Dieta śródziemnomorska a nowotwory. Co mówią badania?

zwrotnikraka.pl 2 godzin temu

Dieta śródziemnomorska uważana jest z jedną z najzdrowszych na świecie, a badania wskazują, iż wpływa ona na profilaktykę chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy, depresji, a także… nowotworów. To jednak nie koniec, wydaje się bowiem, iż może ona przynosić korzyści również pacjentom onkologicznym. Skąd takie efekty i na czym adekwatnie polega dieta śródziemnomorska?

Dieta śródziemnomorska – co to takiego?

Dieta śródziemnomorska to – jak sama nazwa wskazuje – sposób odżywiania wywodzący się z rejonu basenu Morza Śródziemnego, a więc z państw takich jak Włochy, Grecja, Hiszpania czy Turcja.

Warto jednak pamiętać, iż mówiąc o diecie śródziemnomorskiej mamy na myśli sposób odżywiania dawnych mieszkańców tego regionu, czyli sprzed okresu globalizacji, fast foodów i żywności wysokoprzetworzonej. A to oznacza, iż w diecie śródziemnomorskiej szczególnie istotną rolę odgrywają lokalnie uprawiane rośliny i ich pochodne (warzywa, owoce, zboża, nasiona roślin strączkowych oliwki i wytwarzana z nich oliwa), a także ryby, owoce morza i produkty mleczne, które stanowiły jeden z bazowych elementów jadłospisu mieszkańców śródziemnomorskiego wybrzeża.

Według piramidy żywienia opracowanej przez hiszpańską Fundación Dieta Mediterránea, śródziemnomorski jadłospis powinien wyglądać następująco [1]:

podstawą diety powinny być różnokolorowe warzywa i owoce, produkty zbożowe (najlepiej pełnoziarniste), a także oliwa,
codziennie w jadłospisie powinny się także znaleźć orzechy, nasiona, oliwki i przyprawy (w tym cebula, czosnek), a także niskotłuszczowe produkty mleczne,
na kolejnym poziomie piramidy znajdziemy owoce morza i ryby (co najmniej 2 razy w tygodniu), jajka (2-4 razy w tygodniu), drób (2 razy w tygodniu) oraz nasiona roślin strączkowych (co najmniej 2 razy w tygodniu),
ziemniaki nie powinny się znaleźć w tej w diecie częściej niż 3 razy w tygodniu, mięso czerwone – nie częściej niż 2 razy w tygodniu, a mięso przetworzone – nie częściej niż raz w tygodniu,
w diecie śródziemnomorskiej należy także ograniczyć słodycze (do maksymalnie 2 porcji tygodniowo),
podstawą nawodnienia powinna być woda, a także napary ziołowe i herbaty.

Jeśli chcesz poznać dokładne zasady diety śródziemnomorskiej, sprawdź stronę: https://centrumrespo.pl/dieta/dieta-srodziemnomorska-przepisy-produkty-zasady.

Dieta śródziemnomorska a profilaktyka nowotworów

Zdrowy sposób odżywiania jest w tej chwili uznawany za jeden z podstawowych elementów profilaktyki nowotworowej. I nic dziwnego, uważa się bowiem, iż aż 30-35% przypadków zachorowań na nowotwór ma swoje korzenie w nieprawidłowej diecie [2].

Wśród potencjalnie rakotwórczych czynników związanych z odżywianiem wymienia się m.in.:

wysokie spożycie mięsa czerwonego,
mięso przetworzone,
produkty o wysokiej zawartości soli,
żywność wysokoprzetworzoną (chodzi tu m.in. o produkty spożywcze zawierające akrylamid, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, heterocykliczne aminy aromatyczne i inne potencjalnie rakotwórcze związki),
picie alkoholu,
jadłospisy ubogie w warzywa i owoce.

Z kolei wśród elementów diety, które redukują ryzyko choroby nowotworowej, World Cancer Research Fund wymienia wysokie spożycie owoców i warzyw, włączanie do jadłospisu ryb i pełnoziarnistych produktów zbożowych, a także żywność bogatą w błonnik pokarmowy [3].

Dieta śródziemnomorska zdaje się idealnie wpasowywać w powyższe zasady, w końcu jest ona bogata w warzywa, owoce, błonnik i ryby, z kolei ogranicza (lub całkowicie eliminuje) mięso czerwone i przetworzone, a także wysokoprzetworzone produkty spożywcze. Tak jest w teorii, a co z praktyką?

