Poprawnie postawiona diagnoza to klucz do najpotrzebniejszej interwencji i do zaplanowania odpowiedniej terapii. Niezbędne w pracy diagnostycznej są zatem odpowiednie narzędzia.
Gdy mówimy o diagnozie zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), mamy dostęp do tzw. „złotego standardu”, na który składa się m.in. ADOS-2.
ADOS-2 (Autism Diagnostic Observation Schedule Second Edition – Protokół Obserwacji do Diagnozy Autyzmu Druga Edycja) to jedno z najpopularniejszych narzędzi stosowanych na całym świecie w diagnostyce ASD. Został stworzony przez prof. Catherine Lord i jej współpracowników. Narzędzie dostępne jest komercyjnie od 2001 roku i przetłumaczone zostało do tej pory na ponad 20 języków. Jest stosowane w wielu krajach w Europie, obu Amerykach, Australii oraz Azji (Lord i in., 2017).
Narzędzia diagnostyczne, takie jak ADOS-2, nie powinny być przetłumaczone i używane w innym kraju bez odpowiedniego przygotowania, czyli adaptacji do kultury i języka danego kraju. Projekt adaptacji ADOS-2 do polskich warunków został przeprowadzony przez prof. Ewę Pisulę i dr Izabelę Chojnicką na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Adaptacja była niełatwym i czasochłonnym zadaniem, obejmującym badania na określonej liczbie osób z diagnozą ASD, innymi zaburzeniami oraz osobami neurotypowymi.
ADOS-2 to częściowo ustrukturyzowana ocena interakcji społecznych, języka i komunikacji, powtarzalnych, ograniczonych wzorców zachowań i zainteresowań, a także zabawy i wyobraźni. Pozwala na bezpośrednią obserwację zachowań osób, u których podejrzewa się ASD. Ocenie na podstawie obserwacji w czasie rzeczywistym podlegają objawy typowe dla ASD. ADOS-2 wykonują lekarze, psychologowie kliniczni i szkolni, pedagodzy, logopedzi, terapeuci zajęciowi i inni przeszkoleni specjaliści. Diagnosta obserwuje i koduje zachowania badanego w celu uzyskania informacji przydatnych do: „ustalenia rozpoznania, ukierunkowania interwencji lub leczenia oraz wyboru bądź dostosowania trybu i/lub programów kształcenia” (Rynkiewicz i in, 2018).
ADOS-2 zawiera pięć modułów oceny umożliwiających badanie osób w różnym wieku chronologicznym i na różnych poziomach rozwoju.
Moduł T – przeznaczony do badania dzieci w wieku chronologicznym 12-30 miesięcy, których wiek umysłowy wynosi co najmniej 12 miesięcy i które nie posługują się mową lub używają pojedynczych słów. Ważne, żeby dzieci były w stanie samodzielnie, bez pomocy przejść co najmniej kilka kroków.
Moduł 1 – przeznaczony jest do badania osób w wieku chronologicznym wynoszącym powyżej 30 miesięcy, których wiek umysłowy wynosi co najmniej 15 miesięcy, nieposługujących się mową bądź używających pojedynczych słów.
Moduł 2 – przeznaczony do badania osób w dowolnym wieku chronologicznym, których wiek umysłowy wynosi co najmniej 15 miesięcy i które opanowały mowę zdaniową, czyli elastycznIe używają przynajmniej trzywyrazowych spontanicznych i sensownych wypowiedzi.
Moduł 3 – przeznaczony do badania dzieci i młodszych nastolatków płynnie mówiących.
Moduł 4 – przeznaczony do badania starszych nastolatków i dorosłych płynnie mówiących.
Wybór odpowiedniego Modułu zawsze leży po stronie diagnosty, który ocenia zdolności językowe i wiek umysłowy na podstawie bezpośredniego kontaktu z badanym lub poprzez analizę dokumentacji psychologicznej i nagrań filmowych z udziałem badanego.
ADOS-2 to narzędzie wystandaryzowane, co oznacza, iż diagnosta, który przeprowadza obserwację, kieruje się szczegółową instrukcją, stosuje zawsze te same pomoce (zabawki, książki, obrazki itp.), a zachowanie dziecka/dorosłego ocenia dzięki ściśle określonych kryteriów. Osoba, który chciałaby badać dzięki ADOS-2, musi przejść szkolenie i uzyskać certyfikat, żeby móc korzystać z tego narzędzia.
