ADHD u kobiet. Kliniczna perspektywa różnic płciowych i wpływu hormonów

ADHD przez lata było postrzegane głównie jako zaburzenie wieku dziecięcego, częściej diagnozowane u chłopców niż u dziewcząt. Tymczasem kobiety mierzą się z tym zaburzeniem równie często, choć znacznie rzadziej otrzymują trafną diagnozę. Jednym z powodów jest odmienny obraz kliniczny ADHD u kobiet. Dynamika objawów tego zaburzenia u pań pozostaje w ścisłym związku ze zmiennością hormonalną. W artykule przyglądamy się temu, w jaki sposób hormony wpływają na przebieg ADHD na różnych etapach życia kobiety oraz dlaczego ich uwzględnienie jest najważniejsze dla adekwatnej diagnozy i skutecznego leczenia.

Czym jest ADHD?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (Attention Deficit Hyperactivity Disorder, ADHD) jest zaburzeniem neurorozwojowym o silnym podłożu genetycznym, związanym z działaniem około siedmiu tysięcy wariantów genetycznych, które wpływają na funkcje wykonawcze, regulację impulsów i zdolność utrzymania uwagi. Jako jednostka kliniczna ADHD zostało opisane w klasyfikacji DSM 5.

Jego obraz kliniczny jest widoczny już w dzieciństwie i u wielu osób utrzymuje się także w dorosłości. Dane z badań podłużnych wskazują, iż objawy utrzymują się u ponad połowy dorosłych zdiagnozowanych w wieku szkolnym. Mechanizmy neurobiologiczne koncentrują się na dysfunkcji układów dopaminergicznych i noradrenergicznych, które warunkują utrzymanie koncentracji, kontrolę działania i zdolność do planowania.

Specyfika ADHD u kobiet

ADHD u kobiet wymaga odrębnego omówienia. Funkcjonowanie poznawcze kobiet jest modulowane przez estrogeny, które wpływają na pracę kory przedczołowej i struktur odpowiedzialnych za regulację zachowania. Oznacza to, iż przebieg ADHD u dziewcząt i kobiet jest bardziej dynamiczny i powiązany z cyklicznością hormonalną.

Diagnoza ADHD u kobiet jest często opóźniona. Wynika to z odmiennego sposobu manifestowania objawów. Podczas gdy u chłopców i mężczyzn dominują zachowania impulsywne i nadmiernie aktywne, u dziewcząt przeważa podtyp nieuważny. Przejawia się on jako rozproszenie, przeciążenie, trudność w organizacji oraz wewnętrzny niepokój. Objawy te nie zaburzają zachowania w sposób widoczny dla otoczenia, dlatego są częściej bagatelizowane lub przypisywane cechom charakteru.

Kobiety rozwijają z czasem silne strategie kompensacyjne, które pozwalają im funkcjonować na pozornie wysokim poziomie. Są to strategie oparte na kontroli, przewidywaniu, nadmiernym wysiłku organizacyjnym oraz wysokiej samodyscyplinie.

Różnice płciowe w obrazie klinicznym mają znaczenie nie tylko diagnostyczne, ale także prognostyczne. Badania wskazują, iż dopiero znaczne nasilenie trudności u dziewcząt zwraca równie silną uwagę kliniczną jak zwyczajne natężenie objawów u chłopców. Oznacza to, iż standardowe narzędzia diagnostyczne i praktyka kliniczna powinny być dostosowane do specyfiki funkcjonowania kobiet.

Objawy ADHD a cykl miesięczny kobiet

Kluczowym obszarem, który należy uwzględnić, jest wpływ hormonów na objawy ADHD. Estrogeny zwiększają aktywność dopaminy i serotoniny w tych obszarach mózgu, które odpowiadają za uwagę i pamięć roboczą. Obniżenie poziomu estrogenów wiąże się z pogorszeniem funkcji wykonawczych, mniejszą tolerancją na stres oraz łatwym rozpraszaniem się. Z kolei progesteron, który dominuje w fazie lutealnej cyklu, może powodować zmęczenie, spowolnienie i podatność na przeciążenie.

Zmienność hormonalna w okresie dojrzewania nakłada się na rosnące wymagania środowiskowe, co zwiększa ryzyko współwystępowania lęku i obniżonego nastroju. W czasie cyklu miesiączkowego najtrudniejszy bywa okres poowulacyjny, kiedy poziom estrogenów spada, co prowadzi do większej drażliwości i gorszej koncentracji. W połogu obserwuje się gwałtowne nasilenie objawów ze względu na szybki spadek estrogenów i brak snu.