Badania naukowe dają naprawdę obiecujące wyniki, które wskazują, iż przestrzeganie zasad tradycyjnej diety śródziemnomorskiej związane jest z [4,5]:

redukcją ryzyka nowotworu jelita grubego o 17-18%,
redukcją ryzyka nowotworu piersi o 6-57% (tutaj wyniki badań są dość rozbieżne),
redukcją ryzyka nowotworu żołądka o 30-38%,
redukcją ryzyka nowotworu wątroby o 36-42%,
redukcją ryzyka nowotworu w obrębie głowy i szyi o 44-51%,
redukcją ryzyka nowotworu płuc o 16%,
redukcją ryzyka nowotworu pęcherza moczowego o 13%,
niewielką redukcją ryzyka nowotworu prostaty – o 4%.

Co więcej, osoby stosujące się do zasad diety śródziemnomorskiej mają 13-14% niższe ryzyko zgonu z przyczyn onkologicznych [4,5].

Dlaczego dieta śródziemnomorska chroni przed nowotworem?

Autorzy badań wskazują, iż największe, przeciwnowotworowe zasługi można przypisać zwiększonemu spożyciu warzyw, owoców oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych, czyli produktów stanowiących bazę diety śródziemnomorskiej [4].

Wpływowi śródziemnomorskiego sposobu odżywiania na redukcję ryzyka nowotworów warto jednak przyjrzeć się także z nieco „bliższej” perspektywy, a więc nie tylko na poziomie grup produktów, ale także składników odżywczych o potencjalnie rakotwórczym działaniu.

Kontynuując, dieta ta może wpływać na profilaktykę nowotworów ze względu na kilka czynników.

Wysoką zawartość błonnika pokarmowego, którego spożycie związane jest z redukcją ryzyka nowotworu jelita grubego, ale także niższym ryzykiem nowotworu piersi, żołądka czy płuc. Błonnik pokarmowy metabolizowany jest w przewodzie pokarmowym do kwasu masłowego, który wspomaga prawidłowego funkcjonowanie komórek jelita (a także ich prawidłową apoptozę, czyli zaplanowane „umieranie”). Co więcej, błonnik wiąże nadmiar hormonów płciowych (głównie estrogenów), może także redukować wchłanianie wielu substancji rakotwórczych. Uważa się również, iż ma on wpływ na modulowanie odpowiedzi układu odpornościowego, zwłaszcza w zakresie ochrony przed nowotworem [5,6].
Wysoką zawartość witamin o działaniu antyoksydacyjnym. Mowa tu o witaminie C i beta-karotenie (czyli prowitaminie A) zawartych w owocach i warzywach oraz witaminie E, która znajduje się w oliwie, orzechach czy tłustych rybach. Witaminy te wspomagają ochronę organizmu przed stresem oksydacyjnym, który sprzyja przemianom nowotworowym, mają one także działanie przeciwzapalne.
Wysoką zawartość bioaktywnych związków pochodzenia roślinnego. Wśród nich warto wymienić m.in. karotenoidy (beta-karoten, likopen, luteinę, zeaksantynę), a także związki z rodziny polifenoli (m.in. resweratrol, antocyjany, elagotaniny, flawonoidy), które cechują się silnym działaniem antyoksydacyjnym. Mogą one także modulować działanie układu odpornościowego i regulować procesy replikacji DNA, namnażania i apoptozy komórek [7].
Dobry wpływ na sytość. Dieta śródziemnomorska bogata jest w duże ilości błonnika oraz pełnowartościowego białka, które pozytywnie wpływają na odczuwanie sytości, przy jednocześnie dość niskiej gęstości kalorycznej posiłków. Dzięki temu dieta śródziemnomorska może sprzyjać deficytowi energetycznemu i walce z nadmiarowymi kilogramami, a warto pamiętać, iż otyłość to niezależny czynnik ryzyka nowotworów.
Niski ładunek i indeks glikemiczny diety, a co za tym idzie, m.in. redukcja stanu zapalnego w organizmie i niższy poziom insuliny (a warto wiedzieć, iż hiperinsulinemia związana jest z mniejszą stabilnością materiału genetycznego, nasiloną proliferacją (namnażaniem) komórek i ich zmniejszoną apoptozą) [3,8].

Oliwa i spółka – czy redukują ryzyko nowotworów?

Sztandarowe składniki diety śródziemnomorskiej również zdają się mieć niebagatelne znaczenie w profilaktyce chorób nowotworowych. Zwłaszcza iż w zwyczajowej, zachodniej diecie zwykle spożywamy ich małe ilości, przejście na dietę śródziemnomorską jest więc świetną okazją, by to zmienić.