Badanie ADOS-2 trwa 40-60 minut, a diagnosta podczas tego czasu proponuje różne aktywności, bawi się z dzieckiem (w zależności od wieku) i rozmawia z dorosłym. Ważne jest, aby badany znajdował się w dobrej kondycji psychofizycznej – był zdrowy, najedzony i wypoczęty. Badanie obejmuje obserwację zachowań i interakcji, a w przypadku małych dzieci zawsze obecny jest rodzic lub opiekun. ADOS-2 dostarcza informacji na temat mocnych i słabszych stron osoby ze spektrum autyzmu, co pomaga zrozumieć jej potrzeby. Dodatkowo, badanie może być powtarzane po 6 miesiącach lub roku, aby ocenić zmiany w zakresie sfer, w których wstępują objawy autyzmu.
Na podstawie obserwacji diagnosta ocenia różne aspekty zachowania, reprezentujące pięć kategorii:
- Język i komunikacja: ocenia się zdolności badanego do używania języka i komunikacji, zarówno werbalnej, jak i niewerbalnej.
- Wzajemność w interakcjach społecznych: analizuje się, jak badany angażuje się w interakcje społeczne, w tym zdolność do nawiązywania relacji i rozumienie społecznych sygnałów.
- Zabawa/wyobraźnia: ocenia się zdolności badanego do zabawy, kreatywności i wyobraźni.
- Zachowania stereotypowe i sztywne zainteresowania: badanie uwzględnia obserwacje dotyczące powtarzalnych zachowań, ograniczonych zainteresowań i innych stereotypów.
- – Inne zachowania odbiegające od normy: ocenia się wszelkie inne zachowania, które mogą być nietypowe lub niezgodne z oczekiwaniami rozwojowymi.
W efekcie badania uzyskuje się wyniki w dwóch skalach: afekt społeczny oraz ograniczone i powtarzane zachowanie, a także wynik całkowity. Porównanie tego wyniku z odpowiednim dla danego modułu progiem odsiewowym pozwala na określenie, czy zachowanie badanego wskazuje, czy nie wskazuje na zaburzenia ze spektrum autyzmu, a w przypadku najmłodszych badanych (w wieku poniżej 31 miesięcy) – na określenie stopnia, w jakim zachowanie dziecka budzi niepokój. W odniesieniu do badanych w wieku powyżej 30 miesięcy oblicza się też na podstawie wyniku całkowitego wynik porównawczy, wyrażony w skali 1-10, wskazujący na nasilenie zaburzenia.
ADOS-2 ma szerokie zastosowanie. Oprócz diagnozy indywidualnej stał się standardem w badaniach naukowych, zapewniając ujednolicone kryteria włączenia pod kątem obecności i nasilenia objawów typowych dla ASD oraz wiarygodność porównań wyników uzyskanych w różnych ośrodkach badawczych.
Artykuły na temat spektrum autyzmu:
- Opis zaburzeń ze spektrum autyzmu i możliwości terapii
Zaburzenia ze spektrum autyzmu (w tym Zespół Aspergera) - Polecana literatura
Książki które pomogą Ci zrozumieć spektrum autyzmu - 10 zasad gwarantujących wystąpienie zachowań trudnych i jak sobie z nimi radzić
10 dróg do niezrozumienia dziecka - Nowe podejście do spektrum autyzmu
Autyzm bez barier nowe podejście do zaburzeń ze spektrum autyzmu - Autyzm w pytaniach i odpowiedziach
- Trudności w diagnozie spektrum autyzmu w kontekście płci
- Czy kobiety ze spektrum autyzmy to mistrzynie kamuflażu?
W naszym Centrum realizujemy:
- diagnozę spektrum autyzmu u dzieci i młodzieży
- diagnozę spektrum autyzmu u dorosłych
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapia
- Trening Zastępowania Agresji
- Trening Umiejętności Wychowawczych
autor: Karolina Szczepańska – certyfikowany diagnosta ADOS-2, certyfikowany diagnosta ADI-R
bibliografia:
- Rynkiewicz, A., King, B., Kalisz, K., Słopień, A., Janas-Kozik, M., & Łucka, I. (2018). Kompetentni użytkownicy i standardy użytkowania wywiadu do diagnozowania autyzmu ADI-R (Autism Diagnostic Interview–Revised) oraz protokołu obserwacji do diagnozowania zaburzeń ze spektrum autyzmu ADOS-2 (Autism Diagnostic Observation Schedule). Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 18(4), 399-404.
- Lord C., i in. (2017), ADOS-2 Protokół obserwacji do diagnozowania zaburzeń ze spektrum autyzmu. Podręcznik.
