Inozytol – wsparcie układu nerwowego, rozrodczego i nie tylko!

Inozytol, nazywany też witaminą B8, to związek o adekwatnościach przeciwutleniających i przeciwzapalnych. Wpływa korzystnie na stan skóry. Dzięki niemu prawidłowo funkcjonują układ rozrodczy i układ nerwowy. Polecany jest m.in. pacjentkom z zespołem policystycznych jajników, z problemami rozrodczymi czy zaburzeniami owulacji. Doniesienia naukowe wskazują także na jego pozytywny wpływ na pacjentów z depresją i zmagających się ze stanami lękowymi. Przyjrzyjmy się zatem temu związkowi bliżej.

Czym jest inozytol?

Inozytol i jego pochodne są składnikami naszego pożywienia. Czasem nazywany jest witaminą B8 i zaliczany do witamin z grupy B. Jednak inozytol nie powinien być traktowany jak witamina, gdyż syntetyzowany jest także w ludzkich komórkach, co kłóci się z ogólnie przyjętą definicją witamin.

Inozytol to alkohol cukrowy (poliol) występujący w naturze w postaci dziewięciu stereoizomerów. Najszerzej spotykana jest forma zwana myo-inozytolem, inne to D-chiro-inozytol, L-chiro-inozytol, a także scyllo-, muco-, epi-, neo- oraz allo-inozytol. Niegdyś zaliczany był do witamin (jako witamina B8), czyli związków, które musimy pozyskiwać z pożywienia.

Udowodniono jednak, iż inozytol jest związkiem, który może być także syntetyzowany w ludzkim organizmie, np. w nerkach i wątrobie. Wszystkie izomery strukturalne inozytolu mają swoją rolę w funkcjonowaniu organizmu, ale rola myo-inozytolu w metabolizmie komórkowym jest największa.

Źródła występowania inozytolu

Inozytol występuje powszechnie w produktach spożywczych. Znajdziemy go zarówno w produktach pochodzenia roślinnego, takich jak nasiona strączkowe, pełnoziarniste produkty zbożowe, otręby, ziarna, orzechy, drożdże i cytrusy, jak i w produktach mięsnych. Dużą zawartość inozytolu znajdziemy także w pyłku pszczelim (bogatym także w inne witaminy i minerały).

W pożywieniu inozytol znajduje się głównie w postaci myo-inozytolu, ale powszechną formą jest też kwas fitynowy (heksafosforan myo-inozytolu), czyli główna forma magazynowania fosforu w roślinach. Kwas fitynowy ma swoje prozdrowotne adekwatności, ale warto pamiętać, iż może w pewnym stopniu hamować wchłanianie w układzie pokarmowym niektórych minerałów, takich jak żelazo, wapń czy cynk.

Właściwości inozytolu

Witamina B8, czyli inozytol, stanowi składnik fosfolipidów błon komórkowych i płynów ustrojowych w naszym organizmie. On i jego fosforylowane pochodne uczestniczą w przekazywaniu sygnałów w komórce. Przekłada się to między innymi na prawidłową fosforylację białek, przepuszczalność kanałów wapniowych, ekspresję genów i eksport mRNA z jądra komórkowego.

Na poziomie metabolizmu całego organizmu działanie witaminy B8 polega na regulacji przemian tłuszczów i węglowodanów oraz wpływa na szlak sygnałowy glukozy w komórce, co zwiększa między innymi insulinowrażliwość komórek.

W jakich schorzeniach możemy zastosować inozytol?

W toku badań naukowych okazało się, iż dodatkowa suplementacja inozytolu może przynieść korzyści:

• pacjentom z insulinoopornością,
• pacjentom z cukrzycą,
• kobietom z zespołem policystycznych jajników (PCOS),
• pacjentom z problemami rozrodczymi (problemy z zajściem w ciążę u kobiet i niska spermatogeneza u mężczyzn),
• kobietom z zaburzeniami owulacji,
• pacjentom z chorobami neurodegeneracyjnymi,
• pacjentom z niektórymi schorzeniami psychicznymi np. depresją czy lękiem.