Oczywiście w diecie śródziemnomorskiej produktów z grupy „superfoods” jest mnóstwo, na szczególną uwagę zasługuje jednak oliwa. Zresztą, gdyby dieta śródziemnomorska mogła mieć tylko jeden symbol, to byłby nim właśnie popularny olej z oliwek. I nie są to tylko puste słowa, bo badania wskazują, iż regularne spożycie oliwy wiąże się z redukcją ryzyka nowotworów ogółem o 31% (w tym m.in. redukcją ryzyka nowotworu piersi o 33% i redukcją ryzyka nowotworów układu moczowego o ponad 50%). Wśród potencjalnie przeciwnowotworowych składników oliwy wymienić należy m.in. skwalen, kwas oleinowy, hydroksytyrozol czy oleuropeinę [9].

Dieta śródziemnomorska to jednak nie tylko oliwa, ale także dbanie o regularne włączanie do jadłospisu ryb i owoców morza. Efekt? Badania wskazują, iż spożycie ryb może wpływać na niewielką (4%) redukcję ryzyka nowotworu jelita grubego, a każde dodatkowe 20 g ryb dziennie związane jest z 12% niższym ryzykiem śmierci na nowotwór prostaty. I choć wyniki są mniej obiecujące niż w przypadku oliwy, to produkty bogate w kwasy omega-3 (czyli głównie ryby) są wartościowym dodatkiem do diety przeciwnowotworowej ze względu na swoje silne działanie przeciwzapalne [10-12].

„Wielką trójkę” charakterystycznych składników diety śródziemnomorskiej zamyka czerwone wino i będące bazą do jego produkcji winogrona o ciemnej skórce. I choć piramida diety śródziemnomorskiej dopuszcza umiarkowane spożycie wina, to jego włączanie do jadłospisu jest kwestią kontrowersyjną. Z jednej strony, zarówno czerwone wino, jak i czerwone winogrona stanowią źródło resweratrolu, czyli związku z rodziny stilbenów, który wykazuje działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Co więcej, resweratrol może także regulować prawidłową apoptozę komórek i przeciwdziałać procesom związanym z tworzeniem przerzutów. Innymi słowy: wpływa na profilaktykę nowotworów na wszystkich 3 etapach kancerogenezy – inicjacji, promocji i progresji [13].

Z drugiej jednak strony, wino to źródło alkoholu, a alkohol to silny karcynogen łączony ze zwiększeniem ryzyka nowotworów przewodu pokarmowego, wątroby, piersi, krtani, płuc, trzustki czy skóry [3]. Wniosek? Każdy alkohol szkodzi (niezależnie czy jest to wódka, piwo czy wino), a jego spożycie nie jest zalecane w diecie przeciwnowotworowej. Jako źródło resweratrolu dużo lepiej traktować więc świeże winogrona o ciemnej skórce.

Dieta śródziemnomorska dla pacjentów onkologicznych – nie tylko profilaktyka

Dieta śródziemnomorska ma profilaktyczne, przeciwnowotworowe działanie – tego jesteśmy dziś adekwatnie pewni. Czy z jej adekwatności prozdrowotnych mogą jednak skorzystać także pacjenci onkologiczni? Okazuje się, iż owszem.

W badaniu opublikowanym w roku 2023 zaobserwowano, iż chorzy na nowotwór, które dość rygorystycznie przestrzegali zaleceń diety śródziemnomorskiej, mieli ok. 30% niższe ryzyko zgonu niż osoby, których dieta nie miała wiele wspólnego ze śródziemnomorskim sposobem żywienia [14]. Co więcej, wydaje się, że stosowanie diety śródziemnomorskiej może także wydłużać czas do nawrotu choroby u pacjentek ze zdiagnozowanym nowotworem piersi [15].

To jednak nie koniec, bo wyniki badań wskazują także, iż dieta śródziemnomorska ma niebagatelny wpływ na jakość życia po diagnozie. W badaniu z roku 2020 zaobserwowano bowiem, iż w grupie pacjentek z nowotworem piersi, lepszym samopoczuciem psychicznym i fizycznym, lepszą jakością snu i mniejszym odczuwaniem bólu charakteryzowały się osoby, które przestrzegały zasad diety śródziemnomorskiej [16]. Po raz kolejny za takie efekty diety były prawdopodobnie odpowiedzialne jej składniki bioaktywne, w tym błonnik, polifenole, kwasy omega-3 i jednonienasycone kwasy tłuszczowe.

