Mówi się, iż dodatkowych kilogramów zdobytych w ciągu kilkudziesięciu lat nie da się zgubić w kilka tygodni, więc nie ma co się demotywować bardzo powolnymi postępami. Prawda jest jednak taka, iż zmagazynowany tłuszcz podlega termodynamice i zasadniczo, jeżeli zaczniemy spożywać mniej kalorii, niż wydajemy, stracimy na wadze. Pomimo ciągłych zmian hormonalnych i regulacji metabolizmu, ostatecznie najważniejsze jest to, ile kalorii przyjmujemy i spalamy.
Tak więc teoretycznie, ale także praktycznie, możliwe jest zrzucenie dużej ilości nadmiaru tłuszczu w bardzo krótkim czasie. Organizm ludzki wyposażony jest jednak w mechanizmy, które utrzymują go przy życiu, dlatego też występuje tak zwany efekt jojo. W efekcie możemy bardzo gwałtownie odzyskać utraconą wagę. Dlaczego tak się dzieje i jak tego uniknąć? Dowiesz się tego w niniejszym artykule.
Czym jest tłuszcz?
Z chemicznego punktu widzenia kwasy tłuszczowe to triacyloglicerole (TAG), czyli kwasy tłuszczowe połączone z cząsteczką glicerolu, które znajdują się w komórkach tłuszczowych – adipocytach. Tego typu komórki są rozmieszczone praktycznie wszędzie w organizmie, a pod względem ich lokalizacji tłuszcz można podzielić na podskórny i trzewny. [1]
- Tłuszcz podskórny to ten, który widać na pierwszy rzut oka i którego staramy się pozbyć w pierwszej kolejności.
- Tłuszcz trzewny zgromadzony jest wokół narządów, a jego funkcją jest zapewnienie mechanicznej ochrony narządów, regulacja metabolizmu i poziomu hormonów. Jest również źródłem substancji biorących udział w regulacji układu odpornościowego.
Tkankę tłuszczową można także sklasyfikować według jej umiejętności generowania ciepła (termogenezy). Najczęściej spotykana tkanka tłuszczowa jest biała i funkcjonuje jako magazyn energii. Adipocyty białej tkanki tłuszczowej nie zawierają dużej liczby mitochondriów, a zatem nie są miejscem spalania energii. Są one praktycznie całkowicie wypełnione dużym zbiornikiem tłuszczu – wakuolą.
Drugą stroną medalu jest brązowa tkanka tłuszczowa, która zużywa energię i jest odpowiedzialna za produkcję ciepła u wszystkich ssaków. Komórki tej tkanki są bardziej aktywne energetycznie niż komórki białej tkanki tłuszczowej i zawierają dużą liczbę mitochondriów, których metabolizm zużywa dużą ilość energii do produkcji ciepła. W przeciwieństwie do białej tkanki tłuszczowej mają one więcej mniejszych wakuoli zawierających tłuszcz. [2]
W jaki sposób przybieramy na wadze?
Kiedy zaczynamy spożywać więcej kalorii, niż jesteśmy w stanie wydać, coś musi się stać z nadmiarem kalorii. Kalorie nie mogą po prostu zniknąć, więc są przechowywane jako tłuszcz w komórkach tłuszczowych.
Liczba komórek tłuszczowych wzrasta szczególnie w dzieciństwie i okresie dojrzewania. W późniejszym okresie dorosłości liczba komórek tłuszczowych jest stała i zmienia się wraz z przyrostem i utratą masy ciała. Dzieje się tak do momentu, w którym nie mogą one już zwiększać swojego rozmiaru i konieczne jest tworzenie nowych komórek.
- Powiększenie adipocytów spowodowane nadmiernym magazynowaniem tłuszczu nazywane jest, podobnie jak w przypadku mięśni, hipertrofią.
- Powstawanie nowych adipocytów nazywane jest hiperplazją.
- Przerost adipocytów w znacznym stopniu wpływa na ich funkcję i jest typowy dla trzewnej tkanki tłuszczowej. Przerośnięte adipocyty są źródłem dużej ilości substancji prozapalnych.
- Hiperplazja, czyli powstawanie nowych, mniejszych adipocytów, zwykle ma miejsce w podskórnej tkance tłuszczowej i w przeciwieństwie do hipertrofii nie jest tak niebezpieczna dla organizmu. [1]
Te produkty mogą Cię zainteresować:
Co dzieje się z ciałem podczas odchudzania i jak uniknąć ponownego przybrania na wadze?
Organizm ludzki posiada kilka mechanizmów kontrolujących zapasy tłuszczu i spożycie żywności:
1. Liczba i rozmiar komórek tłuszczowych
Liczba komórek tłuszczowych u osób z nadwagą i otyłością jest zatem wyższa niż u osób o zdrowej wadze. W bardziej ekstremalnych przypadkach osoby otyłe mogą mieć choćby dwa razy więcej komórek tłuszczowych. jeżeli stracą na wadze, liczba ta nie ulegnie zmianie. To, co się zmienia, to rozmiar komórek tłuszczowych, które „opróżniają się” jak balony, czekając na ponowne „napompowanie”. W ten sposób organizm pamięta, ile komórek tłuszczowych miał, gdy był otyły. Po utracie wagi komórki te naturalnie próbują uzupełnić zapasy tłuszczu. [3]
2. Pamięć epigenetyczna
Oprócz liczby komórek tłuszczowych, organizm posiada również pamięć epigenetyczną. Innymi słowy, nadwaga i otyłość zmieniają regulację genów w komórkach tłuszczowych. Adipocyty, które kiedyś były pełne tłuszczu a ich funkcja została upośledzona z powodu otyłości, pamiętają ten stan. Prawidłowa masa ciała nie jest czymś normalnym dla epigenetycznie zmodyfikowanych adipocytów i dokładają one wszelkich starań, aby odzyskać utracony tłuszcz. Po utracie wagi komórki tłuszczowe wykazują wyższy wskaźnik wychwytu glukozy, co prowadzi do szybszego jej odzyskania. [4]
Odkryj nasze bestsellery:
3. Leptyna i grelina
Oczywiście przybieranie na wadze nie odbywa się poprzez cudowną konwersję żywności w tłuszcz, ale zależy od ilości spożywanych kalorii. To, czy schudniemy, czy przytyjemy, zależy od tego, ile jedzenia znajdzie się na talerzu. Wpływa to na mózg, który ma bardzo dobry przegląd zapasów tłuszczu. Głównym sprawcą jest jednak hormon leptyna.
