Terapie te są szczególnie dedykowane dzieciom z diagnozą spektrum (autyzm, zespół Aspergera itd.) i mają dostarczyć uczestnikom wiedzę oraz umiejętność poprawnego funkcjonowania w grupie społecznej. Ich praktyczna przydatność bywa jednak wątpliwa, ponieważ najczęściej tego rodzaju zajęcia z jednej strony wprowadzają sztuczne, sztywne wzorce zachowań, które są oderwane od kontekstu i realiów życia codziennego, a z drugiej – nie odpowiadają potrzebom osób z autyzmem.
Nawiązywanie relacji społecznych. Czy ludzie w spektrum autyzmu mają inne potrzeby?
Jeśli wyobrazisz sobie piramidę potrzeb Maslowa, u jej podłoża leżą potrzeby fizyczne wynikające z ciała. Tuż nad nimi znajdują się potrzeby związane z bezpieczeństwem, a na kolejnym piętrze umiejscawiają się potrzeby dotyczące nawiązywania kontaktów społecznych i przynależności do grup. Na kolejnych piętrach znajdziesz potrzeby szacunku i uznania oraz samorealizacji i rozwoju. Każdy człowiek odczuwa dokładnie te same potrzeby, niezależnie od tego, w jakiej ścieżce rozwojowej przychodzi na świat – czy jako osoba rozwijająca się nieautystycznie (jak większość ludzi), czy też jako człowiek w spektrum. Potrzeby po prostu się pojawiają, jednak możliwość ich zaspokojenia jest różna. Trudniej jest zadbać o potrzeby wyższego rzędu, gdy te z dolnych pięter są zaniedbane. Łatwiej jest też zaspokajać swoje potrzeby, gdy umiemy je w sobie odczytać.
Uwaga! Reklama do czytania
Teoria umysłu i celowość interakcji – jak wpływają na kształtowanie relacji społecznych?
Szczególną cechą rozwoju w spektrum jest naturalne ukierunkowanie uwagi na fakty, obiekty i zjawiska. Uwaga osób, które rozwijają się w typowym wzorcu, kierowana jest przede wszystkim na ludzi i wymianę emocji pomiędzy nimi. Dla osób w spektrum autyzmu ważne są rozwój poznawczy, zdobywanie informacji o świecie, rozwijanie pasji – na miarę swoich intelektualnych możliwości i dostępności. Rola interakcji społecznych jest bardzo ważna, jednak warto zaznaczyć, iż realizują się one w nieco inny sposób.
Przede wszystkim – w dużym uproszczeniu – chodzi o to, by z drugim człowiekiem było nam dobrze przebywać. Osoby w spektrum potrzebują jednak celu. Większość ludzi na świecie potrzebuje po prostu ze sobą być. Gdy nasycą się swoją obecnością, wymienią dużo miłych emocji, wtedy są gotowi do podejmowania wspólnych działań. Dla człowieka w spektrum ważny jest powód bycia razem.
Może to być jakiegoś rodzaju wspólne działanie. Cel, który realizuje się wspólnie. Wymiana informacji – rozmowa o wspólnej pasji lub różnych zainteresowaniach, które się ma – o ile stanowią one intelektualną inspirację dla drugiej osoby. Gdy podczas wspólnego działania osoba w spektrum poczuje się bezpiecznie z innymi ludźmi, poczuje intelektualną więź, wtedy nabiera gotowości na to, by zwyczajnie z nimi pobyć. Można powiedzieć, iż budowanie relacji u ludzi w spektrum następuje w odwrotnej kolejności niż u osób o typowym wzorcu rozwojowym. Warto to o sobie wiedzieć – mam po prostu inaczej niż większość.
Rozwój dziecka ze spektrum (autyzmem, zespołem Aspergera) – poczucie osamotnienia w grupie rówieśników
Człowiek, który nie rozumie tego, co się wokół niego dzieje, w sposób naturalny odczuwa lęk w różnych sytuacjach. Życie w mniejszości rozwojowej wiąże się z doświadczaniem stresu mniejszościowego. W grupach, do których jesteśmy losowo przydzielani przez standardowy system edukacji, osoby w spektrum zwykle stanowią istotną mniejszość. Bywają niezmiernie osamotnione i już na wczesnych etapach swojego życia zauważają, iż inni ludzie funkcjonują według ustalonych kodów i reguł, które dla osoby w spektrum bywają niejasne, trudne do odczytania. To nic innego jak właśnie dynamiczna wymiana emocji i realizowanie „bycia razem” niezależnie od celu.
