Choroba Leśniowskiego-Crohna to przewlekłe schorzenie z grupy nieswoistych zapalnych chorób jelit (IBD, ang. inflammatory bowel disease), które przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. Może obejmować dowolny odcinek przewodu pokarmowego – od jamy ustnej aż po odbyt. Dzięki nowoczesnym metodom leczenia wiele osób z tym rozpoznaniem osiąga długotrwałą remisję i prowadzi normalne życie.
Czym jest choroba Leśniowskiego-Crohna?
Choroba Leśniowskiego-Crohna należy do przewlekłych nieswoistych zapalnych chorób jelit. Jej charakterystyczną cechą jest zapalenie pełnościenne – obejmujące wszystkie warstwy ściany jelita, a nie tylko błonę śluzową. Typowy jest również tak zwany „skaczący” układ zmian, czyli przeplatanie się fragmentów objętych stanem zapalnym z odcinkami zdrowej błony śluzowej (skip lesions).
Choroba najczęściej rozpoczyna się u młodych dorosłych w wieku 15–35 lat, choć może pojawić się w każdym okresie życia. Ma charakter nawrotowy – okresy aktywnego zapalenia (zaostrzenia) przeplatają się z fazami wyciszenia objawów (remisja). Długość i częstotliwość tych okresów są bardzo indywidualne.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Dokładna przyczyna choroby pozostaje nieznana. Badania wskazują na wieloczynnikowy mechanizm – u osób z predyspozycją genetyczną dochodzi do nieprawidłowej odpowiedzi układu immunologicznego na czynniki środowiskowe. Rolę odgrywają także zaburzenia mikrobioty jelitowej oraz osłabienie bariery jelitowej.
Wśród znanych czynników ryzyka szczególne miejsce zajmuje palenie tytoniu – palacze chorują częściej, a przebieg bywa u nich cięższy. Obciążenie rodzinne również ma znaczenie. Pewien wpływ mogą mieć czynniki dietetyczne i środowiskowe, co tłumaczyłoby większą częstość występowania w krajach wysoko rozwiniętych.
Objawy i powikłania
Objawy choroby Leśniowskiego-Crohna są zróżnicowane i zależą od lokalizacji oraz nasilenia zmian zapalnych. Do ogólnych symptomów należą przewlekłe osłabienie, stany podgorączkowe lub gorączka oraz chudnięcie.
Ze strony przewodu pokarmowego najczęściej występuje przewlekła biegunka, zwykle bez widocznej krwi w stolcu. Długotrwała biegunka może prowadzić do odwodnienia i niedożywienia. Charakterystyczne są również bóle brzucha – zwykle w prawej dolnej części jamy brzusznej lub rozlane, często nasilające się po posiłkach.
Niedokrwistość bywa pierwszym objawem choroby. Może wynikać z przewlekłego stanu zapalnego lub zaburzeń wchłaniania, na przykład niedoboru witaminy B₁₂ przy zajęciu końcowego odcinka jelita krętego. U części chorych występują zmiany okołoodbytnicze – przetoki, ropnie, szczeliny czy owrzodzenia, które czasem są pierwszą manifestacją schorzenia.
W zależności od zajętego odcinka mogą pojawić się także owrzodzenia aftowe w jamie ustnej, trudności w przełykaniu i ból zamostkowy przy zmianach w przełyku. Charakterystyczne jest upośledzone wchłanianie składników odżywczych, co prowadzi do niedoborów witamin, minerałów oraz białka.
Powikłania pozajelitowe
Chorobie mogą towarzyszyć powikłania pozajelitowe, wynikające z ogólnoustrojowego charakteru zapalenia:
- Zapalenia stawów – bóle i obrzęki stawów obwodowych
- Zmiany w wątrobie i drogach żółciowych – stłuszczenie wątroby, pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych (PSC, ang. primary sclerosing cholangitis)
- Zmiany skórne – na przykład rumień guzowaty czy zgorzelinowe zapalenie skóry
- Zapalenie oczu – zapalenie tęczówki lub spojówek
- Skłonność do zakrzepicy żylnej – nadkrzepliwość w przebiegu aktywnej choroby
Kiedy pilnie do lekarza?
Niezwłoczna konsultacja lekarska jest konieczna, gdy wystąpi nawracająca biegunka, silne bóle brzucha, niewyjaśniona utrata masy ciała, krwawienie z przewodu pokarmowego lub objawy okołoodbytnicze. Wczesna diagnostyka jest kluczowa dla potwierdzenia choroby i zapobiegania poważnym powikłaniom, takim jak niedrożność jelit czy przetoki.
