Obiektywny, jak i subiektywnie oceniany poziom wiedzy młodych dorosłych o systemie emerytalnym i instrumentach emerytalnych jest dalece niezadowalający. Mimo niskiego poziomu wiedzy, w kwestiach emerytalnych młodzi dorośli najbardziej ufają swojej wiedzy i intuicji oraz opinii swoich znajomych i bliskich. Młodzi dorośli równie często wskazują instytucje finansowe, jak i szkołę jako instytucje odpowiedzialne za edukację w zakresie instrumentów długoterminowego oszczędzania i systemu emerytalnego.
Refleksje na temat emerytury
Młodzi Polacy, stojąc u progu dorosłego życia, posiadają wiele bieżących wyzwań osobistych i ekonomicznych, a mimo to 15 proc. młodych dorosłych rozmyśla na temat swojego życia na emeryturze i swojej spodziewanej sytuacji finansowej w tym okresie w każdym miesiącu. Jednocześnie, 20 proc. młodych dorosłych co miesiąc zastanawia się nad tym, jak zabezpieczyć swoją przyszłość finansową na czas emerytury. Z drugiej strony co czwarty młody dorosły zupełnie nie zaprząta sobie głowy myśleniem o emeryturze, a co piąty nie zastanawia się nad swoimi finansami w tym okresie.
Myślenie o emeryturze w tej grupie inicjują trudne doświadczenia związane z przejściowymi kłopotami finansowymi, niezadowalającymi warunkami pracy, utratą źródła dochodu. Inną grupą czynników sprzyjających refleksjom emerytalnym są zmiany w życiu, takie jak założenie własnego gospodarstwa domowego czy ukończenie studiów. Nierzadko do refleksji młodych ludzi skłoniły komentarz znajomego lub audycja radiowa.
Subiektywna ocena wiedzy młodych dorosłych na temat systemu emerytalnego
57 proc. młodych dorosłych szacuje swój poziom wiedzy jako w najlepszym wypadku podstawowy. Na zaawansowaną wiedzę wskazuje 9 proc. badanych. W porównaniu z minionym rokiem, tegoroczny odsetek osób najniżej szacujących swoją wiedzę jest o 6 proc. wyższy.
Wyniki są jeszcze mniej budujące w przypadku wiedzy na temat poszczególnych instrumentów finansowych. Najlepiej wypada wiedza młodych dorosłych na temat Pracowniczych Planów Kapitałowych (PPK), w przypadku których 61 proc. młodych Polaków deklaruje nie więcej niż podstawową wiedzę, w tym 25 proc. brak wiedzy. Jednocześnie 14 proc. młodych dorosłych deklaruje wiedzę o PPK na zaawansowanym poziomie. Relatywnie lepszy wynik PPK na tle innych instrumentów finansowych wynika w dużej mierze z obecności tego tematu, szczególnie spotęgowanego w kontekście ponownego autozapisu, który miał miejsce w 2023 roku.
Wiedza na temat OFE, IKE i IKZE pozostało mniej powszechna, niż wiedza o PPK. Brak wiedzy lub jedynie podstawową wiedzę w tym zakresie zadeklarowało ponad 70 proc. badanych (OFE 73 proc.; IKE 72 proc.; IKZE 77 proc.). Zestawiając wyniki dotyczące subiektywnej oceny wiedzy na temat instrumentów finansowych, uzyskane w tym roku z wynikami zeszłorocznymi nie obserwuje się wyraźnych różnic.
– Mimo iż przeciętnie 63 proc. badanych wskazywało posiadanie co najmniej podstawowej wiedzy na temat poszczególnych instrumentów finansowych, to wyniki testu podstawowej wiedzy jednoznacznie wskazały, iż w przypadku każdego z analizowanych instrumentów wartość ta jest bardzo przeszacowana. Zatem kłopot związany z rozumieniem instrumentów finansowych przez młodych dorosłych to nie tylko brak wiedzy, ale także fałszywa wiedza. To niestety jest bardziej problematyczne i trudniejsze do zmiany. Fałszywa wiedza nierzadko staje się podstawą do względnie stałych postaw i przekonań, których zmiana stanowi duże wyzwanie i wymaga długotrwałego działania – tłumaczy dr hab. Katarzyna Sekścińska z Uniwersytetu Warszawskiego.
Poszukiwanie wiedzy na temat instrumentów emerytalnych
Tylko 7 proc. młodych dorosłych aktywnie poszukuje informacji na temat systemu emerytalnego i instrumentów emerytalnych. 41 proc. osób przed 31. rokiem życia nie szuka spontanicznie informacji na ten temat, jednak jeżeli zaciekawi ich jakaś zasłyszana informacja w tym obszarze, to starają się dowiedzieć więcej i pogłębić wiedzę.
Tym niemniej 52 proc. stanowią osoby, które zupełnie nie szukają informacji na temat systemu emerytalnego, instrumentów emerytalnych i przyjmują bez weryfikacji lub pogłębiania zasłyszane/przeczytane informacje. To wysoki odsetek budujących swoje przekonania i kształtujących obecne i przyszłe zachowania na podstawie przypadkowych informacji, które usłyszą, nie zawsze z wiarygodnych źródeł.
Zaufanie do źródeł informacji
Mimo nienajlepszej wiedzy z zakresu systemu emerytalnego i emerytalnych instrumentów finansowych, to właśnie swojej wiedzy i intuicji młodzi Polacy ufają najbardziej. Na drugim miejscu wśród godnych zaufania źródeł jest opinia rodziny i znajomych, którzy nierzadko prezentują podobny poziom wiedzy, co czerpiący z ich wiedzy bliski. Na trzecim miejscu znajdują się eksperci finansowi, a dalej platformy edukacyjne, materiały instytucji finansowych, pracownicy instytucji finansowych i blogi finansowe.