Poczucie osamotnienia czy inności dodatkowo zostaje wzmocnione przez trudności z odczytywaniem swoich potrzeb oraz próby dostosowania się do wymagań otoczenia, doświadczenie izolacji lub odrzucenia, a choćby przemoc.
Zachowania osób ze spektrum. Jak nawiązać relację z drugą osobą?
Rozwój w spektrum autyzmu dotyczy około 2% ludzi na świecie i jest to najbardziej różnorodna grupa rozwojowa – zarówno pod względem możliwości intelektualnych, jak i profilu sensorycznego. Przypadkowe spotkanie drugiej osoby, która będzie do mnie podobna, może nie być łatwe. Owszem, jeżeli jesteś osobą w spektrum autyzmu, może być ci trudno zaprzyjaźnić się z przypadkowymi osobami, które znajdują się dookoła ciebie. Przede wszystkim dlatego, iż inne rzeczy są ważne dla ciebie, a inne dla otaczających cię osób. Jednak gdy wiesz, kogo szukać, może się okazać, iż ludzi podobnych do ciebie jest łatwiej spotkać, niż się spodziewasz.
Co zatem możesz dla siebie zrobić, by budować dobre, bezpieczne i satysfakcjonujące cię relacje społeczne?
- Zdobywaj jak najwięcej informacji na swój temat. Co lubisz, a co ci szkodzi? Jakie sytuacje sprawiają, iż czujesz się lepiej, a w których doświadczasz dyskomfortu? Przyglądaj się swojej sensoryce – co lubi twoje ciało, w czym czuje się dobrze, w jakich miejscach lubisz przebywać, co jeść, jakich dźwięków słuchać, co działa na ciebie relaksująco? Jak twoje ciało komunikuje ci potrzeby oraz emocje i jak ty wyrażasz je na zewnątrz? jeżeli masz z tym trudności – czasami przydaje się do tego drugi człowiek, który pomoże ci w odczytywaniu sygnałów z ciała. Może to być partner, rodzic lub dobry specjalista znający się na spektrum autyzmu. Możesz też inspirować się tym, co mówią samorzecznicy – osoby w spektrum autyzmu mówiące w swoim imieniu.
- Wykorzystaj swoją pasję. Istnieje większa szansa na to, iż spotkasz interesującego dla ciebie człowieka, gdy spróbujesz szukać go wśród ludzi, którzy interesują się podobnymi rzeczami. Wśród pasjonatów różnych dziedzin znajdziesz więcej osób, które chętnie porozmawiają na określony temat, a przy tym nie będą zmieniały co chwilę wątku rozmowy.
- Pamiętaj o tym, iż inaczej nie znaczy gorzej. To, iż dla ciebie ważne są cel spotkania, idea, wspólne działanie, współdzielenie zainteresowań, jest całkiem naturalne dla osób w spektrum autyzmu. Na świecie jest całkiem sporo osób, którym odpowiada ten model budowania relacji oraz unikanie small talków.
- Czasami pomaga wiedza o strukturze spotkań – na przykład wspólne bieganie co tydzień we wtorek czy spotkanie w klubie dyskusyjnym raz w miesiącu. Gdy wiesz, co się będzie działo na spotkaniu, jaką każdy z uczestników ma rolę czy zadanie – może być ci łatwiej nawiązywać relacje i być w interakcji z innymi.
- Gdy inicjowanie spotkań sprawia ci trudność, możesz wykorzystywać „pretekst”. Rozpoczęcie rozmowy z określonego powodu może ułatwić ci wejście w relację.
- Liczba kontaktów nie świadczy o ich jakości. Sprawdzaj, co jest dla ciebie dobre – jak często potrzebujesz spotykać się z innymi, jaka formuła jest dla ciebie lepsza, w jakim gronie, jak długo.
- Zadbaj o siebie po spotkaniach. Przebywanie wśród ludzi, choćby najfajniejszych, bywa męczące i obciążające dla zmysłów. Może się zdarzyć, iż będziesz potrzebować regeneracji w taki sposób, który ci służy.