Diagnostyka
Rozpoznanie choroby Leśniowskiego-Crohna opiera się na zebraniu dokładnego wywiadu, badaniu lekarskim oraz szeregu badań dodatkowych. Nie istnieje jedno specyficzne badanie potwierdzające tę chorobę – rozpoznanie stawia się na podstawie kompletu wyników oraz obrazu klinicznego.
W badaniach laboratoryjnych często stwierdza się cechy stanu zapalnego – podwyższone OB (odczyn Biernackiego) i CRP (białko C-reaktywne), niedokrwistość oraz niedobór żelaza, witaminy B₁₂ czy albumin (białek osocza). Pomocne bywa oznaczenie kalprotektyny w kale – markera zapalenia jelit. W diagnostyce różnicowej z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego wykorzystuje się oznaczenie przeciwciał ASCA i ANCA.
Kluczowe znaczenie mają badania endoskopowe z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego. Kolonoskopia z ileoskopią umożliwia bezpośrednią ocenę jelita grubego i końcowego odcinka krętego. W razie potrzeby wykonuje się endoskopię kapsułkową, pozwalającą na ocenę jelita cienkiego, lub rektoskopię.
Badania obrazowe – USG, tomografia komputerowa (TK) oraz rezonans magnetyczny (MR) – służą ocenie zasięgu choroby i wykrywaniu powikłań, takich jak ropnie jamy brzusznej czy przetoki okołoodbytnicze.
Diagnostyka ma również na celu wykluczenie innych przyczyn dolegliwości, w tym infekcji jelitowych, pasożytów czy zespołu jelita drażliwego (IBS, ang. irritable bowel syndrome). U części pacjentów, zwłaszcza gdy zmiany dotyczą tylko okrężnicy, postawienie ostatecznego rozpoznania bywa trudne i czasem stosuje się tymczasowe rozpoznanie nieswoistego zapalenia jelita grubego o nieokreślonym typie.
Leczenie: cele i strategie
Choroba Leśniowskiego-Crohna ma charakter przewlekły i nie jest w tej chwili wyleczalna. Celem terapii jest uzyskanie długotrwałej remisji oraz zapobieganie zaostrzeniom. Strategia leczenia dobierana jest indywidualnie, zależnie od lokalizacji zmian, aktywności choroby i występowania powikłań. Wykorzystuje się połączenie metod: odpowiedni styl życia, dietę, leczenie farmakologiczne, a u niektórych pacjentów także interwencje chirurgiczne.
Styl życia
Rzucenie palenia tytoniu jest najważniejsze dla osób chorych – palenie istotnie zwiększa ryzyko nawrotów i powikłań. Ważne jest również unikanie czynników zaostrzających, takich jak infekcje (stąd znaczenie częstej higieny rąk), niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) drażniące jelita oraz nadmierny stres.
Istotne jest wyrównywanie odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych w przypadku biegunek. Należy uzupełniać niedobory – leczyć niedokrwistość poprzez suplementację żelaza i witaminy B₁₂, szczególnie u chorych z zajęciem lub resekcją końcowego jelita krętego. Konieczne może być także uzupełnianie niedoborów białka i witamin. Przy długotrwałej terapii steroidami istotna jest suplementacja wapnia i witaminy D ze względu na ryzyko osteoporozy.
Dieta i żywienie
Nie ma jednej „cudownej” diety na chorobę Leśniowskiego-Crohna. Zaleca się zdrową, zbilansowaną dietę, która zapewni pokrycie zapotrzebowania na kalorie i składniki odżywcze, a jednocześnie będzie dobrze tolerowana. Warto eliminować produkty zaostrzające dolegliwości – są one indywidualnie inne dla wszystkich pacjenta.
Podczas zaostrzeń bywa konieczne czasowe stosowanie diety łatwostrawnej lub żywienia dojelitowego. W ciężkich przypadkach może być potrzebne choćby żywienie pozajelitowe (dożylne) w celu poprawy stanu odżywienia. Ważne jest regularne monitorowanie stanu odżywienia i korygowanie niedoborów.
Farmakoterapia
Leczenie farmakologiczne dzieli się na terapię indukującą remisję oraz leczenie podtrzymujące remisję. W fazie aktywnej choroby standardem są glikokortykosteroidy (sterydy) podawane doustnie lub dożylnie, które skutecznie tłumią ostry stan zapalny.
W leczeniu długoterminowym stosuje się leki immunosupresyjne – azatioprynę, 6-merkaptopurynę, metotreksat – pomagające utrzymać remisję. Coraz częściej wykorzystuje się nowoczesne leki biologiczne skierowane przeciwko czynnikom zapalnym. Należą do nich przeciwciała anty-TNF (ang. tumor necrosis factor), takie jak infliksymab i adalimumab, oraz nowsze preparaty, w tym wedolizumab, ustekinumab i ryzankizumab. Leki te potrafią u wielu pacjentów opanować chorobę oporną na leczenie tradycyjne.
