Termin „GMO” stał się pojęciem wywołującym strach w dyskursie publicznym, ale wiele osób może nie do końca rozumieć jego znaczenie lub konsekwencje. Genetycznie zmodyfikowane organizmy, których niektórzy się obawiają, istnieją już od dłuższego czasu i znacząco rozwinęły nie tylko przemysł spożywczy, ale także naukę i medycynę.
Bez GMO nie znalibyśmy najbardziej krytycznych procesów zachodzących w ludzkim organizmie, nie wiedzielibyśmy, jak atakują nas patogeny ani w jaki sposób bakterie rozwijają odporność na antybiotyki. Forma modyfikacji genetycznej istnieje od czasów starożytnych i określana jest jako hodowla selektywna. Chociaż nasi przodkowie nie manipulowali bezpośrednio DNA roślin lub zwierząt, wykorzystywali sztuczną selekcję do tworzenia upraw i ras zdolnych do wyżywienia stale rosnącej globalnej populacji. Kalafior, brokuły i kapusta to odmiany tej samej rośliny, uprawiane w celu poprawy określonych cech.
Definicja GMO
Czym dokładnie jest GMO? Organizm zmodyfikowany genetycznie to każdy organizm, w którym materiał genetyczny został celowo zmieniony. Teoretycznie może to dotyczyć wszystkiego, co żyje, ponieważ każde życie na Ziemi zawiera informację genetyczną zakodowaną w DNA, którą można modyfikować.
Proces modyfikacji DNA różni się w zależności od organizmu. W przypadku prostych organizmów jednokomórkowych, takich jak bakterie czy drożdże, zmiana DNA jest stosunkowo prosta. Organizmy te są łatwiejsze do modyfikacji, co pozwala nam skutecznie zmieniać ich cechy. Jednak pomimo określenia „proste”, modyfikowanie dowolnego DNA, w tym organizmów jednokomórkowych, wymaga szerokiego zakresu technik biologii molekularnej i genetyki, które opanowała tylko wybrana grupa ludzi na całym świecie.
W przypadku organizmów wielokomórkowych, takich jak rośliny i zwierzęta, proces ten staje się znacznie bardziej złożony. Tego typu organizmy składają się z różnych typów komórek tworzących odrębne tkanki (lub, w przypadku roślin, struktury zwane merystemami), co uniemożliwia prostą modyfikację ich materiału genetycznego bez wpływu na DNA w niepożądanych obszarach. Dodatkowo sprawę komplikują nieznane geny czy funkcje genów.
GMO jest wykorzystywane od dziesięcioleci w nauce i badaniach. Na przykład genetycznie zmodyfikowane myszy ze sztucznymi mutacjami są niezbędne w badaniach nad chorobami ludzkimi, takimi jak nowotwory i cukrzyca.
Pierwsze GMO ocaliło miliony istnień ludzkich
Pierwszym komercyjnie wykorzystywanym GMO była bakteria E. coli, która stała się organizmem modelowym dla biologii molekularnej w latach 60. i 70. ubiegłego wieku. Bakteria często nazywana „koniem roboczym biologii molekularnej” pomogła naukowcom zrozumieć, w jaki sposób zachodzi replikacja DNA i jak powstają białka.
W 1978 roku, gdy naukowcy opracowali techniki modyfikacji DNA E. coli, pojawił się pomysł produkcji ludzkiej insuliny przy użyciu tych zmodyfikowanych bakterii. Przed tym przełomem insulina pochodziła z trzustki zwierzęcej, co wymagało wykorzystania dwóch ton tkanki trzustkowej do wyprodukowania zaledwie 200 gramów insuliny dla diabetyków. Produkcja insuliny była znacznie mniej dostępna w porównaniu do dnia dzisiejszego, w którym jest ona wytwarzana dzięki genetycznie zmodyfikowanych bakterii i drożdży.[1] Dzięki tej opłacalnej i wydajnej metodzie produkcji miliony ludzi na całym świecie mogą teraz prowadzić satysfakcjonujące życie.
