Leczenie endodontyczne, które wciąż budzi obawy wielu pacjentów, jest dziś standardowo wykonywane w niemal każdym gabinecie dentystycznym. Już tysiące lat temu próbowano ratować zęby dotknięte chorobą miazgi, chociaż metody i narzędzia były dalekie od współczesnych standardów.
Choć leczenie miazgi wymaga głębokiej ingerencji w tkanki zęba, pierwsze próby leczenia kanałowego podejmowano już w starożytnym Egipcie, około 3000-1500 r. p.n.e. Analizy mumii wykazały zęby z wydrążonymi ubytkami i śladami substancji roślinnych lub mineralnych, które pełniły funkcję pierwotnych „wypełnień” kanałów. Ponadto już około 5000 lat temu starożytni Egipcjanie próbowali łagodzić ból zęba poprzez drenaż ropni, co można uznać za prymitywną formę endodoncji.
Później, w antycznej Grecji i Rzymie, stosowano zabiegi usuwania zainfekowanej miazgi oraz różne pasty i zioła łagodzące ból. Rzymski uczony Aulus Cornelius Celsus (53 p.n.e. – 7 n.e.) w swoim dziele „De Medicina” opisywał procedury oczyszczania ubytków i usuwania chorej tkanki w celu uśmierzenia bólu, a pochodzący z Grecji Galen (ok. 129 – ok. 216 n.e.) zalecał różne mikstury do dezynfekcji kanałów zębowych. Choć nie używano jeszcze narzędzi przypominających współczesne wiertło, ówcześni medycy do oczyszczania zębów stosowali ostre igły i cienkie rurkowate instrumenty.
Pierwsze narzędzia endodontyczne
Wraz z rozwojem stomatologii w XVIII i XIX w. pojawiły się pierwsze narzędzia przypominające dzisiejsze instrumenty endodontyczne. Były to przede wszystkim metalowe wiertła, igły i druty, wykorzystywane do opracowywania kanałów i usuwania chorej miazgi.
W 1728 r. ojciec nowoczesnej stomatologii – Pierre Fauchard – opisał w swojej pracy „Le Chirurgien Dentiste” podstawowe metody oczyszczania kanałów zębowych przy użyciu cienkich wierteł i igieł. Później, już w XIX stuleciu, wprowadzono nierdzewne druty i igły w formie spirali, które ułatwiały mechaniczne opracowanie kanału i przygotowanie go do wypełnienia.
Wypełnianie kanałów gutaperką
Prawdziwym przełomem w endodoncji XIX w. było wprowadzenie gutaperki – jako materiału wypełniającego kanały, naturalnej żywicy kauczukowej pozyskiwanej z drzew Palaquium. W 1847 r. amerykański dentysta Edward Crawcour eksperymentalnie zastosował gutaperkę do wypełniania kanałów zębowych, a dwadzieścia lat później Louis I. Grossman oraz inni pionierzy endodoncji udoskonalili tę technikę, wprowadzając podgrzewanie gutaperki, aby lepiej wypełniała wszystkie przestrzenie kanału.
Dzięki temu gutaperka gwałtownie stała się standardem, ponieważ była biokompatybilna, plastyczna i stabilna chemicznie, w przeciwieństwie do wcześniejszych, często szkodliwych materiałów, takich jak cyna, ołów czy żywice naturalne.
Na początku XX w. leczenie kanałowe zyskało na popularności, jednak pojawiły się też poważne kontrowersje. W 1910 r. brytyjski lekarz William Hunter wysunął tzw. teorię zakażenia ogniskowego. Twierdził, iż zęby leczone kanałowo, choćby bezobjawowe, mogą być źródłem bakterii odpowiedzialnych za choroby ogólnoustrojowe. W efekcie przez kolejne dziesięciolecia masowo usuwano zęby, co doprowadziło do kryzysu w rozwoju endodoncji.
Dopiero w latach 40. i 50. XX wieku, dzięki badaniom naukowym, teoria ta została podważona. Ogromny wkład w odrodzenie endodoncji miał Louis I. Grossman, uznawany za ojca współczesnej endodoncji. Jego podręcznik „Root Canal Therapy” (1940) ustandaryzował procedury leczenia kanałowego, a opracowana przez Grossmana formuła uszczelniacza (tzw. pasta Grossmana) jest używana do dziś.
Czy nanotechnologia i materiały bioaktywne mogą wpłynąć na rozwój narzędzi i materiałów endodontycznych? Jak mówi dr n. med. Hubert Gołąbek, producenci wykazują coraz większe zainteresowanie tzw. narzędziami anatomicznymi. – Dostosowują się one nie tylko do krzywizn kanału, ale także do jego przekroju poprzecznego, co jest bardzo korzystne chociażby w przypadku kanału typu C – podkreśla przewodniczący Sekcji Endodoncji PTS-u.
Źródła: Forshaw, R. J. (2009). The practice of dentistry in ancient Egypt”. British Dental Journal
Grossman, L. I. (1988). Endodontic Practice (11th ed.).
