia aft. Mają one formę maści, żeli i płukanek do jamy ustnej, a w ich składzie znajdują się różnego rodzaju substancje o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym.
Maści i żele
• Salicylan choliny – działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Stosowany miejscowo na afty, łagodzi ból i zmniejsza stan zapalny.
• D-Panthenol – ma adekwatności regenerujące, wspiera gojenie błon śluzowych.
• Lidokaina – miejscowo znieczula i przynosi ulgę w bólu. Preparaty z lidokainą mogą być szczególnie pomocne w przypadku dużych lub licznych aft.
Płukanki do jamy ustnej
• Chlorheksydyna – działa przeciwbakteryjnie, zapobiegając wtórnym infekcjom. Płukanki z chlorheksydyną są skuteczne, ale należy je stosować zgodnie z zaleceniami, bo substancja ta może przebarwiać zęby.
• Chlorek cetalkoniowy – wykazuje działanie antyseptyczne, pomagając w utrzymaniu odpowiedniego poziomu higieny jamy ustnej.
• Olejki eteryczne i wyciągi roślinne – np. olejek z drzewa herbacianego, wyciąg z arniki i wyciąg z mięty, są częstym składnikiem płynów do płukania jamy ustnej, mają działanie łagodzące i antyseptyczne.
Afty w jamie ustnej – gdy potrzebna jest specjalistyczna pomoc
W niektórych przypadkach, gdy afty są liczne, bardzo bolesne lub mają tendencję do nawrotów, konieczna może być pomoc specjalisty. W takich sytuacjach stomatolog, dermatolog lub lekarz rodzinny może wdrożyć bardziej zaawansowane metody leczenia.
Leki immunomodulujące – w przypadku nawracających aft, szczególnie związanych z zaburzeniami autoimmunologicznymi, stosuje się leki wpływające na układ odpornościowy.
Leczenie laserowe – stosowane do szybkiego i bezbolesnego zamykania owrzodzeń, co przyspiesza gojenie i zmniejsza ból.
Suplementacja – u pacjentów z niedoborami niektórych składników, szczególnie witaminy B12, żelaza i kwasu foliowego, suplementacja tych składników może przynieść poprawę i zapobiegać nawrotom aft.
Afty występują dość powszechnie i mogą dotknąć każdego, niezależnie od wieku. Choć najczęściej goją się samoistnie, to istnieje wiele skutecznych metod, zarówno domowych, jak i profesjonalnych, które mogą przyspieszyć ten proces i złagodzić ból. Ważne jest, aby pamiętać o odpowiedniej higienie jamy ustnej (warto sięgnąć po szczoteczkę z miękkim włosiem, które nie będzie dodatkowo podrażniać zmiany) i unikać czynników mogących wywoływać owrzodzenia. W przypadku nawracających, licznych lub bardzo bolesnych aft warto skonsultować się ze specjalistą, który pomoże dobrać odpowiednie leczenie.
Artykuł powstał we współpracy z kliniką Vinci Clinic z Łodzi