Te produkty mogą Cię zainteresować:
Uprawy GMO: największe obawy
Główną motywacją do rozwoju genetycznie zmodyfikowanych upraw jest zwiększenie ich odporności na szkodniki i herbicydy, przy jednoczesnej poprawie ich trwałości. Tego typu cechy są niezbędne do utrzymania wystarczającej produkcji żywności w świecie stojącym w obliczu gwałtownie zmieniających się warunków klimatycznych i globalnej populacji przekraczającej osiem miliardów. Inną kluczową motywacją jest zwiększenie wartości odżywczej upraw, zapewniając wysokiej jakości żywność dla osób żyjących w zubożałych regionach.
Pierwszą genetycznie zmodyfikowaną rośliną przeznaczoną do spożycia przez ludzi był pomidor „Flavr Savr”, który był bardziej odporny na gnicie, umożliwiając transport na większe odległości bez zepsucia. Produkt ten nie jest już jednak dostępny na rynku.[2]
Godną uwagi historią sukcesu jest „Złoty ryż”, genetycznie zmodyfikowana roślina uprawna zaprojektowana w celu uzyskania wyższej zawartości beta-karotenu, niezbędnego prekursora witaminy A. Ryż ten został opracowany w celu zwalczania niedoboru witaminy A w krajach rozwijających się. [3]
Obecnie najczęściej uprawianą rośliną GMO na świecie jest kukurydza. Jest wykorzystywana nie tylko do produkcji żywności dla ludzi, ale także jako pasza dla zwierząt. W Unii Europejskiej zatwierdzono 58 genetycznie zmodyfikowanych upraw, choć uprawiana jest tylko kukurydza GMO, i to na bardzo małą skalę. UE importuje jednak genetycznie zmodyfikowaną paszę dla zwierząt. Z kolei GMO są powszechnie uprawiane w Stanach Zjednoczonych, gdzie koszty produkcji są niższe, a plony wyższe. Podkreśla to potrzebę maksymalizacji produkcji rolnej w odpowiedzi na zmiany klimatu, pojawienie się nowych patogenów i szkodników atakujących uprawy. Na przykład od 2024 r. w Wielkiej Brytanii nie będą uprawiane żadne rośliny genetycznie zmodyfikowane. [4]
Najczęstszymi modyfikacjami genetycznymi w uprawach są odporność na herbicydy i endogenna produkcja insektycydów. Odporność na herbicydy pozwala uprawom rozwijać się choćby wtedy, gdy stosowane są środki chemiczne zabijające chwasty, co skutkuje wyższymi plonami. Tymczasem zdolność do wewnętrznej produkcji białek pestycydów zapewnia ochronę przed uszkodzeniami powodowanymi przez owady.
Zagrożenia związane z GMO
1. Zmiana DNA
Jedną z największych obaw społeczeństwa jest to, iż spożywanie GMO może w jakiś sposób zmienić DNA. Nie jest to jednak możliwe. Po zmodyfikowaniu DNA organizmu pozostaje ono niezmienione, a narzędzia użyte do modyfikacji są nieobecne w produkcie końcowym. Ponadto materiał genetyczny roślin GMO nie może w żaden sposób zintegrować się z ludzkim DNA. Zasada pozostaje taka sama – niezależnie od tego, czy uprawa jest genetycznie zmodyfikowana, czy nie, jej DNA zachowuje się identycznie. Przechodzi przez układ trawienny, gdzie jest rozkładane na podstawowe bloki budulcowe, takie jak oligonukleotydy, które mogą być ponownie wykorzystane w organizmie. [5]
2. Białka Cry i Bt
Mniej znanym zagrożeniem związanym z uprawami GMO jest obecność białek Cry i Bt, zaprojektowanych specjalnie do zwalczania owadów atakujących uprawy. Najnowsze dane sugerują jednak, iż tego typu białka mogą powodować reakcje zapalne i zmiany w narządach wewnętrznych u zwierząt gospodarskich karmionych genetycznie zmodyfikowaną kukurydzą i soją. [6]
3. Agresywne opryski