Wpływ inozytolu na układ nerwowy

Inozytol to związek, który ma bardzo duże znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu systemu przekazywania impulsów w układzie nerwowym. Wpływa na dobrą pracę receptorów dla neuroprzekaźników takich jak serotonina, dopamina czy kwas gamma-aminomasłowy (GABA). Z tego powodu prowadzi się wiele badań sprawdzających, czy suplementacja inozytolu może przynieść korzyści chorym na schorzenia neurologiczne i psychiatryczne.

Podwyższone poziomy myo-inozytolu obserwowano między innymi w chorobie Alzheimera, glejaku mózgowym, cukrzycy, toczniu rumieniowatym układowym i stwardnieniu rozsianym. Przypuszcza się także, iż na skutek przewlekłej encefalopatii wątrobowej i niedotlenieniowej, udaru, ostrej tyreotoksycznej choroby Gravesa-Basedowa, toksoplazmozy, kryptokokozy czy chłoniaka pojawić się mogą stany niedoboru inozytolu.

Ze względu na korzystny wpływ myo-inozytolu na regulowanie poziomu serotoniny bada się, czy korzyści z jego stosowania mogą odnieść pacjenci z depresją oraz zmagającym się z zaburzeniami lękowymi. Wstępne prace wskazują na korzyści dodawania myo-inozytolu jako dodatkowego suplementu uzupełniającego terapię. W badaniach, w których stosowano go jako samodzielny składnik, stosowane musiały być jednak bardzo wysokie dawki (np. w dawkach większych niż 12–18 g dziennie). Efekty tychże badań są obiecujące. Nie odniesiono za to żadnych korzyści u pacjentów ze schizofrenią mimo udokumentowanych zmian w ilości myo-inozytolu w ich mózgach. Tak samo nieefektywny okazał się także w ADHD, autyzmie czy zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych. realizowane są prace nad określeniem jego przydatności w zapobieganiu chorobie Alzheimera, chorobie Parkinsona oraz stwardnieniu zanikowym bocznym.

Inozytol a gromadzenie tłuszczów

W badaniach na zwierzętach zauważono, iż niedobór inozytolu w diecie powoduje dużą akumulację triacyloglicerolu, cholesterolu i nieestryfikowanych lipidów w wątrobie. Jego zupełny brak prowadzi do stłuszczenia wątroby, za to przeciętna zwyczajowa podaż inozytolu w diecie zapobiega temu schorzeniu. Dodatkowo zauważono, iż zwiększona dzienna dawka inozytolu zmniejszała poziom trójglicerydów w wątrobie oraz zmniejszyła gromadzenie się lipidów w mięśniu sercowym u szczurów. Poprawiło to pracę serca, a po dłuższym czasie zmniejszyło sztywność jego lewej komory.

Inne badania wykazały, iż fosforan inozytolu oraz myo-inozytol sam i w połączeniu z d-chiro-inozytolem w postaci suplementów diety poprawiają profile lipidowe, czyli obniżają stężenie lipoprotein o małej gęstości (LDL) i trójglicerydów w osoczu oraz zwiększają stężenie lipoprotein o dużej gęstości (HDL) w osoczu krwi u szczurów.

Inozytol a insulinooporność i cukrzyca

Insulina to hormon wydzielany przez komórki β wysp trzustkowych. Jego zadania to zwiększenie wchłaniania glukozy i wolnych kwasów tłuszczowych z krwi do komórek. Jednocześnie hamuje on lipolizę, zmniejsza produkcję glukozy (czyli glukoneogenezę) w wątrobie, a stymuluje syntezę glikogenu. Insulinooporność powstaje wtedy, gdy komórki zaczynają coraz słabiej reagować na insulinę, broniąc się przed ww. składnikami energetycznymi. Trzustka zaczyna wtedy wydzielać coraz więcej hormonu, żeby obniżyć poziom glukozy we krwi – dochodzi do hiperinsulinemii. Jest to stan do pewnego momentu odwracalny. Nasilać go mogą także obecne w nadmiarze we krwi hormony takie jak kortyzol, glukagon, hormony tarczycy, hormon wzrostu i androgeny.

