Czy trudności z koncentracją, nadpobudliwość i szybkie męczenie się podczas czytania zawsze muszą oznaczać ADHD? A jeżeli to kwestia problemów z oczami? Coraz więcej badań pokazuje, iż relacja między ADHD a wzrokiem jest bardziej złożona, niż dotąd sądzono. Zaburzenia widzenia mogą nie tylko współwystępować z ADHD, ale także nasilać jego objawy lub je przypominać, prowadząc do opóźnionej lub nietrafnej diagnozy. W artykule przyglądamy się zależnościom między funkcjonowaniem układu wzrokowego a ADHD, omawiamy najczęściej występujące dysfunkcje wzroku u dzieci oraz wyjaśniamy, dlaczego uwzględnienie diagnostyki okulistycznej i optometrycznej ma istotne znaczenie w procesie terapeutycznym.
Czym jest ADHD i co ma wspólnego z narządem wzroku
Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) to jedno z najczęstszych zaburzeń neurorozwojowych u dzieci i młodzieży. Jest ono znane głównie z problemów z koncentracją, impulsywnością i nadruchliwością. ADHD jest zaburzeniem o podłożu neurobiologicznym, które oddziałuje nie tylko na zachowanie czy uwagę, ale również na funkcjonowanie wzrokowe. U dzieci z ADHD zaobserwowano statystycznie większe prawdopodobieństwo wystąpienia pewnych problemów ze wzrokiem.
Potwierdzili to naukowcy z University of Alabama w Birmingham. Przebadali oni dzieci w przedziale wiekowym od 4 do 7 lat. Okazało się, iż u dzieci z poważnymi dysfunkcjami wzroku, niemożliwymi do pełnej korekcji, takimi jak amblyopia, czyli tzw. „leniwe oko”, bądź z niepełnosprawnością widzenia, diagnoza ADHD występowała dwa razy częściej (15,6%) aniżeli u dzieci bez takich problemów (8,3%). Wynik tych badań nie oznacza, iż zaburzenia wzroku powodują ADHD, a jedynie wskazuje na to, iż te dysfunkcje mogą współwystępować i zasadnym jest monitorowanie objawów pod kątem ADHD w celu najbardziej dobrania odpowiedniego leczenia upośledzenia uwagi i wzroku.
Współwystępowanie ADHD i problemów ze wzrokiem
Coraz więcej dowodów wskazuje na związki pomiędzy ADHD a specyficznymi dysfunkcjami układu wzrokowego. Dzieci z ADHD częściej cierpią na zaburzenia widzenia obuocznego, zwłaszcza na niedomogę konwergencji (ang. convergence insufficiency), czyli trudność utrzymania zbieżnego ustawienia oczu podczas patrzenia na bliskie obiekty.
Metaanaliza z 2022 roku, która obejmowała ponad 3 miliony uczestników, wskazuje na istotną współzależność między ADHD a problemami widzenia, szczególnie dotyczącymi zbieżności gałek ocznych. Wyniki te sugerują, iż pewne dysfunkcje układu wzrokowego mogą być częścią obrazu klinicznego ADHD bądź też współwystępować z ADHD.
Układ nerwowy i oko
Naukowcy badają także neurofizjologiczne powiązania pomiędzy zaburzeniami uwagi a układem wzrokowym. interesujące wnioski płyną z badań pomiarów aktywności elektrycznej siatkówki oka (ERG) w odpowiedzi na bodźce świetlne. To badanie mierzy sprawność fotoreceptorów, które są odpowiedzialne za widzenie barwne (czopki) i widzenie w ciemności (pręciki). Wyniki obrazują, iż dzieci z ADHD wykazują odmienne parametry sygnału siatkówkowego. W jednym z badań stwierdzono wyższe wartości ERG u dzieci z ADHD. Pomimo iż są to wstępne wyniki, może to wskazywać na różnice w funkcjonowaniu układu wzrokowego związanego z ADHD, a co za tym idzie – stanowić podstawę do poszukiwania biomarkerów okulistycznych tego zaburzenia w przyszłości.