Inną istotną kwestią jest stosowanie agresywnych herbicydów, na które rośliny GMO są odporne. Opryski mają na celu wyeliminowanie niepożądanych roślin na polach. Najpopularniejszym herbicydem jest Roundup firmy Monsanto, który zawiera glifosat. Pozostałości glifosatu w produkcie końcowym zostały powiązane ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwory. [7]
Warto ponownie zauważyć, iż w Wielkiej Brytanii nie uprawia się roślin GMO odpornych na herbicydy i pestycydy. Jednak kukurydza GMO jest importowana i stosowana do produkcji paszy dla zwierząt gospodarskich. W UE uprawiana jest w tej chwili tylko jedna roślina GMO – kukurydza MON 810 – i to w ograniczonych ilościach. [8]
Uprawy GMO opracowane w celu zwiększenia wartości odżywczej, takie jak Złoty ryż, który nie zawiera modyfikacji odporności na szkodniki, teoretycznie nie mają negatywnego wpływu na zdrowie ludzi. Złoty ryż jest uprawiany w kilku krajach na całym świecie i jest bezpieczny do spożycia. [3]
Pomimo znanych zagrożeń, ponad 3000 badań i 284 instytucje na całym świecie wykazały, iż GMO jest tak samo bezpieczne jak konwencjonalnie uprawiane rośliny i oferuje znaczące korzyści ekonomiczne i żywieniowe. [9]
Zalety GMO
1. Kluczowa rola w nauce i badaniach
Najważniejszą zaletą GMO jest jej nieodzowna rola w badaniach naukowych. Dzięki GMO możemy testować nowe metody leczenia poważnych chorób, takich jak nowotwory, i produkować innowacyjne białka terapeutyczne, które mogą skutecznie i precyzyjnie leczyć infekcje. Bez GMO nasze rozumienie biologii i zdrowia nie byłoby tak zaawansowane jak obecnie. Spośród wszystkich zastosowań, badania z wykorzystaniem GMO – czy to bakterii, drożdży, roślin czy myszy – są najmniej ryzykowne, ponieważ podlegają ścisłym regulacjom, a wszystkie GMO są niszczone po zakończeniu eksperymentów.
2. Wysoka odporność na szkodniki
Podstawowe zalety upraw GMO obejmują ich odporność na herbicydy i szkodniki. Wraz ze wzrostem liczby ludności na świecie i rosnącym popytem na produkcję żywności, uprawy GMO stanowią wydajne i opłacalne rozwiązanie pozwalające zwiększyć produkcję rolną. Zmiany klimatyczne stawiają nowe wyzwania, a uprawy GMO prawdopodobnie odegrają istotną rolę w zapewnieniu wystarczającej produkcji żywności w przyszłości.
Należy jednak skoncentrować się na rozwoju upraw, które są odporne, a jednocześnie minimalizują potencjalne zagrożenia dla zdrowia związane z ich konsumpcją.
Jak można zidentyfikować produkty GMO? W UE i Wielkiej Brytanii przepisy wymagają, aby wszystkie produkty zawierające GMO były wyraźnie oznakowane: „Produkt zawiera organizmy zmodyfikowane genetycznie”. jeżeli używane są składniki pochodzące z GMO, należy to również podać na liście składników produktu. Jedynymi wyjątkami są produkty, w których GMO stanowią mniej niż 0,9% całego produktu oraz produkty farmaceutyczne. [10]
Odkryj nasze bestsellery:
Niezrozumienie GMO rodzi strach
Strach opinii publicznej przed GMO często wynika z braku zrozumienia. Prawdą jest, iż wiele genów pozostaje nieznanych. Jednak GMO wykorzystywane w badaniach lub produkcji komercyjnej przeszły lata badań, aby naukowcy mogli zrozumieć, jakie modyfikacje zostały wprowadzone i jakie są ich skutki. Podczas gdy modyfikacja prostej bakterii jest wyzwaniem, zmiana DNA rośliny wymaga lat pracy.
Czy nam się to podoba, czy nie, GMO jest niezbędnym krokiem naprzód – nie tylko w nauce i badaniach, ale także w podejmowaniu wyzwań związanych z wyżywieniem rosnącej globalnej populacji w gwałtownie zmieniającym się świecie. Co więcej, najważniejsze znaczenie ma również dokładne zbadanie zagrożeń i wpływu GMO na zdrowie ludzi i ekosystemy.
