Autyzm – czym jest autyzm?

Autyzm, lub spektrum autyzmu, charakteryzuje się trudnościami w relacjach z ludźmi, komunikacji oraz powtarzalnymi i streotypowymi zachowaniami. Autyzm jest zaburzeniem rozwoju, diagnozowanym u około 1 na 100 dzieci w Europie. Pierwsze objawy widoczne są zwykle przed 3 rokiem życia.

Z tego artykułu dowiesz się:

1. Czym jest autyzm?
2. Jak częsty jest autyzm?
3. Jakie są objawy autyzmu?
4. Jak rozpoznać autyzm u dzieci?
5. Jakie są przyczyny autyzmu?
6. Jak wygląda diagnoza autyzmu?
7. Na czym polega terapia autyzmu?
8. Jak wygląda autyzm u dorosłych?

Autyzm – co to znaczy

Autyzm nie jest chorobą, ale zaburzeniem rozwoju to znaczy, iż cała ścieżka rozwoju osoby autystycznej jest inna od standardowej. Mówiąc innymi słowami: autyzm oznacza, iż mózg pracuje w niestandardowy sposób.

Autyzm rozumiemy jako spektrum. Oznacza to, iż autyzm jest trochę inny dla każdej osoby. Osoby z diagnozami ze spektrum autyzmu mają bardzo różne nasilenie zachowań i cech wynikających z autyzmu.

Autyzm – jak często występuje

Autyzm diagnozuje się u około 1 na 100 dzieci w Europie. Występuje u chłopców 4 razy częściej niż u dziewczynek.

W ostatnich latach badacze autyzmu sugerują, iż objawy u dziewczynek wyglądają trochę inaczej niż objawy u chłopców. Przez to dziewczynki w spektrum autyzmu mogą nie otrzymywać diagnozy lub otrzymywać ją późno.

Więcej o autyzmie u dziewczynek przeczytasz tutaj: Objawy autyzmu u dziewczynek i u kobiet. Czy zespół Aspergera jest pomijany u kobiet?

Objawy autyzmu

Autyzm jest diagnozowany na podstawie zachowań i cech występujących w 3 obszarach (tzw. triada autyzmu):

1. Interakcje społeczne
2. Komunikacja
3. Powtarzalne, stereotypowe zachowania

Interakcje społeczne

Osoby z autyzmem mają trudność w rozumieniu zachowania innych ludzi, często trudno jest im zrozumieć jak inne osoby się czują i co mają na myśli. Wyzwaniem jest dla nich im nawiązywanie przyjaźni i dogadywanie się w codziennych sytuacjach. Osoby w spektrum autyzmu mogą mieć trudności w rozumieniu gestów i odczytywaniu mimiki twarzy.

Objawy autyzmu w zakresie interakcji społecznych to m. in:

• dziecko nie wskazuje palcem, żeby pokazać, iż coś je interesuje
• dziecko nie patrzy na przedmioty, które wskazuje rodzic
• małe zainteresowane ludźmi lub brak świadomości ich obecności
• trudności w inicjowaniu kontaktu, angażowaniu się w zabawy w grupie, zdobywaniu przyjaciół
• brak wchodzenia w role i udawania w zabawie (tzw. zabawa „na niby”)
• brak naśladowania
• trudności w rozumieniu uczuć lub mówieniu o uczuciach
• brak dzielenia się się osiągnięciami lub zainteresowaniami np. zabawkami, rysunkami

Komunikacja

Część osób z autyzmem nie mówi, ale używa innych form komunikacji np. wskazywanie obrazków w książkach do komunikacji lub pisanie. Osoby, które świetnie posługują się mową wysławiają się w sposób, który może wydawać się nietypowy lub usztywniony. Czasami osoby w spektrum autyzmu powtarzają te same słowa lub wyrażenia (to tzw. echolalia).

Objawy autyzmu w zakresie komunikacji to m. in:

• opóźniony rozwój mowy
• unikanie kontaktu wzrokowego
• mimika twarzy jest niedostosowana do wypowiedzi
• trudności z odczytywaniem mimiki twarzy, tonu głosu, gestów rozmówcy
• nietypowyy ton głosu lub nietypowy rytm mowy np. wymawianie każdego zdania jak pytania
• powtarzanie słów lub zdań tzw. echolalia np. w odpowiedzi na pytanie, powtarza je, zamiast udzielenia odpowiedzi
• wypowiedzi mogą sprawiać wrażenie nieadekwatnych do sytuacji
• trudność w komunikowaniu potrzeb lub pragnień
• branie wypowiedzi zbyt dosłownie – nie rozumienie poczucia humoru, ironii, metafor

Usztywnione zachowania

Osoby z autyzmem często silnie przywiązują się do wzorców lub rutyn np. chodzenie zawsze tą samą drogą, układanie zabawek na półce, zawsze w tej samej kolejności. Nie lubią zmian a nieoczekiwane wydarzenia bywają dla nich bardzo stresujące. Często też bardzo silnie angażują się w zainteresowanie jednym albo kilkoma tematami np. autobusy, samochody określonej marki, liczby.