Nieco mniejszym zaufaniem cieszą się artykuły w prasie i audycje w radiu/programy telewizyjne. Na liście źródeł wiedzy godnych zaufania ostatnie miejsce zajmują politycy i rządzący, którym ufa 25 proc. mniej Polaków niż tych, którzy ufają swojej wiedzy i intuicji.
Odpowiedzialność za edukację finansową
69 proc. badanych wskazuje, iż w największym stopniu to sami Polacy odpowiadają za swoją edukację w tym obszarze. Nieco ponad połowa badanych (52-54 proc.) uważa także, iż odpowiedzialność spoczywa na barkach szkoły, instytucji finansowych i państwa. Co ważne, odpowiedzialność szkoły wskazywana jest równie często jak odpowiedzialność instytucji finansowych, przy czym 72 proc. młodych dorosłych wskazuje, iż ich zdaniem instytucje finansowe powinny bezpośrednio edukować konsumentów w zakresie systemu emerytalnego.
Porównując deklaracje młodych dorosłych w 2023 r. i obecne, zauważalny jest dziewięcioprocentowy wzrost liczby osób, które dostrzegają własną odpowiedzialność za swoją edukację w zakresie oszczędzania. To pozytywna zmiana, bo w kontekście edukacji ekonomicznej najważniejsze są własne doświadczenia i kształtowanie nawyków, czego w oczywisty sposób nie jest w stanie zapewnić młodym dorosłym żadna zewnętrzna instytucja, choć jej działania mogą do tego zachęcać.
Zgodnie oczekiwaniami młodych dorosłych instytucje finansowe angażują się w działania edukacyjne. Jednak mimo, iż 36 proc. młodych dorosłych spotkało się już z działaniami edukacyjnymi oferowanymi przez instytucje finansowe, tylko 13 proc. zdecydowało się z nich skorzystać.
Zwykle powodem niekorzystania z inicjatyw edukacyjnych jest brak czasu i zainteresowania tematem, co wskazuje ok. 30 proc. badanych. Specyfika proponowanej inicjatywy – forma, trudność, atrakcyjność – jest wskazywana rzadziej, choć każdorazowo dotyczy 12-18 proc. młodych dorosłych.
– Wiedza młodych dorosłych na temat zabezpieczenia emerytalnego pozostaje zdecydowanie niewystarczająca. Choć może się wydawać, iż mają oni do emerytury dość daleko, to z perspektywy długoterminowego inwestowania moment rozpoczęcia oszczędzania robi kolosalną różnicę. jeżeli zaczniemy odpowiednio wcześnie regularnie oszczędzać, choćby niewielkie kwoty, nasze zyski w jesieni życia będą bez porównania lepsze, niż kiedy zaczniemy odkładać w średnim wieku. Dlatego tak ważna dla bezpieczeństwa finansowego w jesieni życia jest edukacja finansowa młodzieży – podsumowuje Małgorzata Rusewicz, prezes IGTE.
Pełna treść ekspertyzy IGTE 16/2024 „Wiedza młodych dorosłych o systemie emerytalnym i ich potrzeby edukacyjne” dostępna jest tutaj – KLIKNIJ TU.
Rok 2024 został decyzją Senatu Rzeczpospolitej Polskiej ogłoszony Rokiem Edukacji Ekonomicznej (więcej na stronie: ree2024.pl). To szczególna okazja, by zastanowić się nad potrzebami edukacyjnymi młodych dorosłych i nad odpowiedziami na nie. Opisywane wyniki otrzymano w badaniu będącym odpowiedzią na ten szczególny kontekst, realizowanym w ramach inicjatyw Roku Edukacji Ekonomicznej.
„Badanie świadomości emerytalnej i postaw wobec systemu emerytalnego Polaków do 30. roku życia – edycja 2024” na zlecenie Izby Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych przeprowadziła dr hab. Katarzyna Sekścińska na Ogólnopolskim Panelu badawczym Ariadna. Badanie zrealizowano w terminie: 06.05.2024 – 20.05.2024 r., w metodologii CAWI na próbie 1007 dorosłych Polaków w wieku 18-30 lat (średnia 25 lat), próba reprezentatywna ogólnopolska, 49,2 proc. próby stanowiły kobiety, 50,3 proc. mężczyźni oraz 0,5 proc. osoby nie identyfikujące się z żadną płcią.
Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych to założona w 1999 roku organizacja samorządu gospodarczego reprezentująca branżę Powszechnych Towarzystw Emerytalnych, instytucji zarządzających Otwartymi Funduszami Emerytalnymi oraz Dobrowolnymi Funduszami Emerytalnymi. Izba zrzesza 7 towarzystw reprezentujących interesy około 14,5 mln swoich klientów. Członkowie Izby zarządzają aktywami o wartości ponad 200 mld złotych, które inwestują głównie w polską gospodarkę. IGTE prowadzi działania wspierające tworzenie legislacji sprzyjającej efektywnemu systemowi emerytalnemu, rozwija wiedzę ekspercką w zakresie zabezpieczenia emerytalnego i rynku kapitałowego, buduje relacje z interesariuszami, przekazuje wyniki swoich prac opinii społecznej oraz podejmuje inicjatywy edukacyjne.