W razie wystąpienia powikłań miejscowych, takich jak ropnie czy przetoki, wdraża się antybiotyki – metronidazol lub cyprofloksacynę. Dodatkowo stosuje się leczenie objawowe: leki przeciwbiegunkowe (na przykład loperamid), przeciwbólowe (najlepiej paracetamol lub tramadol, z unikaniem NLPZ) oraz leki przeciwskurczowe w razie bólów kolkowych.
Chirurgia
Leczenie chirurgiczne bywa konieczne u choćby około połowy pacjentów na pewnym etapie choroby. Operacje nie leczą przyczyny schorzenia, ale są stosowane w powikłaniach lub przy chorobie opornej na leczenie zachowawcze. Wskazania obejmują zwężenia jelit, przetoki, ropnie oraz brak odpowiedzi na farmakoterapię. Zabiegi polegają na resekcji (usunięciu) zwężonego odcinka jelita, drenażu ropni czy usunięciu przetok.
Operacja może przynieść znaczącą ulgę, na przykład poprzez usunięcie źródła objawów. Należy jednak pamiętać, iż choroba może nawracać w innym miejscu przewodu pokarmowego. Decyzja o zabiegu podejmowana jest indywidualnie, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi efektu lub pojawiły się zagrażające powikłania, takie jak niedrożność jelit czy perforacja.
Rokowanie i kontrola długoterminowa
Mimo przewlekłego charakteru choroby, odpowiednio leczeni pacjenci mogą prowadzić w miarę normalne życie. Całkowite wyleczenie nie jest w tej chwili możliwe, jednak długie okresy remisji bezobjawowej są osiągalne. Nowoczesne terapie sprawiły, iż długość życia chorych jest zbliżona do populacji ogólnej.
Ważne jest stałe leczenie podtrzymujące oraz regularne kontrole lekarskie. Przerwanie terapii w okresie remisji zwykle prowadzi do nawrotu choroby. Choroba Leśniowskiego-Crohna nieznacznie zwiększa ryzyko raka jelita grubego przy długoletnim przebiegu. Dlatego po 8–10 latach trwania choroby zaleca się profilaktyczne kolonoskopie kontrolne co 1–2 lata.
Praktyczne kroki dla pacjenta
Jeśli podejrzewasz u siebie chorobę Leśniowskiego-Crohna lub otrzymałeś już takie rozpoznanie, warto postępować według następującego schematu:
- Obserwuj objawy i dokumentuj ich charakter – zanotuj częstość stolców, obecność krwi, natężenie bólów brzucha, utratę masy ciała czy objawy okołoodbytnicze. Te informacje pomogą lekarzowi w ocenie sytuacji.
- Zgłoś się do lekarza i przejdź zalecone badania – diagnostyka może obejmować badania laboratoryjne (OB, CRP, kalprotektyna), endoskopię z biopsją oraz obrazowanie (USG, TK, MR).
- Omów strategię leczenia – wspólnie z lekarzem ustal plan indukcji remisji (na przykład sterydy w ostrym okresie) oraz leczenia podtrzymującego (leki immunosupresyjne lub biologiczne).
- Zadbaj o odpowiednie żywienie i uzupełnij niedobory – współpracuj z dietetykiem, aby ułożyć zbilansowaną dietę; suplementuj żelazo, witaminę B₁₂, białko czy witaminy zgodnie z zaleceniami.
- Wprowadź modyfikacje stylu życia – rzuć palenie tytoniu, unikaj NLPZ, dbaj o higienę rąk w celu zapobiegania infekcjom, redukuj nadmierny stres.
- Uczestnicz w regularnych kontrolach – przestrzegaj harmonogramu wizyt lekarskich i po 8–10 latach choroby poddawaj się kolonoskopiom kontrolnym co 1–2 lata w ramach profilaktyki onkologicznej.
Podsumowanie
Choroba Leśniowskiego-Crohna to przewlekłe schorzenie zapalne przewodu pokarmowego, które przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. Mimo iż nie jest w tej chwili wyleczalna, dzięki nowoczesnej diagnostyce i leczeniu możliwe są długotrwałe okresy wyciszenia objawów. Kluczowa jest kooperacja z lekarzem, modyfikacja stylu życia – szczególnie rzucenie palenia – oraz regularne monitorowanie powikłań, w tym onkologicznych. Odpowiednie leczenie pozwala wielu osobom na prowadzenie normalnego, aktywnego życia.
tm, Zdjęcie z Pexels (autor: Kindel Media)
