Tata dwunastoletniej Adrianki wyprowadził się z domu dwa miesiące temu. Stało się jasne, iż rodzice się rozwodzą. Rozmawiali z nią o tym już znacznie wcześniej. Gdy rodziców pochłaniał własny konflikt, Adrianka stawała się coraz bardziej osamotniona.
Mama, choć obecna fizycznie, jest przytłoczona emocjami i stresem. Adrianka często słyszy, jak jej matka martwi się o rachunki. Boi się, iż stanie się ciężarem, więc zaczęła się wycofywać. Spędza więcej czasu samotnie w swoim pokoju, a mniej na zajęciach, które wcześniej sprawiały jej przyjemność. Jej oceny się pogarszają. Kiedyś miała nienasycony apetyt, ale teraz jedzenie nie sprawia jej zbytniej radości. Kiedy mama pyta, jak się czuje, Adrianka odpowiada: „Wszystko w porządku”. A mama bierze to za dobrą monetę.
Tata skarży się, iż Adrianka zawsze na niego krzyczy, mówiąc, iż go nienawidzi. Mówi: „Dobrze, niech tak będzie, zamieszkaj z mamą!” Następnie mruczy na tyle głośno, aby Adrianka usłyszała: „Nie prosiłem o ten rozwód”.
Podobnie, jak rodzice Adrianki, wiele rozwodzących się par nie dostrzega smutku, przez jaki przechodzi ich dziecko. Nie zauważają prawdziwych emocji schowanych pod „wszystko w porządku” lub traktują ponure lub gniewne zachowania jako nieposłuszeństwo. Ważne jest, aby adekwatnie rozpoznać zachowania dziecka i zinterpretować je jako oznaki żałoby po utracie obojga kochających się rodziców i domu, w którym dziecko ma dostęp do dwóch najbliższych mu osób. W ten sposób można wesprzeć dziecko i zapobiec przekształceniu się żałoby w długotrwałą traumę.
Jak dziecko przeżywa rozwód?
Smutek i żałoba są naturalną odpowiedzią na rozwód rodziców i będą objawiać się różnie, w zależności od wieku dziecka i jego osobowości. Dzieje się tak choćby wtedy, gdy rozwód przebiegł polubownie. Należy pamiętać, iż mózg dziecka nie jest w pełni rozwinięty aż do 25. roku życia, więc może nie być ono w stanie znaleźć odpowiednich słów, aby spójnie wyrazić lub podzielić się swoimi uczuciami, potrzebami lub myślami.
Dzieci często wyrażają swój smutek poprzez zmianę zachowania lub somatycznie. Znaki te można błędnie zinterpretować, zminimalizować lub karać. Tak jak w przypadku mamy Adrianki, która skupiała się na własnych potrzebach i nie dostrzegała oznak żałoby córki. Jej tata interpretował krzyki Adrianki jako nieposłuszeństwo i krnąbrność, zamiast postrzegać je jako normalny wyraz złości, bólu lub potrzeby bycia widocznym. Zrozumienie zachowań dziecka i pozwolenie mu na wyrażanie uczuć w dowolny sposób, jest dobrą wskazówką, aby pomóc dziecku przejść przez proces żałoby.
Oto kilka znaków, mówiących, iż trzeba pomóc dziecku i upewnić się, iż nie utknie w odrętwieniu, wstydzie lub poczuciu winy:
– Odrętwienie, obojętność
– Wypieranie, czyli zachowywanie się tak, jakby nic się nie zmieniło
– Fantazje, iż rodzice wrócą do siebie
– Bezsenność i inne problemy ze snem
– Objawy fizyczne (bóle żołądka, głowy, zmęczenie)
– Odgrywanie ról lub problemy behawioralne
– Nadmierna drażliwość lub złość
– Lęk separacyjny
– Trudności w szkole (w nauce, z rówieśnikami)
– Wycofywanie się lub izolowanie
– Trudności z koncentracją
– Poczucie winy lub samoobwinianie
Jak pomóc dziecku w czasie rozwodu rodziców?