Zbieżność oka a zbieżność objawów
Warto jednak zaznaczyć, iż wiele zaburzeń widzenia może dawać objawy łudząco podobne do symptomów ADHD.
Dzieci z nierozpoznaną wadą bądź dysfunkcją wzroku mogą mieć trudności z koncentracją uwagi, bywają nadmiernie pobudzone, mogą być niespokojne podczas zajęć wymagających pracy wzrokowej.
W rzeczywistości jest to reakcja na powstały dyskomfort widzenia, gdyż nie mogąc w pełni zobaczyć tekstu lub przedmiotów, dziecko odruchowo unika takiej aktywności, męczy się i traci uwagę. Niestety takie zachowanie bywa błędnie interpretowane jako typowa nadruchliwość wraz z brakiem koncentracji wynikających z ADHD. Najczęstsze problemy układu wzrokowego, które mogą udawać ADHD to:
- Niezdiagnozowane wady refrakcji, np. dalekowzroczność (nadwzroczność) powodująca nieostre widzenie z bliska. Również astygmatyzm, który powoduje zniekształcenie obrazu lub nienaturalne ustawienie głowy. Dziecko z taką dysfunkcją wzroku może zbyt nisko pochylać się nad kartką, mrużyć oczy, a przede wszystkim bardzo gwałtownie tracić cierpliwość i koncentrację podczas czytania czy odrabiania lekcji. Towarzyszy temu potrzeba robienia przerw, rozdrażnienie, uciekanie wzrokiem od tekstu, co pozornie wygląda na impulsywność i brak uwagi – tak charakterystyczne dla ADHD. W rzeczywistości jest to odpowiedź na wysiłek wkładany w wyraźne widzenie i na zmęczenie oczu.
- Zaburzenia widzenia obuocznego, czyli problemy z prawidłowym współdziałaniem obojga oczu. Jednym z najczęstszych tego typu zaburzeń jest wspomniane już wcześniej osłabienie konwergencji, utrudniające odpowiednie ustawienie oczu przy patrzeniu na bliskie obiekty. Objawia się m.in. szybkim zmęczeniem podczas czytania, trudnością w skupieniu wzroku na tekście, uczuciem senności przy pracy z bliska, pracy przy komputerze oraz problemem z przypomnieniem sobie dopiero co przeczytanej treści. Dziecko z taką dysfunkcją przerywa wykonywanie czynności angażujących widzenie z bliska, traci koncentrację, odsuwa książkę czy pochyla głowę pod innym kątem. To znowuż zachowania łudząco przypominające ADHD, a w istocie jest to odpowiedź na przeciążenie wzrokowe i dążenie do zredukowania dyskomfortu.
- Inne problemy okulistyczne, np. zez ukryty, czyli schorzenie mięśni ocznych charakteryzujące się ustawieniem gałek ocznych nierównolegle. Często jest niezauważalny, a dziecko może widzieć pojedynczy obraz, jednak już drobna dysfunkcja w ustawieniu oczu powoduje ciągłe mikrowysiłki przy nakładaniu obrazów z obu siatkówek. W efekcie może to prowadzić do sporadycznych epizodów podwójnego widzenia czy chwilowego rozmazywania się liter podczas lektury. Może też występować pozorna niezdarność, (np. potykanie się czy przypadkowe tłuczenie przedmiotów), wynikająca z problemów w ocenie odległości przy zaburzonej stereoskopii, czyli możliwości postrzegania głębi i trójwymiarowości przedmiotów. Dziecko, doświadczając takich dolegliwości, może zgłaszać, iż tekst się porusza, iż jedno oko się męczy. jeżeli nie zgłasza takich problemów, to wcale nie oznacza, iż wszystko jest w porządku. Prawdopodobnie choćby nie jest świadome, iż można widzieć inaczej, przez co znowuż może zostać błędnie zdiagnozowane jako osoba z ADHD.