Oczywiście dowody na profilaktyczne, przeciwnowotworowe działanie diety śródziemnomorskiej są silniejsze niż dowody na jej pozytywny wpływ na samopoczucie pacjentów onkologicznych, czas przeżycia i czas bez nawrotu choroby. Mimo wszystko warto pamiętać, iż śródziemnomorski sposób odżywiania stanowi zdrową, pełnowartościową alternatywę dla typowej diety „zachodniej”, a korzyści z jego stosowania są naprawdę szerokie (nie tylko w zakresie onkologii).

Aleksandra Kureń, dietetyk kliniczny Centrum Respo

Piśmiennictwo:

Fundación Dieta Mediterránea: La pirámide, dietamediterranea.com/fundacion/descarga-la-piramide/ [dostęp 14.11.2024]
Anand, P., Kunnumakara, A. B., Sundaram, C., Harikumar, K. B., Tharakan, S. T., Lai, O. S. i wsp., Cancer is a preventable disease that requires major lifestyle changes. Pharmaceutical research, 25(9), 2097-2116.
World Cancer Research Fund / American Institute for Cancer Research. Diet, Nutrition, Physical Activity and Cancer: a Global Perspectve. Continuous Update Project Expert Report 2018, wcrf.org/diet-activity-and-cancer/ [dostęp 14.11.2024]
Schwingshackl, L., Schwedhelm, C., Galbete, C., & Hoffmann, G. (2017). Adherence to Mediterranean diet and risk of cancer: an updated systematic review and meta-analysis. Nutrients, 9(10), 1063.
Morze, J., Danielewicz, A., Przybyłowicz, K., Zeng, H., Hoffmann, G., & Schwingshackl, L. (2021). An updated systematic review and meta-analysis on adherence to mediterranean diet and risk of cancer. European journal of nutrition, 60, 1561-1586.
Aune, D., Chan, D. S. M., Greenwood, D. C., Vieira, A. R., Rosenblatt, D. N., Vieira, R. i wsp. (2012). Dietary fiber and breast cancer risk: a systematic review and meta-analysis of prospective studies. Annals of oncology, 23(6), 1394-1402.
Briguglio, G., Costa, C., Pollicino, M., Giambò, F., Catania, S., & Fenga, C. (2020). Polyphenols in cancer prevention: New insights. International Journal of Functional Nutrition, 1(2), 1-1.
Janssen, J. A. (2021). Hyperinsulinemia and its pivotal role in aging, obesity, type 2 diabetes, cardiovascular disease and cancer. International journal of molecular sciences, 22(15), 7797.
Markellos, C., Ourailidou, M. E., Gavriatopoulou, M., Halvatsiotis, P., Sergentanis, T. N., & Psaltopoulou, T. (2022). Olive oil intake and cancer risk: A systematic review and meta-analysis. PLoS One, 17(1), e0261649.
Caini, S., Chioccioli, S., Pastore, E., Fontana, M., Tortora, K., Caderni, G., & Masala, G. (2022). Fish consumption and colorectal cancer risk: meta-analysis of prospective epidemiological studies and review of evidence from animal studies. Cancers, 14(3), 640.
Eshaghian, N., Heidarzadeh-Esfahani, N., Akbari, H., Askari, G., & Sadeghi, O. (2023). Fish consumption and risk of prostate cancer or its mortality: an updated systematic review and dose–response meta-analysis of prospective cohort studies. Frontiers in Nutrition, 10, 1221029.
Augimeri, G., & Bonofiglio, D. (2021). The Mediterranean diet as a source of natural compounds: does it represent a protective choice against cancer?. Pharmaceuticals, 14(9), 920.
Elshaer, M., Chen, Y., Wang, X. J., & Tang, X. (2018). Resveratrol: An overview of its anti-cancer mechanisms. Life sciences, 207, 340-349.
Park, S. Y., Kang, M., Shvetsov, Y. B., Setiawan, V. W., Boushey, C. J., Haiman, C. A. i wsp. (2022). Diet quality and all-cause and cancer-specific mortality in cancer survivors and non-cancer individuals: the Multiethnic Cohort Study. European journal of nutrition, 1-9.
Mantzorou, M., Tolia, M., Poultsidi, A., Vasios, G. K., Papandreou, D., Theocharis, S. i wsp. (2022). Adherence to mediterranean diet and nutritional status in women with breast cancer: What is their impact on disease progression and recurrence-free patients’ survival?. Current Oncology, 29(10), 7482-7497.
Porciello, G., Montagnese, C., Crispo, A., Grimaldi, M., Libra, M., Vitale, S. i wsp. (2020). Mediterranean diet and quality of life in women treated for breast cancer: A baseline analysis of DEDiCa multicentre trial. PLoS One, 15(10), e0239803.