Najlepszym rozwiązaniem jest emocjonalna obecność rodziców i kontakt z dzieckiem. Zapewnij dziecku kontakt poprzez swoją świadomą obecność fizyczną i emocjonalną. Twoje dziecko potrzebuje bezpiecznego schronienia i poczucia, iż jest widziane, wspierane, słyszane i rozumiane, szczególnie w trudnych chwilach, takich jak rozwód. Pomoże mu to rozwinąć pewność siebie, zdrową samoocenę i umiejętność radzenia sobie z problemami, których i tak doświadczy w życiu – a nie tylko zmianami związanymi z rozwodem. Dobry kontakt ze wspierającym rodzicem może zmniejszyć lęk i depresję oraz wesprzeć prawidłowy rozwój mózgu. Żałoba po rozwodzie rodziców nie musi przekształcić się w traumę – pozytywne relacje z obojgiem rodziców skutecznie zmniejszą negatywne skutki rozwodu.
1. Odnajdź swój własny spokój wewnętrzny, abyś mógł być bardziej obecny w żałobie swojego dziecka. Weź oddech i przypomnij sobie, iż emocje są normalne i ważne. Dziecko absorbuje twoje emocje, im spokojniejszy rodzic, tym większe szanse, iż i dziecko odnajdzie swój spokój.
2. Bądź fizycznie i emocjonalnie ze swoim dzieckiem. Próby naprawienia, zmiany lub ukarania dziecka za złe zachowania mogą być kuszące, ale zamiast tego daj mu przestrzeń. Bycie z dzieckiem pomaga mu czuć się bezpiecznie, zapewniając, iż możesz poradzić sobie z jego uczuciami.
3. Aktywnie słuchaj: Słuchaj zarówno uszami, jak i ciałem – interesuj się myślami, uczuciami i obawami dziecka, nie przeszkadzając mu. Wczuj się w jego uczucia, zarówno słowami, jak i wyrażeniami niewerbalnymi (kiwanie głową, kontakt wzrokowy, pochylanie się). Dzięki temu Twoje dziecko poczuje się zauważone. Zastanów się nad tym, co słyszysz: „Rozumiem, jesteś teraz naprawdę zły. To w porządku”. „Wiem, iż to nie jest sprawiedliwe. Naprawdę nie chciałaś, żeby tak się stało”. „To w porządku czuć smutek. Jestem tu z tobą”.
4. Bądź ciekawy. Nawiąż kontakt ze swoim dzieckiem poprzez ciekawość. Odłóż wszystko, co cię rozprasza i pozwól dziecku poczuć, iż się nim interesujesz. Aktywne angażowanie się w jego doświadczenia pomaga mu czuć się słyszanym i widzianym. Zapytaj: „O czym myślisz? Jak mogę pomóc Ci poczuć się lepiej? Chcesz o tym porozmawiać? Czego potrzebujesz?”
5. Odpowiedz na pytania – to normalne, iż pytania dziecka pojawiają się, czasem w najmniej oczekiwanym momencie. Dziecko może zastanawiać, dlaczego się rozwiedliście i czy zamierzacie do siebie wrócić. Bycie szczerym i dawanie prostych odpowiedzi przy jednoczesnym zachowaniu neutralności, pomoże Twojemu dziecku zaakceptować rzeczywistość.
6. Okazuj uczucia i przytulaj. Pocieszający dotyk sprawia, iż układ nerwowy dziecka się uspokaja. Nie wszystkie dzieci chcą dotyku, gdy są zdenerwowane, więc upewnij się, iż dzieje się to za obopólną zgodą. Zapytaj: „Czy mogę cię przytulić?” zamiast mówić: „Uściskaj mnie”.
7. jeżeli uważasz, iż Twoje dziecko potrzebuje dodatkowego wsparcia, korzystna może być praca z terapeutą dziecięcym.