Objawy podobne, przyczyny różne – rola diagnostyki
Kluczem do poprawy i zwiększenia komfortu życia dzieci jest dokładna diagnostyka i kooperacja specjalistów oraz wdrożenie odpowiednich form wsparcia. Bardzo istotne jest tu podejście interdyscyplinarne i dostosowane do indywidualnych potrzeb. Przede wszystkim warto równolegle zadbać o wzrok i o funkcje poznawczo-behawioralne, gdyż dyskomfort spowodowany zaburzeniem widzenia może nasilić objawy ADHD. Dlatego zmniejszenie dyskomfortu wzrokowego często przynosi poprawę funkcjonowania również na w obszarze poznawczym.
Specjaliści podkreślają, iż każde z tych zaburzeń powinno być leczone zgodnie z jego naturą. Niedowidzenie bądź niedomoga konwergencji nie ustąpią od samych technik behawioralnych, tak samo jak ADHD nie jesteśmy w stanie wyleczyć ćwiczeniami oczu.
Dlatego podejście interdyscyplinarne, rozumiane jako spójne działania okulistów, optometrystów, optyków, ortoptystów, psychologów, pedagogów, innych terapeutów, rodziców, opiekunów oraz fizjoterapeutów może dać najlepsze rezultaty. Dzięki takiemu podejściu możemy kompleksowo wspierać dziecko, poprawiając jego widzenie i ucząc je strategii radzenia sobie z objawami ADHD. W efekcie młody człowiek zyskuje szansę na pełniejsze wykorzystanie swojego potencjału w szkole i poza nią, bez niepotrzebnych barier wynikających z niezdiagnozowanych problemów ze wzrokiem.
Taka kooperacja specjalistów leży u podstaw optyki behawioralnej i nowoczesnej opieki nad dziećmi. Zatem dążmy do tego, by żaden istotny aspekt, zarówno zdrowie oczu, jaki i rozwój neurologiczny, nie został przeoczony w procesie diagnozy czy w procesie terapii. W ten sposób zapewnimy młodemu pokoleniu zarówno zdrowy wzrok, prawidłową percepcję, znaczną koncentrację w świecie pełnym bodźców oraz lepsze samopoczucie na co dzień, co przełoży się na sukcesy w nauce, a przede wszystkim na poprawę jakości życia.
Bibliografia
- Dawidowsky B. i in., Do Orthoptic Exercises Have Any Influence on Children and Adolescents Diagnosed with Convergence Insufficiency and Attention Deficit/Hyperactivity Disorder?, „Acta Clinica Croatica” 2019, nr 58(4), s. 662–671,https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7314288/ (dostęp: 20.11.2025).
- DeCarlo D.K., ADHD and Vision Problems in the National Survey of Children’s Health, „Optometry and Vision Science” 2016, nr 93(5), s. 459–465, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4840060/ (dostęp: 17.12.2025).
- Granet D.B. i in., The Relationship between Convergence Insufficiency and ADHD, „Strabismus” 2005, nr 13(4), s. 163–168, https://www.tandfonline.com/doi/10.1080/09273970500455436?url_ver=Z39.88-2003&rfr_id=ori:rid:crossref.org&rfr_dat=cr_pub%20%200pubmed (dostęp: 16.12.2025).
- Januszewska E., Januszewska I., ADHD a problem dysleksji u dzieci w wieku szkolnym, „Rocznik Filozoficzny Ignatianum” R. XXII nr 2 (2016), s. 52–74, https://czasopisma.ignatianum.edu.pl/rfi/article/view/701/799 (dostęp: 20.11.2025).
- Powęska M., ADHD masz wypisane w oczach. Rutynowe badanie wykryje zaburzenia neurorozwojowe, Focus.pl, 24.06.2022, https://www.focus.pl/artykul/adhd-masz-wypisane-w-oczach-rutynowe-badanie-wykryje-zaburzenia-neurorozwojowe#goog_rewarded (dostęp: 16.12.2025).