Przewlekła insulinooporność może zmierzać w kierunku wyczerpania się zdolności komórek β trzustki do wydzielania insuliny. Prowadzi to do podwyższonego poziomu glukozy we krwi oraz wzrostu poziomu wolnych kwasów tłuszczowych. U osoby z insulinoopornością może rozwinąć się stan przedcukrzycowy, który następnie może przejść w cukrzycę typu 2.

Badania na szczurach wykazały, iż po pierwsze działanie inozytolu zaczyna się już w układzie pokarmowym i polega na zmniejszaniu wchłaniania glukozy w jelicie czczym, spowalnia opróżnianie żołądka i przyspiesza tranzyt treści pokarmowej. Ponadto inozytol zwiększa wychwyt glukozy przez mięśnie. Dlatego po suplementacji zauważono, iż obniżyły się stężenie hemoglobiny A1C (HbA1c), poziom glukozy we krwi oraz wskaźnik oceny insulinooporności (HOMA-IR). Zmniejszenie poziomu cukru we krwi odnotowano nie tylko na czczo, ale i po posiłku. Badacze sugerują także, iż inozytol jest substancją, która prawdopodobnie zwiększa wrażliwość komórek na insulinę nie tylko u osób z cukrzycą typu 2, ale i u osób zdrowych.

Inozytol a PCOS

Insulinooporność stanowi problem nie tylko u osób z cukrzycą, ale także w jednostce chorobowej zwanej zespołem policystycznych jajników (PCOS).

Zespół policystycznych jajników dotyczy 4–12% kobiet w wieku rozrodczym i jest nie tylko przyczyną zaburzeń miesiączkowania u kobiet, ale także problemów z zajściem w ciążę. Charakteryzuje się między innymi cyklami bezowulacyjnymi i nadmiarem androgenów, czyli męskich hormonów płciowych. Często towarzysząca PCOS insulinooporność może zwiększać dodatkowo produkcję androgenów, co pogarsza przebieg choroby. Nieleczone PCOS może zwiększać ryzyko zaburzeń metabolicznych, cukrzycy typu 2, chorób układu krążenia, nadciśnienia, a choćby nowotworów błony śluzowej macicy.

Okazuje się, iż w PCOS występują zaburzenia metabolizmu inozytolu. U kobiet z zespołem policystycznych jajników w jajniku zachodzi zwiększona przemiana myo-inozytolu w D-chiro-inozytol, co powoduje zmniejszenie puli myo-inozytolu. Fakt ten wpływa na złą jakość oocytów. Stąd pojawił się pomysł suplementacji myo-inozytolu w PCOS. Badania pokazały, iż taka suplementacja spowodowała zwiększenie wrażliwości komórek na insulinę oraz regulację aktywności hormonu luteinizującego (LH) oraz folikulotropowego (FSH), a co za tym idzie – poprawę stanu oocytów.

Jeszcze bardziej pozytywne efekty uzyskano, stosując w badaniach łącznie mio-inozytol i d-chiro-inozytol w odpowiedniej proporcji. Do badania zakwalifikowano otyłe kobiety z PCOS i zaobserwowano istotną statystycznie redukcję stężenia hormonu luteinizującego, wolnego testosteronu, insuliny na czczo oraz wskaźnika HOMA w porównaniu z grupą kontrolną.

Oczywiście należy wspomnieć, iż w przypadku zaburzeń związanych z policystycznymi jajnikami zaleca się także zmianę stylu życia i obniżenie często występującej u pacjentek nadwagi. Odchudzanie powinno być przeprowadzone indywidualnie pod nadzorem wykwalifikowanego dietetyka klinicznego znającego się na dietach w zaburzeniach hormonalnych.

Wpływ inozytolu na płodność

Mio-inozytol ma swój udział w poprawie płodności. Reguluje aktywność wydzielanych przez przysadkę mózgową hormonów stymulujących gonady LH i FSH. Poprawia jakość oocytów (komórek, z których powstaje komórka jajowa) u kobiet w wieku rozrodczym. U mężczyzn ze stwierdzoną oligospermią (zmniejszenie liczby i ruchliwości plemników) inozytol może poprawić ten stan dzięki swoim adekwatnościom regulującym osmotycznie płyn nasienny oraz działaniu zmniejszającemu ilość wolnych rodników uszkadzających plemniki.