Objawy autyzmu w zakresie usztywnionych zachowań to m. in:

• przywiązanie do rutyny np. dziecko nalega na chodzenie dokładnie tą samą drogą do szkoły lub jedzenie na tym samym talerzu
• trudności z adaptacją do zmian w planie lub w środowisku np. przemeblowanie, zmiana godziny wyjścia do szkoły
• nietypowe przywiązanie do zabawek lub obiektów tj. klucze, włączniki światła, nitki
• zainteresowanie wąską dziedziną wiedzy np. rozkłady jazdy tramwaju, dinozaury, liczby, odkurzacze określonej marki
• spędzanie dużej ilości czasu w układaniu zabawek w specyficzny sposób, obserwowaniu poruszających się przedmiotów (np. wentylator, pralka), koncentrowanie się na specyficznej części przedmiotu (np. kółko od auta)
• wielokrotne powtarzanie ruchów tj. trzepotanie rękami na wysokości oczu, kręcenie się wokół własnej osi – tzw. stereotypie ruchowe lub autostymulacje

Zmysły, które są zbyt wrażliwe lub za mało wrażliwe

Autyzm bardzo często łączy się z nietypowym odbieraniem świata dzięki zmysłów. Osoby w spektrum autyzmu mogą odczuwać zwykłe bodźce jako mało intensywne (nie czuje uścisku dłoni) albo zbyt intensywne (uścisk dłoni czuje tak silnie jak poparzenie).

Problemy z nadwrażliwymi zmysłami albo zbyt małym odczuwaniem przez zmysły mogą być bardzo dotkliwe. Część dorosłych osób z autyzmem mówi np. o tym, iż kiedy patrzą drugiej osobie w oczy, to jest to dla nich przykre doświadczenie dyskomfortu lub choćby bólu. Niektórzy przebywając w tłocznym pomieszczeniu pełnym głośnych dźwięków opisują uczucie paniki i przeładowania bodźcami.

Co może wskazywać na trudności sensoryczne?

• zakrywanie uszu w rekacji na niektóre dźwięki
• niechęć do przytulania lub dotyku
• poszukiwanie wrażeń zmysłowych np. mocne podskakiwanie, wpatrywanie się w światło
• silne rekacje w odpowiedzi na bodźce np. płacz po dotknięciu specyficznej faktury przedmiotu np. sypkich rzeczy – piasek, kasza, ryż

Zdarza się, iż osoby, które nie mają widocznych problemów z poruszaniem się i fizycznie z ich rękoma i nogami wszystko jest w porządku, mogą mieć problemy z wykonywaniem zwykłych ruchów tj. trzymanie długopisu, przeskoczenie przez skakankę. Mogą odczuwać swoje ciało jakby nie mieli nad nim pełnej kontroli. Takie trudności występują o osób, które mają silne natężenie objawów autyzmu.

Wczesne rozpoznanie i wczesna interwencja

Symptomy autyzmu mogą być widoczne już w 2 roku życia. jeżeli jesteś rodzicem malucha i niepokoi Cię jego rozwój, nie warto odkładać konsultacji ze spekcjalistą. Objawy autyzmu widoczne są zwłaszcza w zachowaniach społecznych i komunikacji.

Zachowania przed 3 rokiem życia, które mogą wskazywać na spektrum autyzmu to:

• 6 miesiąc – dziecko nie uśmiecha się do osób w otoczeniu, nie wykazuje innej radosnej ekspresji
• 9 miesiąc – dziecko nie odwzajemnia uśmiechów, ekspresji twarzy, nie odpowiada na wydawane przez rodzica dźwięki
• 12 miesiąc – brak gaworzenia, brak reakcji na imię
• 14 miesiąc – brak gestu wskazywania palcem i brak innych gestów używanych do komunikacji np. gest papa
• 16 miesiąc – brak słów lub używanie tylko kilku słów
• 18 miesiąc – brak zabawy na niby (np. karmienie lalki)
• 24 miesiące – dziecko nie używa w sposób sensowny zdań złożonych z 2 słów (zdania powinny być wypowiadane spontanicznie, nie tylko powtarzane)

Test przesiewowy, który pomoże Ci w sprawdzeniu czy dziecko rozwija się typowo znajdziesz na stronie badabada.pl

Wczesne rozpoznanie autyzmu jest bardzo ważne, ponieważ można wtedy zacząć wczesne wspomaganie rozwoju. Odpowiedni sposób mówienia do dziecka i zabawy oraz odpowiednia organizacjia środowiska pomagają dziecku w uczeniu się, komunikowaniu i nawiązywaniu relacji.

Przyczyny autyzmu

Przyczyny autyzmu nie są dokładnie poznane. Według obecnej wiedzy nie istnieje pojedyncza przyczyna np. gen, który wywołuje autyzm. Przyczyny autyzmu są złożone to znaczy, iż na występowanie autyzmu wpływają różne czynniki, które działają w różnym stopniu i w różnych kombinacjach.

Duże znaczenie w występowaniu autyzmu ma genetyka. Istnieją geny i mutacje (tzn. zmiany w genach), które są związane z częstszym występowaniem autyzmu. Na występowanie autyzmu wpływają też niektóre czynniki środowiskowe tj. wyższy wiek rodziców, infekcje wirusowe podczas ciąży, wcześniactwo, ciąże mnogie.

Więcej o przyczynach autyzmu przeczytasz w artykule: Przyczyny autyzmu – co wpływa na wystąpienie spektrum autyzmu?

Mechanizmy psychologiczne

Naukowcy od lat próbują odkryć wyjaśnienie objawów autyzmu np. wzorzec w myśleniu, który pozwala odpowiedzieć na pytanie: dlaczego osoby w spektrum autyzmu zachowują się w taki sposób?
Jedna z teorii mówi o zaburzeniach w tzw. teorii umysłu. Twierdzi, iż osoby w spektrum autyzmu mają trudność w intuicyjnym rozumieniu myśli, zamirów i uczuć innych osób.

Inne teorie mówią o tym, iż osoby w spektrum autyzmu w inny sposób przetwarzają informacje, które docierają do ich mózgów np. zaburzenia w centralnej koherencji. Zwolennicy tej teorii uważają, iż osoby autystyczne mają tendencję do koncentracji na szczegółach i nie dostrzegania całego kontekstu sytuacji.

Ostatnio pojawia się coraz więcej dowodów na tzw. teorię braku łączności. Być może różne rejony w mózgach osób w spektrum autyzmu komunikują się ze sobą w mniejszym stopniu niż u osób, które rozwijają się typowo.

Do tej pory nie ma jednej, prostej odpowiedzi na to, co stoi za spektrum autyzmu. Kolejne badania wskazują na to, iż autyzm jest bardzo zlożony.

Diagnoza autyzmu

Autyzm diagnozowany jest na podstawie zachowania. Diagnoza polega na kilku spotkaniach ze specjalistami tj. psychiatra, psycholog, pedagog specjalny, logopeda. Diagności prowadzą wywiad i obserwację. Podczas wywiadu pytają o wczesny rozwój, trudności, różne sytuacje z życia. Podczas obserwacji proponują zabawy, zadania lub tematy rozmów.

Coraz częściej w Polsce stosowany jest złoty standard diagnozy autyzmu ADOS-2. Badanie ADOS jest profesjonalnym narzędziem, które ma dużą skuteczność, dlatego jeżeli diagnoza którą wybraliście zawiera ADOS, jest to dobry znak.

Diagności mogą poprosić o wykonanie dodatkowych badań (np. badanie słuchu, badania genetyczne, konsultacja z neurologiem), dostarczenie filmików rodzinnych, dokumentacji medycznej, opinii ze szkoły/przedszkola lub wypełnienie kwestionariuszy.

Po kilku spotkaniach psychiatra stawia diagnozę. Rodzice mogą też liczyć na pomoc w znalezieniu odpowiedniego wsparcia dla dziecka i uzyskanie wskazówek w jaki sposób pomóc dziecku w rozwoju.

Szczegółowe informacje o przebiegu diagnozy znajdziesz w artykule: Diagnoza autyzmu – wszytsko o diagnozowaniu

Typy autyzmu

Diagnozy ze spektrum autyzmu, które stawiane są najczęściej to: autyzm, autyzm atypowy i Zespół Aspergera.

Jeśli zgubisz się w różnych słowach używanych na nazwanie autyzmu, zajrzyj do artykułu: Autyzm i pokrewne zaburzenia rozwoju

Autyzm dziecięcy (autyzm wczesnodziecięcy)

Diagnozę autyzmu otrzymują osoby, które wykazują objawy we wszytskich 3 sferach charakterystycznych dla spektrum autyzmu (triada autyzmu: relacje z ludźmi, komunikacja i elastyczność zachowania). Objawy pojawiły się przed 3 rokiem życia. Zwykle diagnoza autyzmu stawiana jest we wczesnym dzieciństwie. Autyzm dziecięcy, czasem nazywany też autyzmem wczesnodziecięcym lub autyzmem Kannerowskim a najczęściej po prostu autyzmem.

Autyzm atypowy

Autyzm atypowy różni się od autyzmu dziecięcego późnieszym występieniem objawów (po 3 roku życia) lub mniejszą ilością objawów – kiedy występuje wiele objawów autyzmu, ale nie wszystkie kryteria diagnostyczne autyzmu są spełnione.

Zespół Aspergera

Osoby z Zespołem Aspergera mają inteligencję w normie, to znaczy, iż ta diagnoza nie może być postawiona jeżeli dziecko ma niepełnosprawność intelektualną. Diagnoza Zespołu Aspergera może być postawiona w dzieciństwie, ale często stawiana jest także u młodzieży lub u dorosłych. Zespół Aspergera różni się od autyzmu brakiem opóźnienia w rozwoju mowy.

Terapia autyzmu

Sposoby na wspomaganie rozwoju i strategie wychowawcze są zawsze dobierane indywidualnie do konkretnego dziecka. Rodzice, po konsultacjach ze specjalistami, wybierają metody wspierania rozwoju (terapii). Dobrze jest znaleźć doświadczonego i zaufanego specjalistę, który będzie koordynował terapię dziecka, wyznaczał cele, sprawdzał postępy i czuwał nad całą rodziną.

Pomocy można szukać w poradniach psychologiczno-pedagogicznych (zwłaszcza tych wyspecjalizowanych w autyzmie), stowarzyszeniach, fundacjach oraz prywatnych ośrodkach diagnostyczno-terapeutyczych.

Dzieci w spektrum autyzmu uczą się w klasach terapeutycznych (z kilkorgiem rówieśników z autyzmem), w klasach integracyjnych lub w zwykłych klasach masowych. System wsparcia dla osób ze spektrum autyzmu polepsza się na przestrzeni lat, ale ciągle jeszcze wiele jest do zrobienia.

W pracę z dzieckiem zaangażowani mogą być specjaliści: pedagog specjalny (magister pedagogiki ze specjalnością edukacji i wspierania osób z niepełnosprawnością/zaburzeniami rozwoju), psycholog, psychiatra (lekarz), logopeda i terapeuci wyspecjalizowani w konkretnej metodzie. O specjalistyczne wsparcie zwykle łatwiej jest w dużych miastach.

Wspieranie rozwoju ma na celu umożliwienie dziecku uzyskania jak najpełniejszych możliwości uczenia się, komunikowania się, wchodzenia w relacje, samodzielności np. nawiązywanie przyjaźni w szkole, uczenie się mowy lub alternatywnych sposóbów komunikacji, radzenie sobie z frustracją i stresem, samodzielne podejmowanie wyzwań.

Każde dziecko w spektrum autyzmu ma indywidualną ścieżkę rozwoju, dlatego bardzo trudno jest mówić o tzw. rokowaniach, czyli o tym jak dziecko będzie sobie radziło za kilka-kilkanaście lat.

Więcej o wspieraniu rozwoju dziecka w spektrum autyzmu:

• Wstęp do terapii i leczenia
• Dział Terapia z opisanymi konkretnymi metodami

Autyzm u dorosłych

Osoby, które dostały diagnozę autyzmu w dzieciństwie, w dorosłości przez cały czas są w spektrum autyzmu.

Część dorosłych w spektrum autyzmu prowadzi samodzielne życie, pracuje i zakłada własne rodziny. Te osoby wypracowują swoje sposoby na codzienne pokonywanie trudności wynikających z autyzmu. Często ze względu na ich nietuzinkowy sposób myślenia są kreatywnymi, kompetentnymi oraz rzetelnymi pracownikami oraz lojalnymi przyjaciółmi.

Większość osób w spektrum autyzmu potrzebuje wsparcia przez całe życie. Niektóre osoby mają trudność z wykonaniem codziennych czynności, inne osoby potrzebują wsparcia tylko w niektórych sytuacjach. Bardzo ważne są dla nich działania tj. dostosowane miejsca pracy np. Klubokawiarnia Życie jest fajne w Warszawie, mieszkania chronione, opieka wytchnieniowa dla rodziców.

Zdarza się, iż osoby w spektrum autyzmu poszukują diagnozy dopiero w dorosłości. Wynika to z tego, iż kilkanaście lat temu świadomość autyzmu była bardzo mała. Diagnoza spektrum autyzmu w dorosłości często pomaga lepiej zrozumieć siebie i źródło wyzwań, których osoba doświadczyła przez całe życie.

Jeśli podejrzewasz u siebie autyzm/Zespół Aspergera, nie jest za późno na diagnozę.

Mity czy fakty

Czy osoby z autyzmem są odizolowane i nie lubią ludzi?

Osoby dorosłe z autyzmem, które wspominają dzieciństwo często mówią o pragnieniu nawiązywania kontaktu z bliskimi i z rówieśnikami nawet, kiedy ich zachowanie wskazywało na coś odwrotnego. Osoby z autyzmem chcą nawiązywać kontakty i znajomości!

Czy osoby z autyzmem nie okazują uczuć?

Osoby z autyzmem odczuwają takie same uczucia i okazują je na wiele sposobów. Często mówi się o tym, iż niektóre osoby z autyzmem nie lubią przytulania, ale jest też wiele osób, które uwielbiają być przytulane.

Osoby z autyzmem są smutne czy radosne?

Nie ma takiej reguły. Osoby w spektrum autyzmu doświadczają wielu wyzwań a odnalezienie się w świecie wymaga wytężonej pracy. Nie wyklucza to euforii życia i optymizmu.

Czy autyzm jest winą rodziców?

Zdecydowanie nieprawda. Wystąpienie autyzmu nie ma nic wspólnego z umiejętnością lub brakiem umiejętności bycia dobrym rodzicem.

Czy autyzm oznacza genialne umiejętności?

Zdarza się, iż osoby z autyzmem mają wybitne umiejętności np. szybkie liczenie w pamięci ogromnych cyfr, pamięć fotograficzna. Dotyczy to tylko kilku procent całej populacji.

Dowiedz się więcej

Ciekawe tematy

• Dlaczego osoby w spektrum autyzmu powtarzają słowa i zdania?
• Czy osoby w spektrum autyzmu mają silne zainteresowania jednym tematem?
• W czym pomaga trzymanie się rytuału np. jedzenie tylko wybranych pokarmów w określonej kolejności?
• Jak osoby w spektrum autyzmu opowiadają o swoim sposobie odbierania świata?

Książki

• Ewa Pisula „Autyzm – przyczyny, symptomy, terapia”
• Barry M. Prizant, Tom Fields-Meyer “Niezwyczajni ludzie. Nowe spojrzenie na autyzm”
• Ellen Notbohm „10 rzeczy, które chciałoby Ci powiedzieć dziecko z autyzmem”
• Autobiograficzne książki napisane przez osoby w spektrum autyzmu
• Kate Wilde „Logistyka autyzmu. Przewodnik dla rodziców, którzy zmagają się z kładzeniem dziecka spać, treningiem toaletowym, napadami złości, biciem i innymi wyzwaniami życia codziennego”
• Ellen Notbohm, Veronica Zysk „1001 porad dla rodziców i terapeutów dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera”

Lista książek dotyczących autyzmu i Zespołu Aspergera na practest.com.pl

Filmy

Dokument „Mój autyzm i ja” przedstawia historę trzech osób w spektrum autyzmu

Animacja „Amaziong things happen” tłumaczy czym jest autyzm w prosty sposób, odpowiedni też dla dzieci

• Zaklęte serca
• Śniegowe ciastko
• Życie animowane
• Temple Grandin
• Wretches & Jabberers
• Atypowy (serial na Netflix)

Wykłady

Temple Grandin “Świat potrzebuje umysłów różnego typu” (napisy polskie)

Prof. Wendy Chung “Co wiemy a czego jeszcze nie wiemy o autyzmie?” (napisy polskie)

Sławne osoby w spektrum

• Lionel Messi – piłkarz
• Susan Boyle – piosenkarka
• Anthony Hopkins – aktor, który grał Hanibala Lectera w „Milczeniu owiec”
• Daryl Hannah – aktorka, grała w ”Łowca androidów”, ”Stalowe magnolie” i ”Kill Bill”
• Osoby, które być może były w spektrum autyzmu: Andy Warhol, Albert Einstein, Wolfgang Amadeus Mozart, Izaac Newton

Źródła:

• Ewa Pisula “Autyzm – przyczyny, objawy, terapia”
• Ewa Pisula “Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej”
• Tony Atwood “Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik”
• Uta Frith “Autyzm. Wyjaśnienie tajemnicy”
• Uta Frith “Autyzm i Zespół Aspergera”