ADHD w perimenopauzie i menopauzi

Perimenopauza jest jednym z najtrudniejszych etapów dla kobiet z ADHD, ponieważ wieloletnie strategie kompensacyjne przestają wystarczać, a fluktuacje hormonalne destabilizują codzienne funkcjonowanie. W okresie menopauzy niski poziom estrogenów może pogłębiać trudności poznawcze.

Znaczenie perspektywy hormonalnej w diagnostyce i terapii ADHD

Z perspektywy praktyki klinicznej konieczne jest uwzględnienie czynników hormonalnych podczas diagnozy oraz planowania terapii. Ocena objawów powinna obejmować analizę cyklu, obserwację okresów nasilonego przeciążenia i rozpoznanie momentów, w których następuje załamanie strategii kompensacyjnych. Szczególne znaczenie w pracy terapeutycznej ma stabilizacja funkcji wykonawczych, regulacja układu nerwowego i integracja sposobów działania dostosowanych do zmienności hormonalnej.

W okresach podwyższonego ryzyka, takich jak połóg czy perimenopauza, warto rozważyć wsparcie interdyscyplinarne obejmujące psychiatrię, psychologię i ginekologię. W przypadku kobiet po czterdziestym roku życia analiza objawów ADHD bez uwzględnienia hormonów prowadzi do niepełnego obrazu klinicznego. Może to skutkować błędną diagnozą lub nieskutecznym leczeniem.

Świadomość różnic w przebiegu ADHD u kobiet pozwala lepiej rozumieć ich codzienne funkcjonowanie oraz wspierać je w sposób adekwatny do potrzeb. Zrozumienie powiązań między neurobiologią, hormonami i zachowaniem jest najważniejsze dla opracowania skutecznych modeli diagnozy i terapii. Artykuł ten pokazuje, iż uwzględnienie perspektywy płci nie jest dodatkiem do procesu diagnostycznego, ale jednym z jego filarów.

Bibliografia

1. Neurodivergence and menopause, The Autism Clinic, 26.09.2024, https://theautismclinic.co.uk/blog/f/neurodivergence-and-menopause (dostęp: 16.12.2025).
2. Eng A.G. i in., Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder and the Menstrual Cycle: Theory and Evidence, „Hormones and Behavior” 2024, nr 158, s. 105466, doi: 10.1016/j.yhbeh.2023.105466 (dostęp: 16.12.2025).
3. Kooij J.S. i in., Research advances and future directions in female ADHD: the lifelong interplay of hormonal fluctuations with mood, cognition, and disease, „Frontiers in Global Women’s Health” 2025, nr 6, s. 1613628, doi:10.3389/fgwh.2025.1613628, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12277363/ (dostęp: 16.12.2025).
4. Mowlem F.D. i in., Sex differences in predicting ADHD clinical diagnosis and pharmacological treatment, „European Child & Adolescent Psychiatry” 2019, nr 28(4), s. 481–489, doi:10.1007/s00787-018-1216-z, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6445815/ (dostęp: 17.12.2025).
5. NHS Lothian, ADHD and the menstrual cycle: Information for patients, https://policyonline.nhslothian.scot/wp-content/uploads/2025/09/ADHD-and-the-menstrual-cycle.pdf (dostęp: 17.12.2025).
6. Osianlis E. i in., ADHD and Sex Hormones in Females: A Systematic Review, „Journal of Attention Disorders” 2025, nr 29(9), s. 706–723, doi:10.1177/10870547251332319, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12145478/ (dostęp: 17.12.2025).
7. NHS, ADHD and the Menopause, https://www.berkshirehealthcare.nhs.uk/media/109514308/4-adhd-guide-menopause.pdf (dostęp: 17.12.2025).
8. Quinn P. O., Madhoo M. A Review of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in Women and Girls: Uncovering This Hidden Diagnosis, „Journal of Clinical Psychiatry” 2014, nr 16(3), PCC.13r01596, doi:10.4088/JCP.13r08762, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4195638/ (dostęp: 17.12.2025).
9. Sibley M.H. i in., Defining ADHD symptom persistence in adulthood: optimizing sensitivity and specificity, „Journal of child psychology and psychiatry, and allied disciplines” 2017, nr 58(6), s. 655-662, doi: 10.1111/jcpp.12620, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5809153/ (dostęp: 17.12.2025).
10. Young S. i in., Females with ADHD: An expert consensus statement taking a lifespan approach providing guidance for the identification and treatment of attention-deficit/ hyperactivity disorder in girls and women, BMC Psychiatry 2020, nr 20(1), s. 404, doi:10.1186/s12888-020-02707-9, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7422602/ (dostęp: 17.12.2025).