Inozytol a tarczyca

Mio-inozytol odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu tarczycy. Jego niedobory w diecie lub upośledzenie szlaku sygnałowego wydzielanego przez przysadkę hormonu TSH zależnego od inozytolu może predysponować do rozwoju niektórych chorób tarczycy, takich jak niedoczynność tarczycy.

W badaniach klinicznych zauważono, iż po stosowaniu mio-inozytolu z selenem poziom TSH znacznie spadł u pacjentów z subkliniczną niedoczynnością tarczycy. Zauważono także spadek miana autoprzeciwciał tarczycowych.

Skutki uboczne podawania inozytolu

Inozytol określa się jako związek bezpieczny. Działania niepożądane przy niewielkich dawkach nie występują. W badaniach, w których używano wysokich dawek, odnotowano skutki uboczne stosowania inozytolu. Były to biegunka, nudności i bóle głowy. Nie wykonywano badań u pań w okresie ciąży, więc nie określono profilu bezpieczeństwa w tym stanie. Dlatego kobiety w ciąży powinny skonsultować się z lekarzem, jeżeli myślą o dodatkowej suplementacji.

Dawkowanie inozytolu

Zdrowemu człowiekowi powinien wystarczyć inozytol dostarczany wraz z pokarmem. Przeciętnie jest to ok. 1000 mg dziennie. jeżeli mamy za sobą okres gorszego żywienia, to można sięgnąć po suplementy diety z inozytolem w niewielkiej dawce np. 500 mg inozytolu w kapsułce, zwykle w połączeniu z innymi witaminami.

Zupełnie inne dawkowanie (np. 2000 mg, 4000 mg, 6000 mg lub więcej) przyjmuje się w poszczególnych jednostkach chorobowych. Warto też dokładnie sprawdzić, w jakiej formie w danej kapsułce/proszku występuje inozytol. O tym, jak dawkować suplementy diety przy naszym schorzeniu, zdecyduje lekarz prowadzący.

Częstą formą występowania tej witaminy w żywności jest kwas fitynowy. Pamiętajmy więc, iż może on ograniczać wchłanianie niektórych minerałów. Myo-inozytol lub połączenie myo-inozytolu z D-chiro-inozytolem w odpowiedniej proporcji 40:1 znajdziemy w postaci suplementów diety w aptekach i sklepach zielarskich. Mogą to być kapsułki, tabletki lub proszek – warto więc zwrócić baczną uwagę na dawkę tej witaminy w pojedynczej porcji.

Bibliografia

1. Chhetri D.R., Myo-Inositol and Its Derivatives: Their Emerging Role in the Treatment of Human Diseases, „Frontiers in Pharmacology” 2019.
2. Levine J., Controlled trials of inositol in psychiatry, „European Neuropsychopharmacology” 1997.
3. Chatree S., Thongmaen N., Tantivejkul K., Sitticharoon C., Vucenik I., Role of Inositols and Inositol Phosphates in Energy Metabolism, „Molecules” 2020.
4. Concerto C., Chiarenza C., Di Francesco A., Natale A., Privitera I., Rodolico A., Trovato A., Aguglia A., Fisicaro F., Pennisi M., Bella R., Petralia A., Signorelli M.S., Lanza G., Neurobiology and Aplications of Inositol in Psychiatry: A Narrative Review, „Current Issues In Molecular Biology” 2023.
5. Lopez-Gambero A.J., Sanjuan C., Serrano-Castro P.J., Suarez J., de Fonseca F.R., The Biomedical Uses of Inositols: A Nutraceutical Approach to Metabolic Dysfunction in Aging and Neurodegenerative Diseases, „Biomedicines” 2020.
6. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące stosowania preparatów zawierających myo-inozytol, przez pacjentki z zespołem policystycznych jajników (PCOS), „Ginekologia Polska” 2014.
7. Jakimiuk A.J., Szamatowicz J., The role of inositol deficiency in the etiology of polycystic ovary syndrome disorders, „Ginekologia Polska” 2014.
8. Monastra G., Unfer V., Harrath A.H., Bizzarri M., Combining treatment with myo-inositol and D-chiro-inositol (40:1) is effective in restoring ovary function and metabolic balance in PCOS patients, „Gynecological Endocrinology” 2017.