Leptyna, znana również jako hormon sytości, informuje mózg, ile tłuszczu znajduje się w organizmie. System działa bardzo prosto – im więcej mamy tłuszczu, tym więcej leptyny wytwarza się w komórkach tłuszczowych, a to daje mózgowi znać, iż mamy wystarczające zapasy tłuszczu. jeżeli zaś stracimy na wadze, produkcja leptyny spada, a mózg otrzymuje sygnał, iż zaczęły się wyczerpywać nasze zapasy tłuszczu. Cały system leptyny ma za zadanie utrzymać nas przy życiu. [5]
Jednakże mózg nie ma dokładnej wartości dla zapasów tłuszczu i może przyzwyczaić się do większej ilości tłuszczu. jeżeli dana osoba posiada 10 kg nadwagi przez długi czas, stan ten staje się normalny dla mózgu. Wszystko poniżej tej nadwagi będzie oceniane przez mózg jako zagrażające życiu. Innymi słowy, jeżeli osoba z nadwagą straci na wadze, mózg zacznie zmuszać ją do większego spożycia żywności i mniejszej ilości ruchu. [5]
W skrajnych przypadkach otyłości występuje zjawisko oporności na leptynę. Mózg nie może już prawidłowo reagować na sygnały z tkanki tłuszczowej, a tym samym nie ma wglądu w stan zapasów. Rezultatem jest niekontrolowane objadanie się. [6] Na poziom leptyny wpływa również sen. jeżeli go brakuje, poziom leptyny jest niższy, co mówi mózgowi, iż powinniśmy jeść więcej. Jednocześnie wzrasta poziom greliny, która jest hormonem sygnalizującym uczucie głodu. Brak snu prowadzi z kolei do przejadania się. [7]
Grelina (hormon głodu), która sygnalizuje, iż jesteśmy głodni, jest naturalnie tłumiona u osób z nadwagą lub otyłością (ma inną funkcję regulacyjną). Pomimo jej niższego poziomu, to właśnie częściowa oporność na leptynę i siła dopaminy sprawiają, iż osoby z nadwagą i otyłością jedzą. Z drugiej strony podczas odchudzania wzrasta poziom greliny, co może znacznie skomplikować cały proces utraty wagi. [8]
Jak organizm wykorzystuje tłuszcz i jak się go pozbywa?
Jeśli organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości kalorii z pożywienia, zaczyna sięgać do zapasów tłuszczu. Wówczas rozkłada triacyloglicerole w komórkach tłuszczowych na pojedyncze kwasy tłuszczowe w procesie lipolizy, które są wykorzystywane przez mitochondria do produkcji energii. Ta produkcja energii wynika z beta-oksydacji kwasów tłuszczowych, podczas której jest „odcinana” część długołańcuchowego kwasu tłuszczowego, tworząc acetylo-CoA. Ten z kolei wchodzi w cykl Krebsa.
Dzięki temu procesowi wykorzystywane są tłuszcze, a ich końcowymi produktami ubocznymi są woda i CO2. Teoretycznie podczas odchudzania wydychamy tłuszcz w postaci pary wodnej i CO22. Część tej wody może być wydalana przez nerki i pot. Jest zatem oczywiste, iż pocenie się na bieżni nie oznacza utraty wagi. Oznacza to jedynie, iż ciało musi się skutecznie schłodzić. Większość tłuszczu znika z organizmu poprzez oddychanie.
Czy jest sens zacząć odchudzanie?
Prosta odpowiedź brzmi: tak. Nadwaga i otyłość wiążą się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia ponad 200 chorób przewlekłych. Chociaż trwała utrata masy ciała jest trudnym procesem, z którym organizm aktywnie walczy, ważne jest, aby utrzymać zdrową masę ciała. Procesowi odchudzania powinna towarzyszyć odpowiednia aktywność fizyczna i zróżnicowana dieta, które wraz z utratą tkanki tłuszczowej przynoszą długotrwałe korzyści w postaci dobrego zdrowia fizycznego i psychicznego.
Podsumowując
Odchudzanie to trudny proces, podczas którego organizm musi zużywać kalorie zmagazynowane w tkance tłuszczowej. Jednak organizm stara się przetrwać i dlatego pilnie strzeże swoich zapasów tłuszczu. Mechanizmy, dzięki którym to robi, utrudniają utratę wagi i zmuszają nas do jedzenia więcej. Aby uniknąć efektu jojo i ponownego przybrania na wadze, ważne jest, aby utrzymywać deficyt kalorii przez długi czas i nie oczekiwać cudów w bardzo krótkim czasie. Nasz organizm pamięta, ile miało tłuszczu i przyzwyczajenie się do nowego standardu zajmie mu dużo czasu.
