Autyzm atypowy – objawy i diagnoza

Autyzm atypowy to jedna z diagnoz ze spektrum autyzmu. Ta diagnoza stawiana jest dziecku, które ma objawy charakterystyczne dla spektrum autyzmu, ale nie spełnia wszystkich kryteriów diagnostycznych autyzmu dziecięcego, albo kiedy pierwsze objawy pojawiły się po 3 roku życia.

Autyzm atypowy a autyzm dziecięcy

Diagnoza autyzmu atypowego może być postawiona w dwóch przypadkach.

1. Kiedy dziecko spełnia kryteria diagnostyczne autyzmu (tzn. wszystkie zachowania wskazują na autyzm), ale pierwsze objawy pojawiły się po 3 roku życia.

2. Kiedy zachowania dziecka wskazują na autyzm, ale nie są spełnione wszystkie z kryteriów autyzmu dziecięcego. Kryteria oznaczają konkretne wskazówki ile zachowań powinno się pojawić oraz jakie powinny to być zachowania, żeby psychiatra mógł stwierdzić autyzm. Istnieją 3 obszary na podstawie, których diagnozuje się autyzm:

1. relacje z ludźmi
2. komunikacja
3. sztywność zachowania.

Przykładowo, jeżeli dziecko prezentuje wiele nietypowych zachowań w obszarze (a) relacji z ludźmi i (b) komunikacji, ale objawów w sferze (c) sztywność zachowania jest mniej lub są mniej wyraźne (niewystarczająco, żeby stwierdzić autyzm) – wtedy diagnozą będzie autyzm atypowy.

Podczas wizyt u specjalistów i czytania tekstów w internecie lub książek możecie spotkać się z różnymi określeniami na autyzm. Trudno się w tym nie pogubić. Dlaczego istnieje aż tyle określeń i co dokładnie oznaczają możecie przeczytać w artykule: Autyzm i pokrewne zaburzenia rozwojowe

Autyzm atypowy to jedno z zaburzeń w spektrum autyzmu

Autyzm atypowy, podobnie jak całe spektrum autyzmu, nie jest chorobą, ale zaburzeniem rozwoju co oznacza, iż cały rozwój osoby autystycznej przebiega ścieżką inną od standardowej.

Podobnie jak osoby z całego spektrum autyzmu, każda osoba z autyzmem atypowym ma nieco inny profil objawów. Wśród osób z diagnozą autyzmu atypowego są osoby z niewielkimi trudnościami w szkole lub w domu oraz osoby, które mają znaczne trudności wpływające na wszystkie sfery życia codziennego. Wśród osób z autyzmem atypowym są też osoby o różnych możliwościach intelektualnych, ta diagnoza może się łączyć z niepełnosprawnością intelektualną, ale może też łączyć się z przeciętną lub ponadprzeciętną inteligencją.

Więcej o tym co to jest autyzm: Autyzm prostymi słowami, Spektrum autyzmu

Autyzm atypowy – dlaczego niedługo nie będzie już diagnozowany?

W USA od 2013 roku nie używa się diagnozy autyzm atypowy. Zamiast tego autyzm atypowy oraz inne „typy” autyzmu są nazywane spektrum autyzmu. Jest to tzn. „termin parasol”, który obejmuje osoby autystyczne o różnych typach autyzmu, rożnych nasileniach objawów oraz różnych dodatkowych trudnościach i talentach.

W Europie na razie obowiązuje starsza wersja klasyfikacji diagnostycznej (ICD-10), w której przez cały czas wymienione jest kilka osobnych zaburzeń w kategorii spektrum autyzmu. Dlatego autyzm atypowy jest diagnozą, którą stawiają lekarze w Europie. W nowej wersji klasyfikacji – ICD-11, autyzm atypowy nie będzie już wyodrębniony.

Diagnozy ze spektrum autyzmu, według ICD-10, z którymi możecie się spotkać to: autyzm dziecięcy (lub autyzm wczesnodziecięcy o którym zwykle mówi się w skrócie: autyzm), autyzm atypowy, Zespół Aspergera, Zespół Retta, inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne. Według aktualnej wiedzy, te zaburzenia wewnątrz spektrum nie są już wymieniane, ponieważ wiele lat badań pokazało, iż nie ma pomiędzy nimi aż tak wyraźnych różnic oraz, iż w dorosłości osoby z różnymi diagnozami funkcjonują podobnie. To oznacza, iż nie jesteśmy w stanie w wielu przypadkach rozpoznać po zachowaniu osoby dorosłej czy w dzieciństwie otrzymała diagnozę autyzmu dziecięcego czy autyzm atypowego. Z tych powodów zrezygnowano z używania wielu diagnoz na rzecz spektrum autyzmu.

Więcej o tych zmianach oraz o kryteriach diagnostycznych autyzmu w artykule: klasyfikacje diagnostyczne autyzmu.

Klasyfikacje diagnostyczne służą do uporządkowania wiedzy o wszystkich poznanych chorobach, trudnościach rozwojowych i trudnościach w zakresie zdrowia psychicznego. Jak to działa w praktyce? Podczas wizyty psychiatra słuchając objawów, które wymienianymi (co sprawia trudność, jakie zachowania są niepokojące) nabiera podejrzeń co może za tym stać. Na podstawie listy objawów w ICD-10 upewnia się, iż kryteria są spełnione np. czy występuje odpowiednia ilość i rodzaj nietypowych zachowań związanych z kontaktami z ludźmi lub komunikowaniem się.

Przyczyny autyzmu atypowego

Autyzmu atypowy nie ma jednej, dobrze poznanej przyczyny, tak samo jak całe spektrum autyzmu. Wiemy, iż częściowo za występowanie spektrum autyzmu odpowiadają geny, jednak nie istnieje jeden gen albo zestaw genów, który odpowiada za autyzm. Czasem autyzm związany jest z mutacją w genie tzn. przypadkowym „skasowaniem” małej części genu. Czasem geny odpowiedzialne za autyzm są dziedziczone w rodzinie tzn. iż w rodzinie może być więcej osób autystycznych lub osób, które mają cechy charakteru podobne do autyzmu. Badania genetyczne ciągle są prowadzone.

Niektóre środowiskowe czynniki ryzyka mogą przyczyniać się do występowania autyzmu np. komplikacje przy porodzie, infekcje podczas ciąży. Przyczyny autyzmu są złożone i nie są jeszcze w pełni wyjaśnione.

Objawy autyzmu atypowego

Jak rodzice mogą rozpoznać autyzm atypowy u dziecka?

Objawy autyzmu atypowego, które obserwują rodzice są takie same jak w przypadku autyzmu dziecięcego. Sygnałami, które mogą wskazywać na autyzm jest m.in opóźniony rozwój mowy, małe zainteresowanie ludźmi, brak wskazywania, brak reakcji na wskazywanie, brak śledzenia wzrokiem kierunku spojrzenia rodzica i brak reakcji na imię ok. 12 miesiąca życia. Dzieci, które rozwijają się typowo bardzo wcześnie zaczynają zwracać uwagę na dorosłych, dążyć do kontaktu z ludźmi, starają się zwracać na siebie uwagę otoczenia i pilnie obserwują działania dorosłych. Dzieci ze spektrum autyzmu mniej angażują się w interakcje z ludźmi, często bardziej koncentrują się na przedmiotach.

Więcej o objawach autyzmu: dzieci do 3 roku życia, dzieci powyżej 3 roku życia.

Kiedy dziecko rozwija się typowo a później traci nabyte wcześniej umiejętności np. przestaje mówić lub przestaje zwracać uwagę na otoczenie – jest to zawsze niepokojąca sytuacja, która powinna skłonić do szybkiej konsultacji ze specjalistą. Przyczyny mogą być bardzo różne. Czasem u dzieci, które przeszły tzw. regres w rozwoju diagnozowany jest autyzm atypowy, jednak przyczyną mogą być np. wady metaboliczne lub genetyczne, które mogą współwystępować z autyzmem.

Diagnoza autyzmu atypowego

Autyzm atypowy jest najczęściej diagnozowany u dzieci około 2-5 roku życia, ale może być też diagnozowany później.

Autyzm atypowy jest diagnozowany w taki sam sposób jak autyzm dziecięcy lub Zespół Aspergera. Kiedy niepokoimy się rozwojem dziecka warto porozmawiać z pediatrą, sprawdzić listę kamieni milowych w rozwoju społecznym dziecka oraz objawów autyzmu. jeżeli dziecko ma 18 miesięcy – 30 miesięcy można wypełnić test M-CHAT. Warto zbadać słuch dziecka, ponieważ zdarza się, iż opóźnienie mowy i niektóre nietypowe zachowania społeczne (np. brak reakcji na imię), wynikają z tego, iż dziecko słabo słyszy.

Te sposoby mogą pomóc zrozumieć czy dziecko zachowuje się typowo dla swojego wieku lub czy zachowania mogą wskazywać na spektrum autyzmu.

W kolejnym kroku można udać się do psychiatry lub psychologa/pedagoga specjalnego, który specjalizuje się w autyzmie. Wskazówki, gdzie takie osoby znaleźć, można uzyskać w lokalnych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, fundacjach, stowarzyszeniach lub prywatnych ośrodkach diagnostyczno-terapeutycznych.

Diagnoza zwykle jest rozłożona na kilka spotkań (zazwyczaj 2-3). Wykonuje ją zespół diagnostyczny (psycholog, pedagog specjalny, psychiatra). Specjaliści mogą poprosić rodziców o wypełnienie kwestionariuszy, nagranie aktywności dziecka w domu, dostarczenie dokumentacji medycznej. Diagnoza polega przede wszystkim na obserwacji dziecka i na wywiadzie z rodzicami. Podczas wywiadu psycholog/pedagog specjalny pyta rodziców o wiele aspektów rozwoju dziecka (mowa, gesty, wczesny rozwój itd.), taka rozmowa trwa ok. 1,5-2 godzin. Podczas obserwacja dziecka psycholog może proponować dziecku zabawy, może pokazywać mu zabawki i obserwować reakcje, może też poprosić rodzica o zaangażowanie dziecka w aktywność np. wspólne oglądanie książeczki. Coraz częściej możemy spotkać się z obserwacją diagnostyczną ADOS, jest to tzw. złoty standard diagnozy autyzmu stosowany na świecie. jeżeli diagnoza obejmuje ADOS, to dobry znak, iż wybraliśmy profesjonalne miejsce.

Terapia autyzmu atypowego

Każda osoba ze spektrum autyzmu jest inna. Podczas terapii rodzice współpracują ze specjalistami, którzy wyznaczają cele i metody terapii dopasowane indywidualnie do dziecka.

Wspomaganie rozwoju osoby, która ma autyzm atypowy nie różni się od wspomagania rozwoju osoby z autyzmem dziecięcym. Podczas wspomagania rozwoju, nazywanego też terapią, dziecko uczy się wielu umiejętności społecznych i komunikacyjnych np. patrzenia na twarz rozmówcy i odczytywania informacji z twarzy, rozumienia emocji, rozumienia gestów. Takie umiejętności pomagają dziecku w orientowaniu się w świecie, uczeniu się i nawiązywaniu relacji z kolegami/koleżankami i dorosłymi.

Terapia obejmuje całe środowisko dziecka: rodzinę, opiekunów i szkołę. Celem jest rozumienie potrzeb dziecka i zorganizowanie dla niego przyjaznego środowiska, w którym będzie mogło uczyć się i rozwijać. Ważne jest rozumienie stylu myślenia osób autystycznych i z czego wynikają zachowania dziecka np.

• Dlaczego powtarzalne zachowania są ważne?
• Dlaczego dziecko angażuje się bardzo silnie w jeden temat zainteresowań?
• Jak rozumieć echolalię?

Rozumienie autyzmu pomaga rodzicom w wychowaniu dziecka.

Terapia zawsze dostosowywana jest do indywidualnych potrzeb i talentów dziecka, w zależności od tego dziecko może np. uczyć się komunikacji alternatywnej (np. komunikacji obrazkowej), przyzwyczajać się stopniowo do nowych pokarmów (jeśli je tylko jeden rodzaj pokarmów), uczyć się elastycznego reagowania na nowe wydarzenia (jeśli powodują u niego stres). Więcej o konkretnych metodach i strategiach stosowanych podczas wpieranie osób ze spektrum autyzmu przeczytacie w dziale Terapia.

Źródła:

• Ewa Pisula „Autyzm. Przyczyny, symptomy, terapia.”
• Ewa Pisula „Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej”
• Anna Jakoniuk-Diallo, Hanna Kubiak „O co pytają rodzice dzieci z niepełnosprawnością?”