Inwestycja w emocje, pomysły i ludzi
Ludzie stale w coś inwestują. Inwestują środki, nie tylko finansowe, inwestują czas, inwestują pomysły, emocje i uczucia. Naturalnie, rezygnacja z tego, w co się zainwestowało, zwłaszcza, gdy zainwestowało się bardzo dużo, przychodzi nam ciężko. Wydaje się, iż inwestycje w innych ludzi i związki z nimi przychodzą nam stosunkowo najtrudniej, w związku z tym są one obciążone największą wagą emocjonalną.
Myli się jednak ten, kto sądzi, iż jesteśmy w stanie poświęcić się tylko dla ludzi. Nauka, praca, zarabianie pieniędzy - nasze pragnienie przetrwania bywa słabsze, niż pragnienie uznania i zaistnienia. Wydawałoby się, iż w przypadku istot o tak rozwiniętej korze mózgowej, logika powinna być silniejsza, niż wszystko inne, jednak ludźmi rządzi awersja do ponoszenia strat i jest to siła dużo większa, niż logika.Reklama
Czym są "utopione koszty"?
Powiedzmy, iż zapraszasz znajomych na kolację. Robiąc zakupy w sklepie, zauważasz przecenione sushi - dzisiaj jest promocja i za całkiem sporą porcję zapłacisz połowę ceny. W drodze do domu słyszysz telefon - to twoi znajomi, pytają, czy mogą przyjść z jeszcze jedną osobą. Zgadzasz się i na najbliższym rondzie zawracasz do sklepu, żeby kupić jeszcze jedną porcję sushi. Niestety, w sklepie wyprzedały się już wszystkie zestawy z promocji, ale - co zrobić - kupujesz kolejny zestaw, tym razem w pełnej cenie. Wieczorem dzwonią do Ciebie znajomi: przepraszają, bo mieli być za godzinę, ale dziecko im się rozchorowało i decyzja o pozostaniu w domu z dzieckiem wydaje się oczywista. Wiesz, iż sam nie zjesz wszystkiego, ale myślisz jeszcze na tyle trzeźwo, iż nikt nie zmusi Cię do zjedzenia przestarzałego sushi za 3 dni. Musisz wybrać, które z dwóch opakowań sushi zjesz. Które wybierasz? To w pełnej cenie! Dlaczego? Bo zapłaciłeś za nie więcej - poniosłeś większe koszty. Ludzie skłonni są wybrać droższą opcję choćby wtedy, gdy oba zestawy są identyczne.
Właśnie wziąłeś pod uwagę tzw. koszty utopione - przeanalizowałeś, gdzie włożyłeś więcej swoich zasobów, w tym przypadku pieniędzy, i wybrałeś opcję, w którą zainwestowałeś więcej. I zrobiłbyś to samo, nawet, gdyby droższa opcja była mniejsza.
Racjonalne decyzje nie zawsze są naistotniejsze
Ekonomiści znają pojęcie "utopionych kosztów" od podszewki. I twierdzą, iż koszty utopione nigdy nie są brane pod uwagę podczas podejmowania racjonalnych decyzji.
Racjonalna decyzja zakłada, iż liczą się dla nas tylko straty, ponoszone w tym momencie i przyszłości, nie liczą się zaś już te poniesione, jeżeli nie możemy nic z nimi zrobić. Podejmowanie racjonalnych decyzji powinno się zawsze opierać na obecnych i przyszłych kosztach, nie powinno uwzględniać kosztów minionych. Jest to znane jako "bygones principle", po polsku możemy przetłumaczyć to sobie jako "zasada było - minęło".
Jeśli, na przykład, kupiłeś bezzwrotny bilet do kina pod wpływem chwili, jednak tak naprawdę nie chcesz oglądać wybranego filmu, logicznym byłoby odpuścić sobie pójście do kina (stracisz tylko pieniądze za bilet), niż iść, pomimo iż nie chcesz i wykorzystałbyś ten czas na coś innego (stracisz pieniądze za bilet i czas, którego nie odzyskasz).
Większość z nas nie podejmie jednak logicznej decyzji: wybierzemy pójście do kina na film, którego nie mamy ochoty oglądać, w czasie, który zainwestowalibyśmy w coś innego, tylko dlatego, iż podjęliśmy nieracjonalną decyzję i utopiliśmy pieniądze, których nam teraz szkoda. Racjonalna decyzja przegrywa z utopionymi kosztami.
Awersja do strat
Psycholodzy uważają, iż koszty utopione wpływają na podejmowanie decyzji z powodu naturalnej dla nas awersji do strat. To, co musieliśmy dać, zapłacić, zainwestować jest brane pod uwagę i staje się punktem odniesienia dla obecnej i przyszłej wartości przedsięwzięcia, podczas gdy logicznie są to koszty utopione, które należałoby potraktować jako nieistotne, bo już się nam nie zwrócą.
Ludzie jednak wpadają w pułapkę przeszłości: starają się wynagrodzić stratę i poprawić chybioną decyzję, upierając się przy swoim, nie zawsze dobrym, pierwszym wyborze.
Awersja do ponoszenia strat jest zupełnie naturalna, stąd także bronienie się przed poczuciem niepowodzenia. jeżeli zainwestowałeś w coś, co okazało się niewypałem (niezależnie od tego, czy jest to bilet do kina, kolacja ze znajomymi, czy pierwsze małżeństwo), łatwiej będzie ci obstawać przy swojej decyzji: niewykorzystany bilet, niezjedzone sushi czy nieudany związek oznaczają stratę. W dodatku - ty okazujesz się marnotrawcą.
Efekt Cocnorde
Kojarzycie ten wielki, fantastyczny, naddźwiękowy samolot z lat 60. XX wieku? Jego produkcja była niewypałem. Koszty rosły, zamiast maleć, wyprodukowano tylko 20 egzemplarzy, a pieniądze, zainwestowane w fazę rozwojową, nigdy się nie zwróciły.
Żadnego z samolotów nie sprzedano komercyjnie, a produkcja kosztowała 10 razy więcej, niż założono pierwotnie. Mimo to, rządy Francji i Wielkiej Brytanii utrzymywały, iż to najlepszy samolot świata i kontynuowały jego eksploatację, ponieważ koszty utopione były dla nich bardziej istotne, niż wszystko inne. Nałożyła się na to warstwa polityczna, a gdy takowa wchodzi w grę, sprawy zwykle bardziej się komplikują, niż upraszczają. Dlatego na świecie, a szczególnie w Europie, można zamiennie z "efektem utopionych kosztów" usłyszeć "efekt Concorde".
Jak wystrzegać się efektu utopionych kosztów?
Problem w tym, iż nie jesteśmy w stanie zrobić tego całkowicie: nasze naturalne mechanizmy obronne każą nam niejednokrotnie chronić nasze decyzje, nawet, gdy ich skutki są mizerne, w obawie o nasze dobre imię, poniesioną stratę i widmo "bycia marnotrawcą".
Jedyną możliwą drogą, by zatrzymać efekt Concorde, jest racjonalne podejście do wydawanych pieniędzy, wycieczek do kina na film, do którego nie jesteśmy przekonani czy inwestowania w związki, które - z racjonalnego punktu widzenia - nie mają szansy przetrwać.
Źródła:
Furnham A., Psychologia - 50 idei, które powinieneś znać, WN PWN, Warszawa, 2021
https://www.psychologgia-plus.pl/blog/pulapka-utopionych-kosztow/
CZYTAJ TAKŻE:
