Anemia bywa dość często diagnozowana podczas profilaktycznych badań krwi np. u osób, w których diecie brak jest produktów pochodzenia zwierzęcego. Większość z nas kojarzy niedokrwistość z brakiem odpowiedniej podaży żelaza, które jest niezbędne do produkcji czerwonych krwinek. Żelazo dostarczamy do organizmu, spożywając np. czerwone mięso, jednak choroba ta może mieć również związek np. z niedoborem witamin z grupy B. Warto wiedzieć, iż łatwo przyswajalne żelazo z pożywienia to żelazo hemowe, które znajduje się w produktach spożywczych pochodzenia zwierzęcego. W produktach roślinnych obecne jest mniej wartościowe żelazo niehemowe.
Niedokrwistość bywa także związana z innymi chorobami, które bezpośrednio lub pośrednio wpływają na przebieg procesów krwiotwórczych; niekiedy ma podłoże wrodzone, w innych przypadkach jest chorobą nabytą. Anemia wrodzona to np. anemia sierpowata; jedną z postaci anemii nabytej jest np. anemia z niedoboru żelaza.
Wyróżniamy kilka postaci anemii oraz czynników, które powodują zmiany w obrębie liczby i budowy krwinek czerwonych (erytrocytów), upośledzając ich funkcje. U większości pacjentów np. niemowląt i małych dzieci, młodzieży oraz kobiet ciężarnych diagnozowana jest łagodna niedokrwistość, która związana jest z niedoborami żywieniowymi w okresie zwiększonego zapotrzebowania na składniki odżywcze. W tym przypadku można stosunkowo gwałtownie wyleczyć chorobę, stosując odpowiednio skomponowaną dietę, a także przyjmując preparaty żelaza, witaminy B12 oraz kwasu foliowego.
Anemia dość często jest również skutkiem prowadzenia bardzo intensywnego trybu życia oraz związanego z nim przemęczenia, które powoduje wzrost zapotrzebowania na składniki odżywcze. Do niedokrwistości może dojść także na skutek przewlekłej utraty krwi np. w przypadku krwawień z przewodu pokarmowego lub krwotoku, który związany jest z urazem bądź zabiegiem chirurgicznym. U kobiet jedną z przyczyn niedokrwistości są długie i bardzo obfite miesiączki oraz krwotoki poporodowe z dróg rodnych lub w wyniki przedwczesnego porodu.
Czerwone krwinki – co warto wiedzieć na temat erytrocytów?
Czerwone krwinki, czyli erytrocyty, to bezjądrowe komórki o kształcie dysku, które są jednym ze składników krwi. Razem z krwinkami białymi (leukocyty) i płytkami krwi (trombocyty) zawieszone są w osoczu krwi. Głównym zadaniem erytrocytów jest transport tlenu do tkanek oraz odprowadzanie dwutlenku węgla. Miejscem produkcji erytrocytów jest szpik kostny.
Krew zawdzięcza swój czerwony kolor obecnej w czerwonych krwinkach hemoglobinie. To białko jest niezbędne w procesach natleniania tkanek oraz usuwania z organizmu CO2. Aby mogła być wytwarzana hemoglobina, konieczne jest dostarczanie do organizmu odpowiedniej ilości żelaza. Niedokrwistość najczęściej związana jest m.in. z niskim poziomem hemoglobiny, jednak może również wynikać ze spadku całkowitej liczby czerwonych krwinek.
Rodzaje anemii
Anemia jest chorobą o zróżnicowanych przyczynach i różnym nasileniu. Ze względu na stopień nasilenia choroby oraz ich wpływ na ogólne funkcjonowanie organizmu, wyróżniamy:
anemię łagodną (łagodna niedokrwistość),
anemię umiarkowaną (umiarkowana niedokrwistość),
anemię ciężką (ciężka niedokrwistość),
anemię zagrażającą życiu ze względu na bardzo niskie stężenie hemoglobiny.
W celu różnicowania anemii pod względem nasilenia choroby służą normy stężenie hemoglobiny. Z łagodną anemią mamy do czynienia, gdy stężenie hemoglobiny spadnie poniżej 10-12 g/dl w przypadku kobiet i 13,5 g/dl w przypadku mężczyzn.
Niskie stężenie hemoglobiny może być spowodowane zarówno brakiem odpowiedniej ilości żelaza, jak i innymi przyczynami np. krwawieniem z przewodu pokarmowego oraz zaburzeniami funkcji krwiotwórczych, do których wystąpienia mogą prowadzić np. choroby szpiku kostnego oraz choroby autoimmunologiczne.
Podział anemii uwzględnia także czynniki przyczyniające się do rozwoju choroby. Wyróżniamy:
anemię wywołaną utratą krwi, czyli ostrą i przewlekłą anemię pokrwotoczną;
anemię wywołaną skróconym czasem życia krwinek czerwonych, czyli wrodzony, nabyty i mieszany zespół hemolityczny;
anemię wywołaną zaburzeniami procesu wytwarzania czerwonych krwinek.
W przypadku anemii wywołanych zaburzeniami procesu produkcji krwinek czerwonych wyróżniamy np. anemię niedoborową (anemia z niedoboru żelaza, anemia z niedoboru witaminy B12 lub/i kwasu foliowego, anemia z niedoboru miedzi), anemie dysplastyczne, anemie hipoplastyczne i anemie aplastyczne.
W grupie najczęściej diagnozowanych anemii znajdują się:
anemia niedoborowa, wywołana przez niskie stężenie żelaza, witaminy B12 i/lub niedobór kwasu foliowego, która dość często dotyczy np. niemowląt i małych dzieci, a także kobiet ciężarnych;
niedokrwistość chorób przewlekłych (inaczej również anemia chorób przewlekłych), która może być wywołana np. przez reumatoidalne zapalenie stawów i inne choroby autoimmunologiczne, choroby o podłożu nowotworowym, choroby nerek, wątroby i trzustki, a także niektóre zakażenia bakteryjne i grzybicze;
anemia pokrwotoczna, rozwijająca się na skutek np. utraty krwi (nagłej lub przewlekłej).
Przyczyny anemii
Jak już zostało wspomniane, wyróżniamy kilka przyczyn anemii, a jedną z najczęstszych jest niedobór żelaza, witaminy B12, a także kwasu foliowego w codziennej diecie lub niedostateczna podaż składników odżywczych okresie zwiększonego zapotrzebowania organizmu. Anemia niedoborowa najczęściej diagnozowana jest u dorosłych kobiet, młodzieży, niemowląt i małych dzieci, a także seniorów. Przyczyną anemii niedoborowej, oprócz braku mikro i makroelementów w diecie, są także zaburzenia wchłaniania składników odżywczych, których podłożem mogą być choroby przewlekłe, a także niewłaściwe stosowanie niektórych leków.
Inne przyczyny anemii to np.
zaburzenia funkcji krwiotwórczych,
przedwczesne niszczenie erytrocytów na skutek ich nieprawidłowej budowy oraz nieprawidłowego funkcjonowania narządów wewnętrznych,
choroby ogólnoustrojowe,
utrata krwi.
W początkowej fazie anemia może nie wywoływać uciążliwych objawów, dlatego warto pamiętać o systematycznych badaniach profilaktycznych, do których zaliczamy morfologię krwi. Zalecone przez lekarza badania krwi powinniśmy wykonywać przynajmniej raz w roku. W okresie zwiększonego zapotrzebowania na składniki odżywcze, a także w okresie nadmiernego przeciążenia organizmu morfologię krwi warto wykonywać częściej, co pozwoli wykryć ewentualne nieprawidłowości, zanim zaczną one powodować poważne zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu.
W przypadku braku efektów leczenia farmakologicznego oraz wyników krwi wskazujących na poważniejsze przyczyny anemii niezbędne jest nie tylko badanie morfologii krwi, ale także wykonanie innych badań np. badania szpiku kostnego i badania na krew utajoną w kale.
Objawy anemii
Każdy rodzaj anemii wywołuje podobne objawy, które związane są m.in. z niskim stężeniem hemoglobiny. Brak odpowiedniego natlenienie tkanek powoduje m.in.:
nienaturalną senność,
uczucie zmęczenia,
ogólne osłabienie organizmu,
bladość skóry i błon śluzowych,
krwawienie z dziąseł,
ból i zawroty głowy,
duszność,
zaburzenia w pracy serca,
mroczki przed oczami,
omdlenia.
Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów anemii jest bladość skóry, której towarzyszy również bladość błon śluzowych jamy ustnej i bladość spojówek. Objawy anemii związane ze zmianą zabarwienia skóry i błon śluzowych pojawiają się na samym początku choroby, jednak są dość trudne do dostrzeżenia u osób z jasną karnacją. Bladość skóry nie ma jednak związku z niewielką ilością barwnika, ale niedostatecznym ukrwieniem, które jest jednym z następstw obniżonego poziomu hemoglobiny we krwi. Wraz z postępowaniem schorzenia pojawiają się także inne objawy anemii, do których zaliczamy m.in.:
ból i pieczenie języka,
samoczynne powstawanie siniaków i krwiaków,
zaburzenia smaku,
zaburzenia oddawania moczu,
pieczenie w przełyku,
ból zlokalizowany za mostkiem,
nadmierne wypadanie włosów,
łamliwość paznokci,
zajady w kącikach ust,
przewlekłe uczucie zmęczenia,
mroczki przed oczami i znaczne zawroty głowy,
niskie ciśnienie tętnicze krwi,
uczucie zimna.
Jeżeli przyczyną anemii jest niedobór witaminy B12, to mogą wystąpić neurologiczne objawy niedokrwistości np. zaburzenia nastroju, stany lękowe, stany depresyjne, mrowienie i drętwienie kończyn. Objawy anemii, którym towarzyszy utrata masy ciała wskazują na poważne schorzenia m.in. o podłożu nowotworowym.
Powyższe objawy anemii są wskazaniem do szybkiej konsultacji lekarskiej. Podejrzewając anemię, nie należy na własną rękę przyjmować preparatów żelaza, bo dostępne bez recepty tabletki to w większości suplementy diety, a nie leki. Nieleczona anemia lub nieprawidłowo leczona anemia prowadzi do poważnych powikłań, zaburzając funkcjonowanie organizmu!
Kliniczne objawy anemii nie zawsze są specyficzne. W przypadku anemii niedoborowej często zdarza się, iż na początku choroby nie pojawiają się uciążliwe objawy kliniczne, a wyniki morfologii krwi mieszczą się w granicach normy.
Leczenie anemii (niedokrwistości)
Leczenie niedokrwistości zależne jest od konkretnego rodzaju anemii. W przypadku anemii niedoborowej stosowane jest farmakologiczne leczenie anemii, którego uzupełnienie stanowi odpowiednio zbilansowana dieta. W leczeniu anemii niedoborowej bardzo ważne jest systematyczne przyjmowanie przepisanych przez lekarza leków, dzięki czemu można się uporać m.in. z niedoborem żelaza czy kwasu foliowego.
Jak jeszcze można leczyć anemię? Inne rodzaje niedokrwistości wymagają specjalistycznego leczenia, które uwzględnia m.in. terapię mającą na celu leczenie choroby podstawowej, o ile niedokrwistość związana jest z chorobami przewlekłymi (np. jeżeli jej przyczyny to schorzenia takie jak reumatoidalne zapalenie stawów). W niektórych przypadkach może być konieczne immunosupresyjne leczenie anemii (leczenie anemii hemolitycznej), czasami zalecenie transfuzji krwi, a w wyjątkowo zaawansowanych przypadkach także przeszczep szpiku kostnego.
Podsumowanie
Nieleczona anemia prowadzi do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, dlatego objawy anemii zawsze wymagają pilnej konsultacji lekarskiej. Nieprawidłowości w wynikach badań laboratoryjnych są wskazaniem do rozpoczęcia leczenia, które ma na celu eliminację czynników wpływających na obniżenie stężenia hemoglobiny we krwi, podniesienie liczby czerwonych krwinek, a także ustabilizowanie wartości hematokrytu. Niezbędne jest wykrycie przyczyny choroby, dzięki czemu możliwe jest rozpoczęcie efektywnego leczenia anemii.
Warto wiedzieć, iż choć anemię kojarzymy przede wszystkim z niedoborami żywieniowymi związanymi np. z niedoborem żelaza lub kwasu foliowego, to może być także jednym z pierwszych objawów poważnych schorzeń np. nowotworów, dlatego nie powinniśmy bagatelizować dolegliwości, które wskazują na niedokrwistość oraz rezygnować z wykonania specjalistycznych badań.
